چرا سفر نفتکش گریس 1 آنقدر طولانی شد؟
گروه انرژی| نادی صبوری|
سال 1876 وقتی برادران نوبل رخت سفر به باکوی آذربایجان بستند تا بتوانند اولین تانکرهای نفت خام را بسازند، احتمالا کمتر تصوری داشتند که حدود صد و چهل سال بعد ماجرای تردد این مخلوقاتشان به کجاها خواهد کشید. امروزه اواسط سال 2019 چند هفته در میان خبر یک نفتکش که منفجر شده یا متوقف شده یا به تاریکی رفته این سو و آن سو منتشر می‌شود، آخرین مورد هم به نفتکشی که ادعا شده است نفت ایران را به سوریه می‌برده برمی‌گردد که نیروهای بریتانیا آن را متوقف کرده‌اند.
البته این ادعا دیروز از سوی سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه کشور، در کل رد شد.دیروز هم خبرگزاری مهر و هم خبرگزاری بلومبرگ درباره سفرپرماجرای این نفتکش گزارش‌هایی نوشتند. اینجا به هر دو نگاهی کرده‌ایم.
چند روزی از انتشار خبری که هنوز چند و چونش درست معلوم نشده می‌گذرد، خلاصه ماجرا از این قرار است که یک نفتکش که 2 میلیون بشکه نفت خام محموله‌اش بوده است در تنگه جبل‌الطارق متوقف شده است. نفتکش را گارد سلطنتی بریتانیا متوقف کرده و مدعی شده مبدا آن ایران و مقصدش سوریه بوده است، مقصدی که اتحادیه اروپا صادرات نفت خام به آن را ممنوع کرده است.
بلومبرگ دیروز می‌نویسد که سوپرنفتکش گریس 1 محموله‌اش را اواسط ماه آوریل بار می‌زند و راهی سفری طولانی می‌شود تا از جنوب آفریقا به شرق مدیترانه برسد.
اولین وسیله‌هایی که «نفت خام» را در تاریخ حمل کردند، بسیار کوچک‌تر از گریس 1 بودند. در واقع آنها نه با یک نفتکش بلکه در کوزه‌های سفالی و با یک قایق، از برومای بالایی که بعدها مستعمره بریتانیا شد، نفت خام را به نوعی صادر کردند.
ده سال طول کشید تا امریکا وارد بازی شد و نفت خام پنسیلوانیا را با بشکه‌های چوبی منتقل کرد. ولی جابه‌جا کردن نفت خام با بشکه خیلی دردسر داشت، یکی از مهم‌ترین آنها وزن بشکه‌ها بود. در آن ساز و کار بشکه‌ها خودشان 20 درصد وزن کل محموله بودند. هزینه این بشکه‌ها هم آنقدر زیاد بود که روسیه در اوایل دوران شکل‌گیری صنعت نفت خود، قیمت بشکه را هم روی قیمت نفت خام فروشی‌اش حساب می‌کرد که مقدارش هم کم نبود و نصف قیمت مربوط به بشکه‌ها می‌شد.
در واقع بریتانیایی‌ها اولین کسانی بودند که برای جابه‌جایی نفت خام تانکر دو بادبانه ساختند و به دنبال آن اولین کشتی بخاری نفت را در سال 1873 درست کردند. نکته جالب توجه این است که در آن زمان امریکا و بلژیک حرکت این نفتکش را به خاطر مسائل ایمنی متوقف کردند.
حرکت تحولی به سوی نفتکش‌های مدرن اما پرشتاب‌تر از آن بود که بشود جلوی آن را گرفت. حرکتی که بخشی از سفر طولانی گریس 1 تا حدودی ابعاد آن را نشان می‌دهد؛ نفتکش گریس که خبرگزاری مهر می‌نویسد سفرش 4 ماه طول کشیده اگر ادعای مطرح شده در خصوص آن درست باشد در سفرش از جزیره خارک ایران به سوریه از طریق افریقا 23 هزار و 300 کیلومتر راه طی کرده است.
احتمالا به ذهن کمتر کسی خطور کند اما قصه نفتکش‌های مدرن با خانواده «نوبل» گره خورده است، در واقع سال 1876 همان موقعی که گراهام بل داشت تلاش می‌کرد اختراع تلفن را ثبت کند، لودویک و رابرت، برادرهای آلفرد نوبل عازم باکوی آذربایجان شدند تا شرکتی را تاسیس کنند که انتقال نفت خام و شاید آینده جهان را متحول کرد. لودویک که در حال توسعه ایده اولیه یک تانکر حمل نفت خام بود با چالش‌های زیادی برای عملیاتی کردن طرحش دست و پنجه نرم کرد که اولیه و مهم‌ترینش این بود که چطور محموله نفت از موتور کشتی دور بماند تا آتش‌سوزی اتفاق نیافتد، پافشاری لودویک یادآور پافشاری نفتکش‌هایی است که این روزها تلاش می‌کنند تحریم‌های نفتی غیرقانونی را بشکنند و به مقصد برسند. لوودیک هم در نهایت موفق شد و توانست یک نفتکش بسازد.
اما همانطور که امروز هم گاه و بیگاه برای تردد نفتکش‌ها از جاهای مختلف مشکلاتی ایجاد می‌شود، اولین‌باری که قرار بود نفت خام روسیه در سال 1880 از کانال سوئز به شرق دور برود، شرکت کانال سوئز مخالفت کرد و گفت که این کار خیلی ریسکی است.
این روزها بسیاری سوال می‌کنند که چرا نفتکش گریس 1 به جای اینکه رنج سفری چنین طولانی از جنوب افریقا را به جان بخرد از همین کانال سوئز برای جابه‌جایی نفت به مقصدش که ادعا می‌شود سوریه است استفاده نکرده است؟ بلومبرگ در گزارشش می‌نویسد که یکی از دلایل این است که نفت خام ایران طبق ادعای این خبرگزاری توسط خط لوله سومد مصر مورد قبول قرار نمی‌گیرد. خط لوله سومد از مصر عبور می‌کند تا دریای سرخ را به مدیترانه وصل کند.
مهر اما روایت دیگری دارد؛ «یکی از راهکارهای مورد نظر در این مواقع این است که نفتکش پیش از ورود به سوئز بخشی از محموله خود را تحویل مصر می‌دهد تا عمق آبخور نفتکش کاهش یابد و پس از خروج از کانال، دوباره بار تحویل داده شده را تحویل می‌گیرد. با توجه به دردسر فراوان این موضوع و اینکه مصری‌ها در انجام این امور، بدسابقه هستند صاحبان نفتکش و محموله ترجیح می‌دهند از جبل الطارق استفاده کنند. مصری‌ها در تحویل محموله و گرفتن پول جابه‌جایی، رفتارهای آزاردهنده‌ای دارند و در میان دریانوردان به خوبی از آنها یاد نمی‌شود.»
راه دیگری که برای این انتقال مطرح می‌شود استفاده از خط لوله‌ای است که از خاک رژیم صهیونیستی می‌گذرد. ایران موجودیت رژیم صهیونیستی را به رسمیت نمی‌شناسد و پرواضح است که استفاده از این خط لوله حتی اگر آن‌طور که بلومبرگ مدعی شده برای نفت ایران ممنوع نبود، خلاف اصول ایران به حساب می‌آمد و در نتیجه اساسا جز گزینه‌ها محسوب نمی‌شد.
مهر همچنین در مورد نوع محموله گریس 1 هم دو روایت البته بدون ذکر منبع مطرح کرده است: «با توجه به اینکه محموله مورد نظر از جبل الطارق عبور کرده، برخی کارشناسان معتقدند این نفتکش حامل نفت کوره بوده است؛ وزن نفت کوره نسبت به نفت خام سنگین‌تر است. به همین دلیل آبخور سوپرتانکر حمل‌کننده نفت خام یا نفت کوره با هم تفاوت دارد؛ آبخور یک سوپرتانکر نفت کوره با دو میلیون بشکه و ظرفیتی پر، بین ۲۲ تا ۲۳ متر است که اگر همین تانکر با ظرفیت دو میلیون بشکه، حامل نفت خام باشد بین ۱۷ تا ۱۸ متر آبخور دارد.»
ماجرای توقیف این نفتکش یک بعد دیگر هم دارد، تنگه جبل‌الطارق که گریس 1 در آن توقیف شده از قدیم منطقه‌ای مجادله‌برانگیز بین اسپانیا و بریتانیا بوده است. حالا گفته می‌شود اسپانیا به این ماجرا معترض شده و گفته دارد بررسی می‌کند این اتفاق چه تاثیری بر تمامیت ارضی‌اش دارد.
جبل الطارق، شهری است در جنوبی‌ترین نقطه اسپانیا که پیشتر مستعمره و امروز هم چنان بخشی از «خاک فرادریایی بریتانیا» محسوب می‌شود. اهمیت این شهر بی‌شک تنگه جبل الطارق است. نیمی از تجارت جهان در این منطقه صورت می‌گیرد و اسپانیا هم هیچگاه مالکیت بریتانیا بر آن را به صورت رسمی نپذیرفته است.
بلومبرگ در گزارشش می‌نویسد حالا که سوریه نتوانسته این محموله نفتی را وارد کند باید یک سفر پرماجرای نفتی دیگر شروع شود، این‌بار از روسیه به سوریه. آن وقت باید دید آیا یک نفتکش در دریای اژه متوقف می‌شود؟
