تاوان برجام‌گریزی
ایران در ادامه روند کاهش تعهدات برجامی، غنی‌سازی اورانیوم مرز ۳۰۰ کیلوگرم را پشت سر گذاشته است؛ اقدامی متقابل به عدم پایبندی طرف مقابل که در صورت تعلل و عدم برداشتن گام عملی و ملموس، تداوم خواهد یافت.
به گزارش ایرنا، باوجود وعده‌های مکرر اروپایی‌ها برای اجرای «سامانه حمایت از تبادلات تجاری» موسوم اینستکس اما تا زمان عملیاتی شدن و تأثیرگذاری آن بر مناسبات اقتصادی، تهران همچنان مسیر کاهش تعهدات را در پیش گرفته است.
دوشنبه، دهم تیرماه نیز «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان از افزایش میزان ذخایر اورانیوم خبر داد. وی در حاشیه مراسم بزرگداشت مرتضی صفاری نطنزی نماینده فقید مردم نطنز و قمصر در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه آیا ایران مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده را رد کرده است، گفت: آن طور که من اطلاع پیدا کرده‌ام ایران طبق برنامه‌اش از مرز ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور کرده و این را هم قبلاً اعلام کرده بودیم.
برجام محدودیت ۳۰۰ کیلوگرمی برای فعالیت‌های هسته‌ای ایران در نظر گرفته و آژانش بین‌المللی انرژی اتمی نیز در ۱۵ گزارش فصلی خود بر پایبندی تهران مهر تأیید زده است.ولی مقامات جمهوری اسلامی بر این باورند که توافق هسته‌ای به صورت یک طرفه در حال اجرایی شدن است.
وعده‌هایی را نیز که تروئیکای اروپا در زمینه دور زدن تحریم‌های امریکا و کاستن از فشارهای کاخ سفید مطرح کرده‌اند، تنها در سطح شعار باقی مانده و تهران تاکنون از منافع برجام منتفع نشده است. بنابراین مقامات عالیرتبه کشور در شورای عالی امنیت ملی سرانجام بر پایه بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام، یگانه راه برون‌رفت از چنین وضعیتی را کاستن از تعهدات برجامی دانستند مادامی که طرف مقابل به وعده‌های خود عمل نماید.
نگرانی طرف‌های مقابل، آنها را به تکاپو انداخته تا شاید با تکرار وعده‌های خود تهران را از پیمودن راهی که در پیش گرفته منصرف سازند. از این رو روز جمعه دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور معاونان وزیران امور خارجه و مدیران سیاسی ایران و گروه ۱+۴ و به همراه «هلگا اشمید» معاون مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در هتل کوبورگ وین برگزار شد؛ نشستی که در پایان آن برای نخستین‌بار خبر اجرای اینستکس رسانه‌ای شد.
در بخشی از بیانیه وین مستقیماً به اجرای سازوکار مالی اروپا اختصاص یافت و تاکید شد: فرانسه، آلمان و انگلستان به‌اطلاع اعضا رساندند که اینستکس عملیاتی شده و در دسترس تمامی دولت‌های عضو اتحادیه اروپایی قرار دارد و نخستین تراکنش‌های آن نیز در حال پردازش است. همکاری‌های تکمیلی جاری با نهاد متقابل تأسیس‌شده ایرانی (سازوکار تجارت و تأمین مالی ایران و اروپا) تسریع خواهد شد.
اما به دلیل پایبندی چندساله ایران به تعهدات خود، انتظارات مقامات کشورمان بیش از اینستکس است که تاکنون بارها مطرح شده و در عمل نتیجه‌ای در بر نداشته است. مقامات و دیپلمات‌های جمهوری اسلامی معتقدند اینستکس نه تعهد اصلی بلکه مقدمه‌ای برای اجرای دیگر تعهدات اروپایی‌ها به شمار می‌رود.
اما به دلیل پایبندی چندساله ایران به تعهدات خود، انتظارات مقامات کشورمان بیش از اینستکس است که تاکنون بارها مطرح شده و در عمل نتیجه‌ای در بر نداشته است. مقامات و دیپلمات‌های جمهوری اسلامی معتقدند اینستکس نه تعهد اصلی بلکه مقدمه‌ای برای اجرای دیگر تعهدات اروپایی‌ها به شمار می‌رود.
در همین ارتباط ظریف با بیان اینکه اینستکس یک حرکت مقدماتی برای اجرای تعهدات اروپاست، گفت: تعهدات اروپا هم در خود برجام است. بند یک تا ۳ ضمیمه ۲ برجام صراحتاً اقدامات اروپا و نتایج اقدامات اروپا را مطرح کرده است. برای اجرای بند ۳ صرفاً اقدام کافی نیست بلکه ایران باید نتایج این اقدام را ببیند.
وزیر امور خارجه کشورمان اینستکس را مقدمه و بستر ۱۱ تعهد اروپایی‌ها دانست و تاکید کرد: اروپایی‌ها تعهد کردند که فروش نفت ایران را تضمین کنند که این کار را نکردند. آنها تعهد کردند که حمل و نقل را تضمین کنند. همچنین تعهد کردند که بازگشت دارایی‌های ایران و بازگشت عوائد فروش نفت را تضمین کنند. ۱۱ تعهد است که این تعهدات ۳ بار تکرار شده است.
«مجید تخت‌روانچی» نماینده دایم ایران در سازمان ملل متحد نیز که نقش قابل توجهی در به ثمر رسیدن برجام داشت، اینستکس را به ماشین زیبا اما بدون بنزین تشبیه کرده و ساز و کار مذکور را در شرایط فعلی کافی نمی‌داند.
تنها ظریف و دیپلمات‌های برجسته کشور نیستند که اجرای اینستکس را به تنهایی کارامد نمی‌دانند بلکه «بیژن زنگنه» وزیر نفت نیز دیدگاه مشابهی دارد و معتقد است «اینستکس بدون واریز پول نفت پاسخگو نیست».
وی دیروز در جریان صد و هفتادمین اجلاس وزرای انرژی کشورهای عضو اوپک در وین تاکید کرد: اگر اینستکس را به عنوان یک عملیات در نظر بگیرند، بدون واریز مطمئن پول به آن یا با واریز سه یا چهار میلیون دلار یا یورو، این سازوکار پاسخگو نیست؛ باید پول نفت به آن واریز شود.
با وجود اینکه «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا از آغاز تراکنش‌های اولیه اینستکس خبر داده و برخی گزارش‌ها نیز از پیوستن هفت کشور اروپایی از جمله اتریش، بلژیک، هلند، اسلوونی، اسپانیا و سوئد به این کانال مالی خبر می‌دهند اما تهران تا اقدام عملی ملموس از کاهش تعهدات برجامی خود عقب نخواهد نشست.
بنابراین باید منتظر ۱۶ تیرماه و موعد گام دوم تهران در کاستن از تعهدات ماند و دید که آیا اروپایی‌ها در این مدت گام عملی خواهند برداشت یا اینکه ایران را به ادامه روند در پیش گرفته ناگزیر خواهند ساخت.
