چالش‌های بانکداری باز از امضای دیجیتالی تا شناسه کد ملی و موبایل
گروه بانک و بیمه|
کارشناسان و فعالان حوزه پولی و بانکی معتقدند جایگاه ایران در بانکداری باز، جایگاهی قابل قبول و همگام با دنیا است و البته در کنار رشد بانکداری دیجیتال و باز در ایران در کنار رشد فیزیکی بانک‌ها در چند دهه گذشته، با چالش‌هایی مانند امضای دیجیتال، استفاده از کد ملی و شناسه موبایل برای احراز هویت و... مواجه است و همانطور که در کشورهای جهان دغدغه‌ها و چالش‌هایی برای تغییر ساختار بانکداری وجود دارد. در ایران نیز متناسب با رشد فناوری و روش‌ها، چالش‌هایی برای نظام بانکی کشور وجود دارد.
به گزارش «تعادل»، در این رابطه، کارشناسان در میزگردی به بررسی موضوعات مرتبط با بانکداری باز با حضور فرهاد فائز، نیما نامداری، صادق فرامرزی، فرهاد اینالوئی، در ایبِنا به این پرسش پاسخ داده‌اند که بانکداری باز به عنوان یکی از دغدغه‌های بانکداران کشور با چه تعریف و حوزه‌ها و چالش‌هایی همراه است و مزیت‌های آن چیست و جایگاه ایران در بانکداری باز چگونه است.
فرهاد اینالویی، این پرسش را مطرح کرد که بزرگ‌ترین و اساسی‌ترین چالش برای پیاده‌سازی بانکداری باز یا بانکداری دیجیتال چیست؟ و فرهاد فائز، در این رابطه گفت: مشکلات و چالش‌ها در زمینه پیاده‌سازی بانکداری باز را باید از جنبه فرهنگی نیز نگریست چراکه سیستم بانکی قصد نداشته در این بخش رقیبی داشته باشد که البته مقاومت‌ها در این خصوص نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده و با بررسی متوجه شده‌اند که سیستم بانکداری باز همراه با حرکت به سوی بانکداری دیجیتال به کسب و کار بانک کمک می‌کند. در ایران بانکداری دیجیتال مورد توجه قرار گرفته و وزارت اقتصاد طی بخشنامه‌ای تاکید کرده تا بانک‌ها مسیر حرکت به سوی بانکداری دیجیتال را ترسیم کنند که نشان از اهمیت این موضوع در حوزه رگولاتوری دارد. اعتقاد دارم با روند فعلی، چالش‌های فرهنگی در حوزه بانکداری باز رفع خواهد شد.
یکی از موضوعات بسیار مهم در زمینه پیاده‌سازی بانکداری باز، میزان همکاری شرکت‌های پیمانکار بانک‌ها برای تعامل و همکاری به منظور پیاده‌سازی زیرساخت‌های فنی به شمار می‌رود.
مشکل فرهنگی
وی افزود: بیشترین مشکل فرهنگی در سیستم بانکی برای پیاده‌سازی بانکداری باز در بخش کسب و کار بانک‌ها است؛ از طرفی دیگر در پله‌های بعدی مشتریان بانک‌ها نیز در زمینه فرهنگی درگیر خواهند شد اما در حال حاضر مشتریان درگیری خاصی با بانکداری باز و خدمات آن ندارند که با ایجاد خدمات و زیرساخت احراز هویت باید به آنها آموزش‌های لازم را ارایه کرد که البته این احتمال وجود دارد که با توجه به ضعف‌های فرهنگی و آموزش در این بخش نیز با مشکلاتی مواجه شویم.
با پیاده‌سازی و اجرای سیستم بانکداری باز، رویه‌ها در شبکه بانکی تغییر پیدا خواهد کرد و رویکرد استفاده از خدمات بانکی تغییر می‌کند و البته مقداری سخت‌تر خواهد شد اما در عین حال این سرویس‌ها مزایایی متعدد را برای مشتریان به دنبال دارد.
همچنین اینالوئی به طرح این پرسش پرداخت که همکاری شرکت‌های پیمانکار در بخش فناوری اطلاعات بانک‌ها نقش مهمی در تحقق زیرساخت بانکداری باز و رفع موانع در حوزه مشکلات فنی به دنبال دارد اما یکی از سوالات مهم در زمینه پیاده‌سازی سیستم بانکداری باز، آمادگی کربنکینگ بانک‌ها به شمار می‌رود بر همین اساس آیا هم‌اکنون هسته بانک‌ها آماده ارایه خدمات بانکداری باز است یا باید تغییر و تحولاتی در کربنکینگ ایجاد شود؟
فائز در پاسخ به این پرسش گفت: در حوزه زیرساخت کربنیکنگ بسیاری از بانک‌ها می‌توانند به سیستم‌های بانکداری باز متصل شوند و آمادگی لازم وجود دارد؛ در واقع بطور خاص بانک‌هایی که کربنکینگ استاندارد دارند مشکلی در اتصال به سیستم‌های بانکداری باز نخواهند داشت این در حالی است که برخی از بانک‌ها که این زیرساخت را ندارند اما آمادگی قابلیت اتصال را دارند و کربنکینگ‌های غیر‌استاندارد نیز قابلیت اتصال را دارند اما این اتصال به سیستم‌های بانکداری باز با سختی و چالش‌هایی روبرو است.
امضای الکترونیک تنها شاخص بانکداری باز نیست
اینالوئی نیز اظهار داشت: برت کینگ، پژوهشگر بانکداری الکترونیک در همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت به موضوع امضای الکترونیک اشاره کرد و گفت که اگر بانکی همچنان از امضای فیزیکی استفاده کند، صحبت کردن از بانکداری دیجیتال همچون یک شوخی است.
فائز پاسخ داد: ایران مدینه فاضله نیست که بگوییم با توجه به اینکه امضای دیجیتال نداریم، نمی‌توانیم بانکداری دیجیتال داشته باشیم چرا که بسیاری از خدمات و عملیات‌ها در ایران به صورت دستی انجام می‌شود اما این در حالی است که خدمات دیجیتال را در بخش‌هایی ارایه کرده‌ایم که در خارج از کشور به سوی آن حرکت نشده است.
برون‌سپاری خدمات به خارج از بانک
نیما نامداری، نیز در مورد اینکه بانک چگونه باید وارد مبحث سیستم بانکداری باز شود و رویکرد بانک بزرگ یا کوچک دولتی و خصوصی در قبال بانکداری باز با چه ویژگی‌هایی همراه باشد؟ گفت: زمانی که یک پلتفرم بانکداری باز به بانک برای همکاری و ارایه خدمات و API مراجعه می‌کند، با چالش‌هایی مواجه است که من آنها را به سه دسته چالش‌های فنی، چالش‌های حقوقی و چالش‌های کسب‌وکاری تقسیم می‌کنم. چالش‌های فنی به این برمی‌گردد که آیا زیرساخت‌های فنی بانک برای ارایه خدمات بانکداری باز آمادگی لازم را دارد یا خیر. با تمام محدودیت‌ها، اغلب بانک‌های ایران حتی بانک‌هایی که کربنکینگ به معنای متعارف ندارند هم می‌توانند سطحی از خدمات بانکداری باز را ارایه کنند.
اولین مشکل فنی در زمینه احراز هویت متمرکز در کانال‌های دیجیتال است که در بانک‌هایی که کربنکینگ دارند مشکل بزرگ‌تری است زیرا وضعیت موجود مشخصی دارند که سخت می‌پذیرند تغییر کنند اما در بانک‌هایی که زیرساخت کربنکینگ را ندارند، مشکل کمتر است چون معمولا تعصبی روی وضعیت موجود ندارند و می‌شود سامانه احراز هویت متمرکز را در آنها راحت‌تر فعال کرد.
مشکل دیگر شرکت‌های تامین‌کننده کربنکینگ انحصارطلبی بعضی از آنها است، بعضی از این شرکت‌ها از ورود پلتفرم‌های بانکداری باز و تعامل آنها با بانک نگران هستند چرا که می‌ترسند این شرکت‌ها وارد قلعه آنها شوند و سلطه آنها را با خطر روبرو سازند این یک مانع ذهنی است که با گفت‌وگو و در عین حال با ابتکار عمل بانک‌ها و کارفرمایی درست و مقتدارنه آنها رفع می‌شود.
همین وضعیت چند سال پیش درباره بانکداری آنلاین و بانکداری موبایل مطرح بود که شرکت‌های کربنکینگ تمایلی نداشتند سامانه وب و موبایل بانک‌ها را کسی غیر از آنها تامین کند اما امروز می‌بینید اغلب بانک‌هایی که سیستم بانکداری آنلاین و موبایل بانک خوبی دارند، موبایل بانک یا همراه بانکشان را شرکت فناوری بانک یا شرکت کربنکینگ تولید نکرده و این خدمات را به شرکت‌های دیگری که در آن حوزه تخصص دارند واگذار می‌کنند.
مسائل حقوقی
نامداری افزود: چالش دوم در توسعه بانکداری باز و همکاری شرکت‌های فعال در این زمینه با بانک‌ها مسائل حقوقی است. بانکداری باز در ذات خود یک پیچیدگی حقوقی دارد، یعنی باید مشخص شود که مالک اطلاعات مشتری در بانک، خود مشتری است یا اینکه اطلاعات متعلق به بانک است تا معلوم شود که آیا بانک می‌تواند خودش به کسب و کارها و دیگران اجازه دسترسی به اطلاعات مشتری را بدهد یا این اختیار حق مشتری است. تعیین تکلیف این موضوع در حل چالش حقوقی بانکداری باز نقش مهمی دارد. در حوزه بانکداری باز تا به امروز چارچوب حقوقی مشخصی وجود ندارد و نیاز است تا رگولاتور این بخش به خصوص برای رفع موضوعات حقوقی ورود داشته باشد و از بانک‌ها با ارایه الزامات حقوقی حمایت کند تا بانک‌ها در نقطه امنی در زمینه حقوقی بایستند.
بانکداری باز چه کمکی به بانک می‌کند
نامداری ادامه داد: چالش سوم بحث مدل کسب‌وکار بانکداری باز است که باید مشخص شود بانک به دنبال چه منفعتی در این حوزه وارد شده است؛ در واقع بانکداری باز چه کمکی به بانک می‌کند آیا به برند بانک کمک خواهد کرد یا اینکه به جذب مشتریان و افزایش رسوب منابع بانک منجر خواهد شد یا اینکه درآمد کارمزدی برای بانک خواهد داشت؟
بانکداری باز می‌تواند وفاداری مشتریان حقوقی به بانک را افزایش دهد و از طریق جذب مشتریان حقوقی، مشتریان حقیقی هم جذب شوند.
بانکداری باز بر پایه حساب بانکی است
اینالویی این پرسش را مطرح کرد که یک بانک خصوصی در بخش بانکداری باز باید از کجا شروع و چه خدماتی را ارایه کند چرا که در حال حاضر عمده خدمات بانکداری باز در زمینه خدمات پرداخت قرار گرفته و خدمات بانکداری مغفول باقی مانده است؟
نامداری در پاسخ گفت: در مقایسه وضعیت بخش پرداخت الکترونیکی با بانکداری باز باید به سه نکته توجه داشت. نکته اول اینکه، کارت در ایران توسعه زیادی پیدا کرده و مردم کشور نیز به این ابزار وابستگی زیادی پیدا کرده‌اند و همین موضوع باعث شده تا کارت نقش پر‌رنگی در خدمات بانکی ایفا کند. طبق آمار بانک مرکزی بالغ بر ۹۸ میلیون کارت بانکی فعال در کشور وجود دارد که نشان می‌دهد حجم کارت‌های بانکی و ضریب استفاده مردم از آنها بسیار بالا است و همین مساله باعث شده تا حوزه پرداخت الکترونیکی نسبت به سایر خدمات بانکی چند گام جلو باشد. نکته دوم این است که در حوزه پرداخت یک مدل کارمزدی محکم و روشن وجود دارد که هم رگولاتور بر رعایت آن تاکید دارد و هم در بین مردم و مشاغل جا افتاده است این موضوع سبب شده تا در این بخش، دعوای درآمدی وجود نداشته باشد و درآمد مناسبی نیز حاصل شود. نکته سوم که بسیار هم مهم است چالش احراز هویت است؛ در واقع در ایران برای افتتاح حساب بانکی سخت‌گیری‌های زیادی وجودی دارد اما برای صدور کارت سخت‌گیری‌های کمی وجود دارد، افتتاح حساب با احراز هویت حضوری و نیازمند مدارک کامل است اما دریافت یک کارت بانکی صرفا نیازمند یک کارت ملی است این باعث تقلیل نقش حساب بانکی و افزایش نقش کارت در خدمات بانکی شده اما در بانکداری باز ساختار اصلی خدمات بر پایه حساب بانکی است.
فائز نیز اظهار داشت: در بخش چالش‌های بانکداری باز و تحقق این نوآوری در شبکه بانکی، تمام بانک‌های کوچک و بزرگ با این مشکلات مواجه هستند و همچنان اقبال به سمت خدمات مبتنی بر کارت بانکی از جمله کارت به کارت بسیار زیاد است و در همین راستا در مذاکرات با بانک‌ها برای بانکداری باز کارت نقش مهمی دارد که نشان از وجود سوء برداشت در زمینه ماهیت اصلی بانکداری باز دارد. صادق فرامرزی، نیز گفت: مهم‌ترین دلیلی که در خصوص افزایش ضریب نفوذ پرداخت، گسترش آن نسبت به سایر خدمات بانکی و مورد توجه قرار گرفتن خدمات پرداخت از سوی کسب و کارهای فین‌تکی وجود دارد این است که صنعت پرداخت در ۱۰ سال گذشته به بلوغی نسبی رسیده که چند خاصیت را به دنبال داشته است که از جمله آنها باید به ملموس بودن و آشنایی نسبی برای بازیگران و فعالان صنعت از جمله فین تک‌ها اشاره داشت که از اهمیت بالایی برخوردار است. از سویی دیگر، تکلیف درآمدزایی و کارمزد در صنعت پرداخت با توجه به وجود شرکت شاپرک مشخص است اما این در حالی است که در سایر بخش‌های خدمات مالی و بانکی تکلیف درآمدزایی تعیین تکلیف نشده است. در صنعت پرداخت پول وجود دارد و این پول تعریف شده است؛ اعتقاد دارم در این بخش حجم پول بسیار زیاد است و کسب درآمد سریع و آسان است همین موضوعات سبب شده تا پرداخت مورد توجه بسیار زیاد قرار بگیرد.
کاهش شعب در بانکداری باز
فائز در مورد نقش شعب گفت: در بانکداری دیجیتال ارایه سرویس بدون نیاز به شعبه به صورت زیادی مورد توجه است؛ بر همین اساس بدون شک کاهش تعداد شعب یکی از تحولات مهم شبکه بانکی در ایران با پیاده‌سازی بانکداری دیجیتال خواهد بود و در افق ۴ تا ۵ سال آینده ۵ تا ۶ هزار شعبه بانک با توسعه بانکداری باز و تحقق بانکداری دیجیتال کاهش پیدا خواهد کرد.شهروندان معمولا در بازه‌های زمانی بلندمدت به شعب بانک مراجعه می‌کنند و بسیاری از مردم در شعب بانک انتظار سرویس ندارند بلکه به دنبال گفت‌وگو در شعب بانک و راهنمایی مناسب از سوی شعب هستند. بانک‌ها باید فرآیند جذب نیرو و بازنشستگی را مدیریت کنند تا کارمندان بانک در خصوص دیجیتالی شدن خدمات بانکی و کاهش تعداد شعبه‌ها نگران نباشند و از سویی نباید اخراج در دستور کار قرار بگیرد البته این اتفاق در ایران بسیار محال و سخت است؛ اعتقاد دارم این فرآیند در ایران آغاز شده و بانک‌ها در حال مدیریت منابع انسانی هستند تا در آینده با کاهش شعب با چالش مواجه نشوند.
فرامرزی نیز اظهار داشت: در کوتاه‌مدت چندان نمی‌توان امیدوار بود که با پیگیری حرکت بانک‌ها به سمت بانکداری باز و بانکداری دیجیتال تعداد شعب کاهش چشمگیری پیدا کند اما در صورتی که بانک‌ها به دلیل هزینه‌ها مجبور تغییر در برخی سیاست‌ها باشند، امکان کاهش محدود شعب وجود خواهد داشت.
احراز هویت دیجیتالی با موبایل
نامداری در مورد احراز هویت دیجیتالی گفت: با توجه به اینکه شخصی‌ترین دارایی دیجیتال افراد موبایل آنها است و ثبت شماره موبایل هم فراگیری بیشتری نسبت به کد ملی دارد و با شماره موبایل اطلاعات بیشتری می‌شود به دست آورد به گمانم چاره‌ای جز به رسمیت شناختن شماره موبایل برای شناسه هویتی افراد نداریم.
البته در حوزه احراز هویت یک چالش فنی مهم وجود دارد، در ایران زیرساخت کد ملی ضعیف است؛ در واقع در کشور کد ملی داریم اما این کد ملی به نشانه‌های هویتی دیگر از جمله کد پستی و تصویر فرد و... متصل نیست. همچنین باید مسوولیت احراز هویت در سیستم بانکی بر عهده بانک باشد و بانک تصمیم‌گیرنده باشد و خیلی دنبال یک چارچوب ملی و جامع برای احراز هویت نباشیم. حدس می‌زنم در این حالت اغلب بانک‌ها از بانک مرکزی تصمیمات محافظه‌کارانه‌تری اتخاذ کنند اما زمانی که در خصوص احراز هویت به صورت متمرکز تصمیم‌گیری می‌کنیم، مسیر نوآوری را می‌بندیم و بانک‌هایی که در KYC قابلیت بیشتری دارند و زیرساخت امنیتی مناسب‌تری هم دارند معطل بانک‌هایی می‌شوند که عقب هستند.
فائز نیز گفت: امکان زیرساخت احراز هویت با سیستم‌های فعلی و با توجه به وجود شماره موبایل و کد ملی وجود دارد و هیچ مشکل بازدارنده‌ای در زمینه احراز هویت در بخش بانکداری باز وجود ندارد؛ در واقع، در وضعیت فعلی امکان احراز هویت برای بیشتر از ۹۵ درصد مشتریان علاقه‌مند برای ورود به بانکداری باز وجود دارد و صرفا ۵ درصدی است که کد ملی یا شماره موبایل نداشته باشد.
جایگاه و نمره ایران
نامداری گفت: نمره ایران در حوزه بانکداری باز از ۱۰۰ در حدود ۱۰ است و این چندان بد نیست چون در کشورهای پیشرو هم به گمانم نمره از ۱۰۰ حداکثر ۳۰ و ۴۰ است. خود این حوزه هنوز خیلی جای رشد و توسعه در دنیا دارد. ایران همچون سایر کشورها و مطابق با روندهای جهانی در گام‌های اولیه قرار دارد؛ ایران در حوزه بانکداری باز از دنیا خیلی عقب‌تر نیست و در حال حرکت در روند مناسبی است. مشکل این است که خیلی کارهای ما هنوز پایدار نشده زیرا پایداری امکان رشد را فراهم می‌کند تا چیزی روی پای خودش نایستد و توان بقا نداشته باشد شما از آن انتظار رشد درون‌زا ندارید ما هنوز نهادها و قابلیت‌هایی در بانکداری باز خلق نکرده‌ایم که مطمئن باشیم روی پای خود می‌ایستند که انتظار رشد ارگانیک داشته باشیم.
فائز نیز اظهار داشت: جایگاه ایران در حوزه بانکداری باز مناسب بوده و از ۱۰۰ نمره امروز بالغ بر ۲۰ نمره محقق شده است؛ البته فاصله زیادی تا رسیدن به نقطه مطلوب و تحول اساسی وجود دارد. اتصال‌هاب‌های بانکداری باز در دنیا مرسوم نیست اما در ایران این اتفاق در حال انجام است و از سویی دیگر در ایران راه‌اندازی سرویس‌های سه‌طرفه را در دستور کار قرار داده‌ایم که باعث شده تا در برخی بخش‌ها ایران نسبت به دنیا پیشرو باشد.
