پای مقام ناظر در بازار پایه لغزید
گروه بورس|هادی سلگی|
در روز دوشنبه هفته جاری، قرار بود که توقفی در بازار پایه فرابورس به منظور تغییر برخی قوانین این بازار ایجاد شود. اما با اختلافاتی که صورت گرفت این برنامه به تعویق افتاده است. بر همین اساس کانون نهادهای سرمایه‌گذاری یک صفحه نظرسنجی برای اعلام نظر کارشناسان در سایت خود راه‌اندازی کرده است. بهروز روزبهانه، کارشناس بازار سرمایه در این خصوص معتقد است که اولا تغییرات اعلامی به هیچ عنوان ساختاری نیست و به همین دلیل تاثیر مثبتی در بازار نخواهد داشت و دوم اینکه هرچند فضای سیاست‌گذاری بورس کشور شدیدا نیازمند مشارکت متخصصان است، اما این نظرسنجی‌ها بدون مطالعه بوده و در صورت ارایه هم گوش شنوایی برای آن وجود ندارد.
به گزارش «تعادل» شرکت فرابورس ایران حدود دو ماه پیش برنامه‌ای برای تغییر برخی قوانین بازار پایه در دستور کار خود قرار داد؛ تغییراتی که اگر چه ساختاری نبود، اما گستردگی آن ایجاب می‌کرد نمادهای مندرج در بازار بعد از پایان کار معاملات روز دوشنبه بسته شود. اما با نزدیک شدن روز موعود، یک‌باره اعلام شد که این برنامه به دلیل استفاده بیشتر از مطالعات و نظرات کارشناسانی به آینده موکول می‌شود. در نهایت سازمان بورس ضرب‌الاجلی به منظور ارایه آخرین پیشنهاد‌ها برای اصلاح بازار پایه تا روز شنبه ۲۵ خردادماه ۹۸ قرار داد تا صاحبنظران تمامی نظرات و پیشنهاد‌های خود را در این خصوص تا روز مقرر به کانون‌ها اعلام کنند. روز گذشته نیز روزنامه «تعادل» گزارشی در زمینه ماهیت تغییرات اعلامی و دلیل مخالفت‌هایی که به آن شده است، منتشر کرد.
در جریان این اتفاقات، روز گذشته (دوشنبه 20 خرداد) جلسه‌ای در محل سازمان بورس و اوراق بهادار و با حضور نمایندگان کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، کانون کارگزاران و مدیران ارشد سازمان بورس و شرکت فرابورس تشکیل و مقرر شد نظرات اصلاحی کلیه فعالان بازار توسط کانون‌های فوق جمع‌آوری و به صورت یکجا به سازمان بورس منعکس شود. حال آنکه شک و شبهه‌های تصمیم‌گیری برای ایجاد تغییرات در بازار پایه، هزینه ریسک تصمیم‌گیری فعالان این بازار را بالابرده است. موضوع دیگر این است که نظرسنجی از اهالی بازار برای شنیدن پیشنهادات از طریق صفحه آنلاین، فارغ از هزینه زمانی و مالی که برای مقام ناظر در پی دارد، نشان‌دهنده این است که قوای کارشناسی قابل دفاعی پشت این تصمیم نبوده است که اکنون در مواجهه با مخالفان تغییرات، بتواند از این تصمیم مقام ناظر بازار دفاع کند یا فرضیه دیگری که به ذهن می‌رسد، این است که قدرت نفوذ مخالفان تغییرات در بازار پایه، به‌شدت فراگیر‌تر از نظر قطعی مقام ناظر است. شنیده‌های «تعادل»، حاکی از این است که مخالفت با تغییرات بازار پایه تا دفتر وزیر اقتصاد هم رسیده است.
به هر حال، پیرو توافقاتی که در این جلسه صورت گرفت، کانون نهادهای سرمایه‌گذاری، فرم نظرسنجی‌ای را در سایت خود قرار داده که طی آن از کلیه فعالان بازار علاقه‌مند به مشارکت در اصلاح دستورالعمل بازار پایه درخواست کرده است نظرات خود را به کانون منتقل کنند.
طبق آنچه در این نظرسنجی به عنوان موضوعات حائز اهمیت و محورهای نظرخواهی اعلام شده است، این محورها شامل این 8 مورد می‌شود؛ «مخفی بودن یا عیان بودن سفارش‌ها در دوره پیش گشایش و ساعات عادی معاملات پیوسته، به صورت جداگانه»، «واحد پایه سفارش (LOT) در دوران پیش گشایش و ساعات عادی معاملات، به صورت جداگانه»، «رنگ‌بندی یا نام‌گذاری بازارها (مثلا بر مبنای ریسک بازارها با رنگ‌های سیاه و قرمز و زرد و نارنجی مشخص باشند یا با عناوینی همچون بازار شرکت‌های مشمول ماده ۱۴۱ قانون تجارت، شرکت‌های مشمول ماده ۳۶ احکام دایمی، شرکت‌های زیانده، شرکت‌های پر ریسک و امثالهم تفکیک شده و متمایز شوند) »، «دامنه نوسان در زمان‌های مختلف و در بازارهای مختلف»، «وجود یا عدم وجود بازارگردان»، «ساعات و تعداد روزهای معاملاتی در شرایط مختلف»، «روش‌های تشویقی برای ارتقای شرکت‌ها از بازارهای پایه به تابلوهای اصلی بورس و فرابورس» و «دفعتی بودن یا تدریجی بودن تغییرات و زمان‌بندی پیشنهادی برای انجام تغییرات».
گفته شده فعالان بازار، می‌توانند نظرات خود را حداکثر تا پایان وقت اداری روز چهارشنبه ۲۲ خرداد ۱۳۹۸ با کلیک در این قسمت ارسال کنند. در فرم نظرخواهی تنها نیاز به برخی اطلاعات جمعیت‌شناختی مانند نام، جنسیت، شماره تلفن، رشته و مقطع تحصیلی و سمت است که در ادامه آن سه باکس با عناوین «عنوان»، شماره ماده»، «شرح مختصر» و «متن پیشنهادی» برای اعلام نظر مشارکت‌کننده‌ها درنظر گرفته شده است.
مساله زیرساخت‌هاست
داریوش روزبهانه در این زمینه به خبرنگار «تعادل» گفت: واقعیت این است که بورس برای حل ریشه‌ای مساله در همین ساختار موجود دنبال راه‌حل می‌گردد. باید زیرساخت را اساسا تغییر دهد. مثلا فرابورس هنوز مشخص نکرده یک بازار او.تی.سی (OTC) کامل است یا یک بورس رسمی. در این مکان بازار ایده، معاملات توافقی، معاملات پایه وجود دارد که یا شکست می‌خورند یا عمق کافی ندارند.
روزبهانه مساله دیگر را در استفاده نکردن سازمان بورس از نظر کارشناسان دانست و با بیان اینکه مسوولان در زمینه ایرادها و مسائل خود درخواست مشارکت نمی‌کنند، گفت: این اتفاق یا به دلیل تعامل ضعیف آنها با بازار است یا اینکه خود را بی‌نیاز از متخصصان می‌دانند. وی گفت: این مسائل ابتدا به استرات‍ژی خود فرابوس برمی‌گردد که اصلا مشخص نکرده که چه نوع بازاری است. دوم اینکه وقتی درباره مشکلات مربوط به نقدشوندگی بازار صحبت می‌کنیم، یکی از دلایل آن همین است، یعنی وقتی در این بازار مکانیسم‌های بازارگردانی، بیگ‌اکت و دیگر عناصر ساختاری ضروری وجود ندارد بعد استفاده از روش‌های تنبیهی مانند رنگ‌آمیزی چگونه می‌تواند تاثیرگذار باشد؟ موضوع دیگر این است که وقتی دامنه نوسان اعمال می‌کنند اما قیمت سهم به قیمت تئوریک نزدیک نمی‌شود به حجم مبنا و بعد گره معاملاتی متوسل می‌شوند، در حالی که دیدیم گره معاملاتی به چه سرنوشتی دچار شد. عمق بازار خود گره را از بین برد. مگر گره یک مکانیزم نبود؟ اما بازار خودش بدون هیچ سیاستی عمیق شد و گره معاملاتی را از اعتبار ساقط کرد با اینکه هنوز دستورالعمل‌های آن وجود دارد. بنابراین وقتی کارآمدی یک سیاست تا این حد زیرسوال است باید بپذیریم که دنیا اینها را تجربه کرده و باید با آنهایی که متخصص و کاربلد هستند، مشورت کرد. بدون استفاده از این تجربه و دانش‌ها تصمیماتی اخذ می‌شود که خود موجب قفل کردن بازار می‌شود و البته بعد که مسائل بروز می‌کند از مواضع خود عقب‌نشینی می‌کنند. از نظر این کارشناس تا مسائل ساختاری بازار به شکل کاملا تجربه‌شده در دنیا حل نشود، همچنان از این شاخه به آن شاخه خواهیم پرد. «اگر هم فکر کنیم یک کارآمدی ایجاد شده است، بر اساس برنامه‌ریزی نبوده است. بازار عمیق و سهام نقدشونده شده است، هنوز مکانیسم‌های مارکت میکر ما کار نمی‌کند. بازار اوراق مستقر را دیدیم به چه بالایی دچار شد؟ به صورت یک‌طرفه ابتدا کال آن راه افتاد و بعد قرار شد پوت آن را راه بندازند.در حالی که در دنیا از اینها یک تعریف جامع وجود دارد.»
بهروز روزبهانه در ادامه درباره نظرسنجی کانون نیز گفت: وقتی که برای حرف کارشناسان واقعی ارزشی قائل نیستند چرا کسی بخواهد نظر خود را ارایه کند. کانون دعوت به هم‌اندیشی می‌کند ولی مگر مطالعه‌ای پشت جلسات آنها وجود دارد یا یک گروه تحقیقاتی خوراک جلسات آنها را تامین کرده است؟ از سوی دیگر مساله مهم این است که برای مشکلات ساختاری راه‌حل ساختاری باید ارایه کرد، منتها در فضای کارشناسی ما بیشتر از راه‌حل‌های خام و کوته‌نگرانه استقبال می‌شود.
کمیته فقهی از خواب پرید
مساله دیگری که برنامه تغییر قوانین بازار پایه و بعد لغو آن را با ابهام بیشتری همراه می‌کند این است که گفته شده هنوز شورای فقهی روی محورهای تغییرات یا به بیان دقیق‌تر قوانین جدید آن اعلام نظر نکرده است.
این در حالی است که همواره قبل از برنامه‌ریزی و تعیین و اعلان عمومی روز اجرای آن، بسته‌ای کامل و تام با نظرات کارشناسی و مهم‌تر از همه نظرات فقهی همراه بوده است.
روز گذشته اعلام شد که جلسه کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار در محل سازمان بورس و اوراق بهادار با حضور اعضا برگزار می‌شود .مجید پیره دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان این مطلب به سناگفت: در جلسه این کمیته، بررسی ابهامات و شبهات فقهی مطرح شده از سوی فعالان بازار و اعضای کانون‌ها در خصوص دستورالعمل جدید بازار پایه فرابورس ایران در دستور کار قرار دارد. وی افزود: پیرو صحبت‌هایی که در خصوص برخی شبهات فقهی مرتبط با بازار پایه فرابورس مطرح و به این دبیرخانه منتقل شده بود، جمع‌بندی بر این قرار گرفت که این ابهامات فقهی مرتبط با سازوکار جدید این بازار در کمیته فقهی بررسی یا بازبینی شود.دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار افزود: حسب اینکه کمیته فقهی درخصوص این مسائل چه اعلام نظری کند، بعد از جمع‌بندی در جلسه کمیته فقهی به نحو مقتضی اطلاع‌رسانی درباره آن انجام خواهد شد. پیره در پاسخ به این سوال که چه موضوعی از سوی فعالان بازار بیشتر تأکید شده بود گفت: موضوعی کلیدی که در خصوص این معاملات به کمیته فقهی ارجاع شده، مربوط است به اینکه اگر ضوابط جدید بازار پایه در شرکت فرابورس ایران اجرایی شود، آیا به صحت معاملات از جهت فقهی ایراد یا شبهه‌های وارد است یا خیر؟ به عنوان مثال، آیا این سازوکار جدید باعث غرری شدن و در نتیجه ابطال معاملات می‌شود یا خیر؟وی افزود: همچنین اعضای کانون‌ها و فعالان بازار دغدغه‌هایی را درخصوص ابعاد فقهی مساله به دبیرخانه کمیته فقهی منتقل کرده‌اند، اما این دغدغه‌ها لزوما به این معنا نیست که تمام آنها دچار مشکل فقهی باشند.دبیر کمیته فقهی سازمان بورس و اوراق بهادار اظهار داشت: بعضی از ایرادها جدی‌تر است اما بعضی در وهله اول به نظر می‌رسد از نظر فقهی مشکلی نداشته باشند؛ در هر حال به خاطر حساسیت موضوع قرار شد مسائل و ابهامات فقهی مرتبط در کمیته فقهی به بحث گذاشته و نتیجه بحث‌ها متعاقباً اعلام شود.
