چهارراه یا چهار بن‌بست؟
عباس ریاضت
کارشناس ارشد مدیریت شهری
ماجرا از آنجا شروع شد که در روز یکشنبه 19 خرداد نزاعی بین دو دستفروش در محوطه تئاتر شهر باعث وقوع تیراندازی شد و این حادثه، لزوم تامین امنیت تئاتر شهر را دوباره بر سر زبان‌ها انداخت. حالا برخی موضوع حصارکشی این مجموعه هنری را دوباره پس از چند سال پیش کشیده‌اند، اما آیا دیوار کشیدن می‌تواند مشکلات این چهار راه پرانتقاد را حل کند.
تئاتر شهر تنها سالن نمایش در ایران است که دارای حصار نیست. بطوری که علاوه بر فضاهای سرپوشیده، محوطه باز اطراف بنا در مجاورت خیابان ولیعصر و محوطه پارک دانشجو نیز بخشی از این مجموعه محسوب می‌شوند و نقش بسزایی در جلب مخاطبان به این سالن نمایش را داشته است. این ساختمان در محلی که پیش‌تر کافه شهرداری خوانده می‌شد، با نظارت مهندسی سردار افخمی در طول پنج سال ساخته شد و در سال ۱۳۵۱ گشایش یافت.جایی که در آن عصر پنج شنبه و جمعه‌ها بازی‌سازان و نمایشگران، سیرک بازان و معرکه گیران جمع می‌شدند تا از هنر نمایی آنها تهرانی‌ها اوقات فراغت خود را پر کنند و برای لحظاتی از دغدغه‌های روزانه به دور باشند.
جا نمایی کاربری‌ها و سیستم چینش فضایی آنها در شهر، یکی از مهم‌ترین وظایف شهرسازان به شمار می‌رود. اگر روی نقشه تهران نگاه کنید متوجه می‌شوید که خیابان دماوند و امتداد آن جزو استخوان‌بندی قدیم و اصلی شهر تهران بوده و سیستم مدیریت شهری از سالیان گذشته تاکنون، کاربری‌های مهم و پر ترددی را در کنار این استخوان‌بندی ایجاد کرده است. با افزایش جمعیت و عدم تعریف مسیر‌های جدید و جایگزین، همچنان خیابان دماوند و چهارراه ولیعصر جزو پر ترددترین فضاهای شهری محسوب می‌شوند.
چینش فضایی و طراحی معابر نیز به گونه‌ای است که تمرکز عبور و مرور و گره‌های ترافیکی و اجتماعی را نیز روی این چهار راه ایجاد کرده است. به همین دلیل مکان خوبی برای دستفروش‌ها ایجاد شده است زیرا جمعیت به ناچار باید از پیاده روها برای ورود به مترو و سایر کاربری‌ها استفاده کنند و این تمرکز جمعیت و گروه اجتماعی، جذابیت زیادی را برای دستفروشان ایجاد می‌کند.
همچنین ساختمان‌هایی که تا جای ممکن به خیابان اصلی چسبیده‌اند و هیچ گپ فضایی بین آنها و خیابان وجود ندارد، دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی که حتی در روز‌های تعطیل نیز به فعالیت خود ادامه می‌دهند، جانمایی پاساژ‌ها و بازار‌های بزرگ کامپیوتر و موبایل، ایجاد تقاطع همسطح برای عبور خودرو‌های شخصی و سامانه اتوبوس‌های تندرو، جانمایی پارک دانشجو در بین این همه شلوغی و آشفتگی فیزیکی و بصری، همه و همه باعث شده ترافیک جمعیتی در این چهارراه زیاد و تاب آوری شهری به کمترین میزان خود برسد.
قطعاً اگر بخواهیم برای شهر تهران نقطه کانونی‌ای تعریف کنیم، چهارراه ولیعصر(عج) کانونی‌ترین نقطه قلمداد می‌شود که دو خیابان انقلاب و جمهوری در شمال و جنوب چهارراه ولیعصر و شرق و غرب شهر نیز در همین نقطه کانونی به یکدیگر می‌رسند. با اینکه با طراحی زیرگذر و کشاندن قسمتی از این جمعیت به زیر سطح زمین تا حدودی از حجم این آشفتگی به صورت ظاهری کم شده است ولی مشکلات همچنان بر سر جای خودشان باقی است و ما فقط با این طرح کاری کردیم که عبور و مرور برای خودروها راحت‌تر شود مثل این است که هنگامی که شیر آب شکسته می‌شود به جای اینکه شیر اصلی آب را ببندیم، جلوی لوله آب را با چسب بپوشانیم. برای حل مشکلات این چهارراه باید طبق یک برنامه منظم کاربری‌های پر تردد تا شعاع یک کیلومتری شناسایی و نسبت به انتقال آنها به مکان‌های دیگر شهر اقدام شود. همچنین باید حدود 3000 متر مربع از فضای اطراف چهار راه توسط شهرداری خریداری و آزادسازی شود تا بتوان این چهار راه را به یک فضای باز شهری تبدیل کرد .ساختمان‌ها پس از خریداری و تخریب باید به فضای باز و سبز تبدیل شود تا بتوانیم فضای مکملی در مقابل پارک دانشجو داشته باشیم و ساختمان تئاتر شهر نیز در میان این فضا قرار گیرد. ایجاد فضای باز شهری منجر به از بین رفتن تمرکز یا کمرنگ شدن آن می‌شود و دستفروشان نیز به شکل بهتری ساماندهی خواهند شد.
کشیدن دیوار در اطراف ساختمان تئاتر شهر نه تنها منجر به از بین رفتن مشکلات فعلی نخواهد شد بلکه باعث می‌شودکیفیت منظر شهری در این نقطه کاهش یابد و خود به یک مشکل تبدیل شود. همچنین باعث می‌شود که جمعیت هرچه بیشتر در پیاده روها متمرکز شود و این همان چیزی است که دستفروشان به دنبال آن هستند.
یکی دیگر از مشکلات این چهار راه ایجاد محدودیت دسترسی برای عابران پیاده و معلولان است. فعالان حوزه شهری و شهرسازی بارها اعتراض خود را به محدودیت‌های دسترسی و تردد معلولان، سالمندان، والدین همراه با کالسکه اعلام کرده‌اند. برای کارشناسان شهری احترام به حق حرکت سهل، امن و پیوسته پیاده و توجه به هویت فرهنگی و اجتماعی فضاهای شهری در چهارراه ولیعصر بسیار اهمیت دارد. از زمان احداث زیرگذر چهارراه ولیعصر و نرده‌کشی چهارراه برای ممانعت از تردد در سطح، این چهارراه برای گروه‌هایی با توانایی حرکتی محدود، غیرقابل استفاده شده است. بطوری که از دید معلولان تقاطع چهارراه ولیعصر به چهار بن‌بست تبدیل شد و عملاً حرکت از شرق به غرب یا بالعکس در مسیر خیابان انقلاب و حرکت جنوب به شمال یا بالعکس در مسیر خیابان ولیعصر غیر ممکن شده است. وجود مشکل عدم دسترسی علاوه بر مشکل عدم وجود امنیت کافی در این چهارراه نیاز به یک طراحی جدید و اصلاحی هرچه بیشتر از قبل احساس می‌شود و همانطور که قبلا گفته شد در این طراحی باید سیاست مدیریت شهری ایجاد فضای باز و میدان شهری باشد.
در این میدان می‌توان قسمتی از ترافیک را نیز به زیر سطح زمین منتقل کرد تا از حجم آلودگی صوتی و بصری در اطراف تئاتر شهر جلوگیری شود.
مشکل دیگر چهارراه ولیعصر، عدم توجه به بحث منظر و زیبایی‌شناسی شهری است. ساختمان تئاتر شهر که یکی از زیباترین ساختمان‌های عصر حاضر شهر تهران به شمار می‌رود، هم‌اکنون در بین حجم انبوهی از تابلوهای تبلیغاتی و تاسیسات و تجهیزات شهری قرار گرفته است به گونه‌ای که شما به سختی می‌توانید زاویه خالی را برای گرفتن عکس از ساختمان پیدا کنید. بنایی که زمانی بی‌هیچ تلاش مضاعفی از فاصله دور رخ می‌نمود، امروزه به سختی نفس می‌کشد و با تلاشی بیهوده تلاش می‌کند تا نشان بدهد که هنوز هست و حیات دارد. در حال حاضر علاوه بر همه ساخت وسازهایی که در اطراف مجموعه تئاتر شهر به عنوان قلب تپنده تئاتر ایران، انجام می‌شود، تمام پیاده روهای اطراف تئاتر شهر هم اشغال شده است و تنها راه برون رفت از این مشکل باز طراحی و تبدیل چهارراه به میدان است. در این میدان می‌توان با تعریف سنگفرش مناسب، حرکت ماشین‌ها را تعدیل کرد و فضای ایمن و امنی را برای شهروندان فراهم آورد. در طراحی جدید باید در اطراف ساختمان تئاتر شهر سکوهای پله‌ای مناسبی طراحی شود تا شهروندان بتوانند از این سکو‌ها و پله‌ها و فضاهای اطرف استفاده کنند و این فضا را از آن خود بدانند نه اینکه با احداث دیوار باعث جدایی و قهر فضاهای فرهنگی و هنری از مردم باشیم. امید است مسوولان و مدیران شهری با انتخاب بهترین راه و با علم و هنر شهرسازی و برنامه‌ریزی و طراحی شهری بتوانند این فضای فرهنگی را از آسیب‌های مختلف دور کنند.
