ظرفیت‌های خالی اینستکس
محسن شمشیری |
دبیرگروه بانک و بیمه|
اتحادیه اروپا روز جمعه و همزمان با برگزاری دور جدیدی از نشست‌های معاونین وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۴ در وین اتریش، اعلام کرد که اولین تراکنش‌های اینستکس بعد از حدود یک سال در حال انجام است. در این ارتباط فدریکا موگرینی رییس کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرده است که جز سه کشور انگلیس، فرانسه و آلمان به‌عنوان سهامداران اصلی، هفت کشور دیگر اروپایی از قبیل هلند، سوئد، بلژیک و اسپانیا نیز قصد دارند به این ساز و کار بپیوندند.
به دنبال راه‌اندازی سازوکار مالی ایران و اروپا یا اینستکس، اگرچه بازارهای ارز و طلا، بورس و کسب وکارهای مختلف، واکنش مثبت نشان داده و شاخص‌ها حکایت از اثر این اقدام بر بهبود روند بازارهای مختلف است، اما در عین حال، بسیاری از کارشناسان و مسوولان اقتصادی و سیاسی نسبت به ظرفیت پایین این سازوکار مالی، انتقاد کرده و خواستار بهبود آن شده‌اند و برای طرف اروپایی شروطی را مطرح کرده‌اند. بررسی اظهارات مقامات سیاسی و اقتصادی ایران حکایت از نارضایتی آنها نسبت به آغاز وضعیت فعالیت آن دارد. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه نیز بارها اعلام کرده که اروپایی‌ها برای ایستادگی برابر یکجانبه گرایی واشنگتن، باید هزینه پرداخت کنند. هزینه اجرایی شدن اینستکس نیز عبور از تحریم یکجانبه و غیرقانونی نفتی ایران و جلوگیری از اعمال قوانین فراسرزمینی امریکا در زمینه تجارت با ایران است. اروپا برای شنا کردن اول باید خیس شود.
سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه و رییس ستاد اجرای برجام نیز بعد از پایان نشست روز جمعه به خبرنگاران با اشاره به این نکته که اینستکس تا برآورده کردن خواسته‌های ایران فاصله زیادی دارد، تاکید کرد: اینستکس به مرحله عملیاتی رسیده است، اما کمتر از انتظار ماست. بدون اینکه خرید نفت از ایران انجام شود یا اعتبارات مشخصی برای آن در نظر گرفته شود، اینستکس نخواهد توانست انتظارات ما را برآورده کند. به همین دلیل کشورهای اروپایی باید بحث صادرات نفتی ما را بطور جدی در دستور کار قرار دهند. مجید تخت‌روانچی، نماینده دایم ایران در سازمان ملل اینستکس را خودروی شیک بدون بنزین خواند. این اظهارنظرها همچنین به صورت‌های مختلف توسط سایر مسوولان و نمایندگان مجلس ایران نیز بیان شد که دو مشکل اصلی در ارتباط با اینستکس وجود دارد. اول اینکه نباید هیچ‌گونه محدودیتی در خرید کالا و خدمات و اساسا تجارت تهران با اروپا با وجود تحریم‌های امریکا وجود داشته باشد و دوم اینکه برای تامین منابع مورد نیاز خریدهای ایران باید خرید نفت تضمین شود.
تعدادی از مقامات ایرانی نیز خواستار خط اعتباری بلندمدت و با رقم بالا در ازای خرید تضمینی نفت ایران شده‌اند تا تجارت بین دو طرف را تسهیل کند.
در این زمینه، عبدالناصر همتی رییس کل بانک مرکزی سه نکته را برای عملکرد پایدار اینستکس تشریح کرد و افزود: برای عملکرد پایدار اینستکس لازم است که این سازوکار مالی در چارچوب برجام باشد و به کلیه کالاها گسترش یابد و از محل درآمد نفت یا خط اعتباری اروپا به ایران تامین شود.اولا، اینستکس باید کانالی مبتنی بر برجام باشد و کلیه تراکنش‌هایی که در چارچوب برجام مجاز بودند از طریق آن انجام‌پذیر باشد. ثانیا، شاید در ابتدا شامل کلیه کالاهای غیر تحریمی شود ولی باید محدوده آن به کلیه کالاها گسترش یابد. ثالثا، منابع آن ازصادرات نفت به اروپا تامین شود، اگر هم اروپا موقتا محذوراتی در خرید نفت ایران دارد، یک خط اعتباری بلندمدت با بازپرداخت آتی نفتی، یک راه‌حل موقت قابل بررسی است. خود اروپایی‌ها هم در مذاکرات اشاره‌ای به راه‌حلی شبیه به این داشته‌اند. الگوهای متعدد برای حضور سایر پشتیبانان برجام در اینستکس یا ساز و کار مستقل مشابه آن، در حال توسعه است.
این نکات نشان می‌دهد که اگرچه اینستکس یک فرصت برای ایران برای عبور از تحریم‌ها ارزیابی می‌شود و ایران باید از این سازوکار مالی استفاده کند و آن را حفظ نماید، اما در عین حال برای تحت فشار قرار دادن طرف اروپایی، افزایش ظرفیت اینستکس و اختصاص خط اعتباری، یا خرید نفت از ایران باید تلاش گسترده‌ای را انجام داده و از طرف اروپایی بخواهد که در چارچوب برجام، این سازوکار مالی را تاحدی گسترش دهد و ظرفیت آن را تاجایی بالا ببرد که به تمام نیازهای ارزی و تجاری و نقل و انتقال مالی پاسخ گو باشد. نحوه فعالیت اینستکس که شرکت متناظری با آن در ایران با نام « شرکت سهامی خاص ساز و کار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا» نیز به ثبت رسیده آن است که در حقیقت واردکننده و صادرکننده در ایران واروپا، هزینه‌ها و پول را بین خود رد و بدل می‌کنند و اساسا ارز و پول خارجی جابه‌جا نمی‌شود. در نتیجه اروپا باید خرید نفت از ایران را امکان پذیر سازد یا حداقل خط اعتباری میان مدت برای خرید نفت ایران در آینده را به دولت ایران و بانک مرکزی ارایه کند تا از طریق این خط اعتباری، نیازهای کشور تامین شود. از آنجایی که در حال حاضر و به دلیل تحریم‌های یکجانبه امریکا، هیچ یک از کشورهای اروپایی از جمله سه کشور اصلی طرف مذاکره با ایران و سهامدار اینستکس، نفتی از ایران خریداری نمی‌کنند، لذا تهران هیچ‌گونه پولی در حساب اینستکس ندارد که واردکنندگان ایرانی بتوانند با استفاده از آن خرید خود را انجام دهند و لذا اروپا ابتدا باید خط اعتباری چند میلیارد یورویی جهت خرید واردکننده ایرانی از اروپا در نظر بگیرد و صندوق اینستکس را پر کند.
