شناگر اقیانوس‌های قرمز غرق می‌شود
سمیرا ابراهیمی|
هر کسب و کاری که شکست می‌خورد، احتمالا هزار دلیل خاص خودش را دارد، اما بیراه نیست اگر بگوییم که شاه بیت شکست تمام کسب و کارها، عدم اقبال تقاضا به کالا به خدمتی است که عرضه می‌شود. حال اینکه چرا توجه طرف تقاضا به درستی جذب نمی‌شود، چرا برخی از استارتاپ‌ها که البته تعداد آنها زیاد است، نمی‌توانند سهم بازار مناسب کسب کنند و چرا به سرمایه‌گذاری در حوزه استارتاپی، سرمایه‌گذاری جسورانه و پرریسک می‌گویند، سوالا‌تی است که هر برای هر فعال استارتاپی در ابتدای کار پیش می‌آید و پاسخ به آنها، عموما به وضعیت اجتماعی و اقتصادی کشورها مرتبط است. آمارهای جهانی حاکی از آن است که ۷۰ درصد از استارتاپ‌های حوزه فناوری شکست می‌خورند. نگاهی به وضعیت عملکردی و شکست استارتاپ‌هایی که اخیرا با افول در بازار ایران مواجه شدند، حاکی از آن است که علاوه بر عدم نیاز مخاطب، قوانین و مقررات و تغییر آنها هم به افول و شکست آنها منجر شده است. به عنوان مثال می‌توان به شکست«ای‌بی‌شاپ» اشاره کرد.ای بی‌شاپ پلتفرم مقایسه صندوق‌های سرمایه‌گذاری فعال در بازار سرمایه بود که به موازات سایت «فیپیران»، به پالایش اطلاعات همه صندوق‌های فعال در بازار سرمایه می‌پرداخت. سرمایه‌گذار اصلی این پلتفرم، یکی از تامین سرمایه‌های بزرگ بازار سرمایه بود و با تبلیغات تلویزیونی و محیطی فراوان، به اشاعه این پلتفرم می‌پرداخت. اما سازمان بورس در یک تصمیم آنی، فعالیت این پلتفرم را محدود به ارایه اطلاعات صندوق‌های سرمایه‌گذاری تامین سرمایه مذکور کرد.
در مقابل، شکست استارتاپی به نام «دونیت» را شاهد بودیم که پس از 5 سال ارایه خدمات تامین مالی جمعی به ارزش 2.5 میلیارد تومان، توقف فعالیت خود را اعلام کرد. شنیده می‌شود که دلیل این موضوع، نداشتن توجیه اقتصادی این پلتفرم بود و تیم مرکزی ارایه‌کننده این استارتاپ، در حال بررسی و تحقیق برای ارایه محصولی هستند که بتواند توجیه سودآوری داشته باشد. محرز است که دلیل عمده شکست این استارتاپ، عدم اقبال تقاضای عمومی به تامین مالی جمعی است.
چرا استارتاپ‌ها شکست می‌خورد؟
پویا کندری، مدیرعامل شرکت شتاب‌دهنده فارابی در گفت‌وگو با «تعادل» در خصوص دلایل شکست استارتاپ‌ها در فضای اقتصادی ایران گفت: طبیعی است که نگاهی بر ماحصل فعالیت استارتاپ‌ها، مبنی بر این است که تعداد شکست استارتاپ‌ها از تعداد موفقیت آنها بیشتر است. در بررسی دلایل شکست استارتاپ‌ها، در وهله اول که مهم‌ترین دلیل در اقتصاد کشور ما عنوان می‌شود، این است که استارتاپ‌هایی شکست می‌خورند که بدون توجه به نیاز بازار، محصول نوآورانه وارد بازار می‌کنند. در واقع اگر مردم حاضر باشند بهایی را برای استفاده از محصولات و خدمات استارتاپ‌ها داشته باشند، به این معنی است که استارتاپ راه را درست رفته است.
وی در ادامه افزود: دلیل دومی که در بیان شکست استارتاپ‌ها مطرح می‌شود، این است که پول آنها زود پایان می‌یابد. در واقع تعداد زیادی از استارتاپ‌های شکست خورده، در ابتدای کار خود خرج‌های اضافه دارند. مثلا در جردن، دفتر کار خود را راه می‌اندازند یا حقوق‌های 10 تا 12 میلیونی می‌پردازند. این موضوعات باعث می‌شود که پول آنها سریعا تمام شود، سرمایه‌گذار هم دیگر حاضر نیست پول بدهد. در نتیجه استارتاپ شکست می‌خورد.
به بیان کندری، موضوع دیگری که به شکست یک استارتاپ منجر می‌شود، این است که تیم‌ها، باید تکمیل‌کننده یکدیگر باشند، در عین حال هماهنگ هم باشند. بررسی بسیاری از استارتاپ‌های شکست خورده، گویای آن است که اعضای تیم‌ها زود با هم آشنا می‌شوند، اما مهارت‌های لازم را ندارند. بطور مثال همه تیم یا نیروی فنی هستند یا متخصصان متمرکز در یک حوزه. وی همچنین به اشکالاتی که در متون طرح کسب و کارها وجود دارد، اشاره کرد و گفت: موضوع دیگر این است که بیزنس مدل‌ها شفاف نیست و خودشان هم بطور دقیق نمی‌دانند که چه ارزش افزوده‌ای قرار است به مخاطب فروخته شود.
مسیر پایش استارتاپ‌ها
مدیرعامل شتاب‌دهنده فارابی در ادامه به بیان تجاربی که در مواجهه با استارتاپ‌های شکست خورده داشت، پرداخته و گفت: در زمان فعالیت شتاب‌دهنده فارابی، برخی از استارتاپ‌ها به ما مراجعه کردند که ایده‌های جدید، مفید و نوآورانه‌ای داشتند. این موضوع باعث می‌شد که ما در پایش و پذیرش آن، مطمئن باشیم که قرار است به نتیجه برسد. اما تیم ناکارآمد که خود را در روز اول نشان نداده بود، باعث شکست استارتاپ شدند. در حالی که یک تیم خوب، می‌تواند یک محصول معمولی را به خوبی تولید کند و بفروشد.
وی افزود: بنابراین به این نتیجه رسیدیم که در پذیرش استارتاپ‌ها، در ابتدای امر تیم اهمیت دارد. سپس در ادامه مسیر بررسی به اندازه بازار پیش روی کسب و کار روبروی خود می‌پردازیم. درمرحله سوم نیز میزان پیشرفت محصول را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آینده کدام فین‌تک‌ها روشن است؟
کندری در ادامه به تشریح فعالیت استارتاپ‌هایی پرداخت که آینده روشن و رو به رشدی دارند و گفت: اکنون در بازار فین‌تک‌ها، استارتاپ‌های بیمه‌ای، بازار بکری دارند که می‌تواند با حضور عوامل استارتاپی در این حوزه کشف شود و احتمال موفقیت آنها نیز بالاست. در واقع بهتر است بگوییم که پتانسیل بالایی در این بازار برای ورود افراد وجود دارد، در حالی که بازار‌های دیگر، اقیانوس‌های قرمز هستند.
این فعال حوزه استارتاپی خاطرنشان کرد: البته استارتاپ‌های بیمه‌ای، با سوپرمارکت‌های بیمه‌ای متفاوت است. در این نوع از استارتاپ‌ها، باید تکنولوژی مطرح باشد و در واقع حرف اول را بزند، در حالی که در سوپرمارکت‌های فروش آنلاین بیمه‌ای که اکنون فعالیت دارند، تنها به بخش بیمه توجه شده است. بطور مثال در حوزه اینترنت اشیا، بازار سرمایه و امثالهم، تکنولوژی بیمه‌ای می‌تواند وارد شود و سهم بازار بزرگی هم کسب کند.
رنج استارتاپ‌های بورسی از عمق کم بازار
به گفته کندری، در حوزه بازار سرمایه دو ترند جدی جهانی وجود دارد. یکی از آنها معاملات الگوریتمی و دیگری روبوادوایزری است. با شکست‌ای بی‌شاپ، سازمان بورس آب پاکی را روی دست همه فعالان این حوزه ریخت و باعث شد که فعالان استارتاپی فعال در بازار سرمایه، از این حوزه فاصله بگیرند. در بخش معاملات الگوریتمی نیز چندین استارتاپ دانش بنیان فعالیت مستمری در این حوزه دارند اما توفیق این معاملات به این موضوع نیاز دارد که عمق بازار زیاد شود و برای هر معامله‌ای صف تشکیل نشود.
غروب یک شتاب‌دهنده به دلیل نوسان دلار
در ادامه سهیل عباسی، مدیرعامل شتاب‌دهنده تک، شتاب‌دهنده‌ای که در سال جاری به کار خود پایان داد، در گفت‌وگو با «تعادل» گفت: شتاب‌دهنده به عنوان مرکز و ماوای کسب و کارهای نوپا شناخته می‌شود. در این مراکز به دلیل اینکه زمان بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها طولانی مدت است، اگر تامین سرمایه درستی روی آنها انجام نشود، ممکن است بازدهی نداشته باشند. برای درک بهتر این موضوع، توجه به این نکته ضروری است که یک شتاب‌دهنده، جریان درآمدی به صورت مستقل ندارد و تنها صرف هزینه است.
وی در ادامه افزود: بنابراین کسی که شتاب‌دهنده دارد یا می‌خواهد داشته باشد، باید مدلی را پیدا کند که بتواند درآمدزایی زودهنگام هم برای شتاب‌دهنده خود فراهم کند. در سرمایه‌گذاری اولیه، کسی شتاب‌دهنده راه‌اندازی می‌کند، می‌داند که بازگشت سرمایه آن حدود 7 سال زمان می‌برد. بنابراین کسی که نمی‌تواند 7 سال منتظر بماند، نباید شتاب‌دهنده راه‌اندازی کند زیرا موفق نخواهد بود.
عباسی در ادامه به وضعیت شتاب‌دهنده تک و دلایل توقف فعالیت این شرکت اشاره کرد و گفت: شرکت شتاب‌دهنده تک 4 سال فعالیت کرده است. این شرکت از سال 94 راه‌اندازی شد اما در سال 98 کار را متوقف کردیم. زیرا به دلیل شرایط ارزی و مشکلات اقتصادی که پیش آمد، امکان ادامه فعالیت را نداشتیم. در واقع دیگر نمی‌توانستیم از استارتاپ‌ها حمایت کنیم. این موضوع به منزله پذیرش نکردن استارتاپ جدید است و در یک شتاب‌دهنده، پذیرش نکردن استارتاپ جدید به معنی تعطیل شدن است. ما نیز با شرکا به این نتیجه رسیدیم که فعلا به فعالیت خود ادامه ندهیم، شاید روش دیگری پیدا کنیم که بتواند کمکی به استارتاپ‌ها داشته باشد.
وی افزود: البته هنوز به نتیجه متقنی برای ادامه کار نرسیدیم. شرکای استارتاپ تک، همگی از بخش خصوصی بودند. به دلیل اینکه این افراد کسب و کارهای مربوط به فناوری اطلاعات و تکنولوژیک داشتند، در بحث دلار و قیمت‌ها نتوانستند بر این کار تمرکز کنند و تمرکز شرکا به سمت کسب و کارهای خودشان رفت. به همین دلیل به جای حمایت از کسب و کارهای نوپا، تصمیم گرفتند که از کسب وکارهای خود حمایت کنند و از این وضعیت اقتصادی جان سالم به در ببرند و سپس به دیگران کمک کنند.
این فعال حوزه شتاب‌دهنده‌های استارتاپی در ادامه به نوع عملکرد این شتاب‌دهنده پرداخت و گفت: در مدتی که فعالیت داشتیم، عمدتا از استارتاپ‌هایی حمایت می‌کردیم که مبتنی بر نوآوری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات باشد. بعد از آن، حوزه‌های دیگر مانند حمل و نقل و سبک زندگی و گردشگری را هم وارد دستور کار خود کردیم. از تعداد استارتاپ‌هایی که قبول کردیم که از آنها حمایت کنیم، اکنون تعدادی توانستند سرمایه جذب کنند، عده‌ای نیز روی پای خود مانده‌اند و در حال فعالیت هستند. حال پس از انحلال شرکت شتابدهی تک، تیم تشکیل‌دهنده هر یک در شرکت سرمایه‌گذاری جذب شدند و در کاری که تخصص داشتند، در حال فعالیت هستند.
