تکنیک پوشش ریسک متقاطع
گروه بورس|
نتایج مطالعات نشان می‌دهد که استفاده از بازار آتی‌های طلا برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. اهمیت این موضوع در جایی است که از یک طرف نوسان نرخ ارز حداقل در سی سال اخیر در اقتصاد بسیار بالا بوده است و این امر لزوم به‌کارگیری تکنیک‌هایی برای پوشش ریسک آن را ضروری کرده است. از سوی دیگر در ایران بازار آتی ارز، به عنوان یک ابزار اصلی و متعارف در کشورهای دنیا برای پوشش ریسک ارز، وجود ندارد و از همین رو همبستگی بالای قیمت این دو (آتی ارز و طلا) بسیار کارساز خواهد شد. در اصطلاحات اقتصادی به این عملیات پوشش ریسک متقاطع گفته می‌شود. روشی که در آن استفاده از یک دارایی نقدی، متفاوت از دارایی پایه قرارداد آتی است. مساله مهم در پوشش ریسک متقاطع انتخاب قرارداد آتی است که قیمت آن دارای بیشترین همبستگی با قیمت دارایی پایه باشد. به فعالان در بازار ارز مخصوصا صادرکنندگان و وارد‌کنندگان توصیه شده است که با استفاده از بازارهای آتی طلا ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز را تا حدود 65 درصد کاهش دهند.
به گزارش «تعادل» تغییر نرخ ارز، تأثیر زیادی در نوع سرمایه‌گذاری افراد دارد، از همین رو فعالان اقتصادی تلاش می‌کنند به طرق مختلف بتوانند این ریسک نرخ ارز را به‌طور صحیحی مدیریت کنند، به‌عبارت‌دیگر استفاده از فرصت‌هایی که در پس تغییر نرخ ارز می‌توان استفاده کرد، باعث کاهش ریسک و زیان سرمایه‌گذاری و حتی افزایش سود سرمایه می‌شود. از طرفی به دلیل تغییرات نرخ ارز، می‌توان با استفاده از قراردادهای آتی آن را مدیریت کرد. ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز از جمله موضوعاتی است که ذهن محققان را به خود معطوف کرده است. این ریسک و چگونگی مدیریت آن در مورد بنگاه‌ها و موسساتی که دارای حجم مبادلات ارزی قابل توجهی هستند، بسیار مهم و قابل تأمل است. ازاین رو در سال‌های اخیر در عرصه جهانی ابزارهای متعدد مالی برای مدیریت این ریسک، ابداع شده یا تکامل یافتند.
دگرگونی اقتصاد جهانی و توسعه اقتصادی طی دهه‌های اخیر موجب ابداع یا تکامل ابزارهای متعدد مالی شده است. علاوه بر گسترش معاملات سنتی دارایی‌های فیزیکی و مالی، مبادلات ابزار مشتقه، قراردادهای سلف، شامل قراردادهای آتی و قراردادهای معاوضه‌ای و اختیار معامله گسترش زیادی یافته است که در واقع یکی از کاربردهای اصلی ابزارهای مشتقه پوشش ریسک است. در میان روش‌های مختلفی که برای کاهش ریسک ناشی از نوسان‌های قیمت دارایی‌ها وجود دارد، ساده‌ترین و شاید پرکاربردترین ابزار پوشش ریسک، استفاده از قرارداد آتی است. قرارداد آتی توافقنامه‌ای مبنی بر خرید یا فروش دارایی در زمان معین در آینده و با قیمت مشخص است، به این معنا که افراد قراردادهای آتی را با یکدیگر خرید و فروش می‌کنند که این قراردادها بر پایه یک دارایی پایه منعقد می‌شود؛ چنانچه فرد در قرارداد آتی موقعیت خرید اتخاذ کند به معنای آن است که مقدار مشخصی از دارایی پایه را می‌بایست در تاریخ مشخصی در آینده با قیمتی که در ابتدای قرارداد (زمان انعقاد قرارداد) تعیین شده است، از فروشنده تحویل گیرد. بدیهی است این فرد به دلیل اینکه از افزایش قیمت نقدی دارایی پایه در طول زمان نگران است، اقدام به اتخاذ موقعیت خرید در بازار آتی‌ها کرده است؛ این در حالی است که چنانچه فرد به هر دلیلی کاهش قیمت را نامطلوب بداند می‌بایست در بازار معاملات قراردادهای آتی موقعیت فروش اتخاذ کند که در آن صورت می‌بایست مقدار معین از دارایی مشخص شده در زمان فروش قرارداد را در آینده با قیمت تعیین شده در ابتدای قرارداد به خریدار تحویل دهد. این قراردادها برخلاف قراردادهای سلف که در بازارهای خارج از بورس مورد معامله مانند بورس قرار می‌گیرند در بازارهای سازمان‌یافته‌ها دادوستد می‌شوند.
در سال‌های اخیر به منظور پرهیز از کاهش نقدشوندگی بازارهای آتی و تنوع بی‌رویه قراردادهای آتی و همچنین عدم وجود بازار آتی فعال در کشور جز بازار آتی سکه طلا، استفاده از پوشش ریسک متقاطع مورد توجه قرار گرفته است. پوشش ریسک متقاطع به حالتی اطلاق می‌شود که دارایی نقدی، متفاوت از دارایی پایه قرارداد آتی باشد. مساله مهم در پوشش ریسک متقاطع انتخاب قرارداد آتی است که قیمت آن دارای بیشترین همبستگی با قیمت دارایی پایه باشد.
همبستگی ارز و طلا
در بسیاری از کشورها که دارای بازار آتی ارز فعال هستند نوسانات نرخ ارز از طریق اتخاذ موقعیت مخالف با موقعیت نقدی در این نوع بازارها جبران می‌شود، اما در ایران بازار آتی ارز فعال نیست و تنها بازار آتی فعال و مرتبط، بازار آتی سکه طلا است که همبستگی مثبت و بالایی با ارز (قیمت دلار به ریال) دارد. (البته از تابستان سال گذشته، بازار آتی سکه در بورس کالای ایران متوقف شده و گفته می‌شود که تا اطلاع ثانوی، خبری از بازگشایی این بازار نیست) . با این حال بررسی امکان پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز با استفاده از ورود به بازار آتی طلا می‌تواند نتایج ارزشمندی برای فعالان بازار سرمایه به دست آورد.
بررسی داده‌های معاملاتی در بازه زمانی دی ماه 1387 تا اردیبهشت 1397 برای ایران و دوره زمانی 18 مارچ 2003 تا 17 آگوست 2018 برای ترکیه به منظور به دست آوردن چشم‌انداز شفاف از وضعیت معاملات بازارهای مالی ایران و مقایسه آن با ترکیه به عنوان یک کشور در حال توسعه، نشان می‌دهد که ضریب مربوط به متغیر قیمت آتی سکه طلا برای رژیم صفر (کم نوسان) 0013/0 است.
این موضوع نشان دهد که برای پوشش ریسک، به ازای هر قرارداد ارز، 0013/0 واحد قرارداد سکه طلا باید خریداری شود. به‌طور مثال فردی که در آینده متقاضی خرید 100 هزار دلار است، می‌بایست جهت پوشش ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز معادل 130 سکه آتی طلا خریداری کند. برای رژیم یک (پر نوسان) نیز ضریب قیمت آتی سکه طلا که همان نسبت بهینه پوشش ریسک بوده است، 0046/0 به دست آمده است که نشان می‌دهد به ازای هر دلار برای پوشش ریسک نیاز به خرید 0046/0 واحد سکه طلا به صورت آتی است. به‌طور مثال فردی که متقاضی خرید 100 هزار دلار است می‌بایست جهت پوشش ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز معادل 460 سکه آتی طلا خریداری کند. کارایی پوشش ریسک با استفاده از معادله ادرینگتون 56/64 درصد به دست آمد . از طرف دیگر نتایج این مطالعه نشان داد در مدل برآوردی برای بورس استانبول ضریب مربوط به تغییرات قیمت آتی طلا در رژیم صفر (کم نوسان) 00061/0 و سطح احتمال مربوطه 068/0 به دست آمده است. برای رژیم یک (پر نوسان) نیز ضریب تغییرات قیمت آتی طلا 0075/0 و سطح احتمال مربوطه نیز 00/0 به دست آمده است که نشان می‌دهد این متغیر نیز از نظر آماری معنی‌دار بوده است. از این‌رو می‌توان گفت نسبت بهینه پوشش ریسک برای بورس استانبول به ازای هر دلار در رژیم صفر 00061/0 اونس طلا و برای رژیم یک 0075/0 اونس طلا بوده است. نتایح نشان دادند که کارایی پوشش ریسک برای بورس استانبول 54/48 درصد بوده است. با توجه به نتایج می‌توان گفت که استفاده از بازار آتی طلا برای پوشش ریسک نوسانات نرخ ارز می‌تواند بسیار تأثیرگذار باشد. از این رو به فعالان در بازار ارز مخصوصا صادرکنندگان و وارد‌کنندگان توصیه شده است که با استفاده از بازارهای آتی طلا ریسک ناشی از نوسانات نرخ ارز را تا حدود 65 درصد کاهش دهند. از طرف دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد که در بازار آتی‌ها سکه طلا دخالت دولت بیش از حد بوده و البته این مورد در بازار ارز نیز وجود دارد. از این‌رو به سیاست‌گذاران اقتصادی نیز توصیه شده است که با دخالت کمتر شفافیت بیشتری در بازار آتی سکه طلا ایجاد کرده تا کارایی پوشش ریسک در این بازارها افزایش پیدا کند. این توصیه برای بازار ارز نیز پیشنهاد شده تا از این طریق علاوه بر کاهش رانت در این بازارها، گرایش به سمت رقابتی‌تر شدن بازارهای فوق افزایش پیدا کند.
