اثر تهاتر بدهی‌ها بر کاهش مطالبات معوق و بدهی بانک‌ها

گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری|

در حالی که آمار 9 ماه اول سال 97 نشان می‌داد که رقم مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات معادل 29 هزار و 890 میلیارد تومان افزایش یافته و از رقم 128 هزار و 170 میلیارد تومان در اسفند 96 به رقم 158 هزار و 60 میلیارد تومان در آذر 97 رسیده و با رشد 23.3 درصدی مواجه شده است اما عملکرد سال 97 و سه ماه آخر این شاخص نشان می‌دهد که در سه ماه پایان سال با تهاتر بدهی دولت، بدهی بانک‌ها و بدهی بدهکاران بانکی و طلبکاران از دولت، ارقام بدهی دولت به بانک‌ها، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، مطالبات معوق بانک‌ها و همچنین بدهی دولت به بانک مرکزی تعدیل شده است. به عبارت دیگر از طریق 22 هزار میلیارد تومان تهاتر بدهی دولت که موجب افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی شده، در طرف مقابل بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که قبلا حدود 150 هزار میلیارد تومان بوده و در مقطعی نیز تا 160 هزار میلیارد تومان بالا رفته بود، اکنون به 138 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است و بانک‌ها نیز از این طریق توانسته‌اند بدهی پیمانکاران دولت که از دولت طلبکار بوده و به بانک‌ها بدهکار بوده‌اند را کاهش دهند. در نتیجه رقم مطالبات معوق که 158 هزار میلیارد تومان در آذر ماه بوده در اسفند 97، به 150 هزار میلیارد تومان کاهش یافته است و 8 هزار میلیارد تومان در این سه ماه کاهش داشته است.

براین اساس، در مجموع در کل سال 97، رقم مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات در سال 97 معادل 22 هزار میلیارد تومان افزایش یافته و از رقم 128 هزار و 170 میلیارد تومان در اسفند 96 به رقم 150 هزار میلیارد تومان در اسفند 97 رسیده و با رشد 17.2 درصدی مواجه شده و سهم مطالبات معوق از کل مانده تسهیلات بانک‌ها نیز به 11.6 درصد کاهش یافته است. این در حالی است که در 15 سال اخیر، این نسبت گاهی تا 14 درصد کل مانده تسهیلات بانک‌ها افزایش یافته بود.

بررسی عقود تسهیلات بانک‌ها و موسسات اعتباری کشور در اسفند ماه 97 نشان می‌دهد که سرفصل سایر با عنوان مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات در سال 97 نشان می‌دهد که این رقم 150 هزار میلیارد تومانی مطالبات معوق، مشکوک الوصول و سررسیدگذشته، خرید دین واموال معاملات همچنان با رقم 138 هزار میلیارد تومانی اضافه برداشت یا بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، رابطه معناداری دارد، سهم 11.6 درصدی از کل مانده تسهیلات بانک‌ها را به خود اختصاص داده و نشان می‌دهد که حدود 11 درصد تسهیلات بانک‌ها تبدیل به مطالبات معوق شده است.

   13600 میلیارد تومان افزایش مطالبات معوق بانک‌های خصوصی

همچنین عملکرد بانک‌های خصوصی و موسسات اعتباری نشان می‌دهد که بانک‌های غیر دولتی یا خصوصی و خصوصی شده، که رقم 106 هزار و 690 میلیارد تومان مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات، با رشد 20.4 درصدی در 9 ماه اول سال 97 را ثبت کرده بود و 18100 میلیارد تومان بر میزان مطالبات معوق آنها در این 9 ماه اضافه شده، در پایان سال با وضعیت بهتری از طریق تهاتر بدهی‌های دولت، بدهی بانک‌ها و مطالبات معوق مواجه شده و بیش از 4500 میلیارد تومان کاهش داشته است.

به عبارت دیگر، تهاتر بدهی‌های دولت، موجب کاهش4500میلیارد تومانی مطالبات معوق و 10 هزار میلیارد تومانی بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی شده است.  به گونه‌ای که سهم مطالبات معوق در کل مانده تسهیلات بانک‌های خصوصی که در آذر ماه 97 به 14.4درصد افزایش داشته و بیشترین سهم را در بین بانک‌های کشور از نظر مطالبات معوق داشته انددر اسفند ماه به سهم 12.5 درصدی از کل مانده تسهیلات بانک‌های خصوصی رسیده و حدود 2 واحد درصد کاهش داشته است. میزان بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی نیز در آذرماه بیش از 97 هزار میلیارد تومان بوده که در اسفند ماه به 87هزار میلیارد تومان رسیده و کاهش 10 هزار میلیارد تومانی داشته و نشان‌دهنده این واقعیت است که رابطه تنگاتنگی با مطالبات معوق آنها داشته و در نتیجه تهاتر بدهی‌ها نیز روی کاهش رقم مطالبات معوق و سهم آن و بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی اثر قابل توجهی داشته است.

براین اساس، عملکرد بانک‌های خصوصی و موسسات اعتباری نشان می‌دهد که بانک‌های غیر دولتی یا خصوصی و خصوصی شده، با ثبت رقم 102 هزار و 190میلیارد تومان مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات، با رشد 15.4 درصدی در سال 97 مواجه شده و 13600 میلیارد تومان بر میزان مطالبات معوق آنها در این یک سال اضافه شده است

   رشد 5800 میلیارد تومان مطالبات معوق بانک‌های تخصصی

از سوی دیگر، بانک‌های تخصصی با ثبت رقم 32 هزار و 340 میلیارد تومان مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات در آذر 97  بیشترین رشد را در 9 ماه اول سال 97 در بین بانک‌های کشور داشته‌اند و با رشد 40.3 درصدی در این 9 ماه، عملا به میزان 9290 میلیارد تومان بر میزان مطالبات معوق آنها افزوده شده که نشان می‌دهد در این 9 ماه وضعیت مطالبات معوق بانک‌های تخصصی تشدید شده است و سهم مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات بانک‌های تخصصی از کل مانده تسهیلات آنها را به 12.4 درصد رسانده است. میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی نیز در آذرماه به رقم 48930 میلیارد تومان رسیده که بیش از رقم مطالبات معوق 32هزار میلیارد تومانی آنهاست.

اماعملکرد پایان سال در نتیجه تهاتر بدهی‌های دولت به بانک‌ها و پیمانکاران نشان می‌دهد که مطالبات معوق بانک‌های تخصصی با رقم 28 هزار و 860 میلیارد تومان  با رشد 25 درصدی در این یک سال همراه بوده و نسبت به اسفند 96 عملا به میزان 5800 میلیارد تومان بر میزان مطالبات معوق آنها افزوده شده و سهم مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات بانک‌های تخصصی از کل مانده تسهیلات آنها را به 10.6 درصد کاهش داده است. میزان بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی نیز در اسفند 97 به رقم 47770 میلیارد تومان رسیده که بیش از رقم مطالبات معوق 28 هزار میلیارد تومانی آنهاست.

اثر تهاتر بدهی‌های دولت به بانک‌ها و بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی موجب شده که در فاصله سه ماه پایانی سال 97، بدهی دولت به بانک‌ها حداقل 12 هزار میلیارد تومان و مطالبات معوق نیز حداقل به میزان 8 هزار میلیارد تومان کاهش یابد. این اثر تهاتر در بانک‌های خصوصی و غیر دولتی با کاهش4500 میلیارد تومانی مطالبات معوق و 10 هزار میلیارد تومانی بدهی بانک‌های خصوصی به بانک مرکزی و در بانک‌های تخصصی با کاهش34800 میلیارد تومانی مطالبات معوق و 1160 میلیارد تومانی بدهی بانک‌های تخصصی به بانک مرکزی همراه شده است.

   بی اثر بودن تهاتر بدهی‌ها روی عملکرد بانک‌های دولتی تجاری

اما وضعیت بانک‌های تجاری دولتی با رقم 19 هزار و 120 میلیارد تومان مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک‌الوصول، خرید دین و اموال معاملات، نسبت به آذر ماه تغییری نداشته و در بین بانک‌های کشور وضعیت بهتری داشته است. این بانک‌ها با افزایش 2590 میلیارد تومان مطالبات معوق، با رشد 15.7 درصدی در یک سال مواجه شده و سهم مطالبات معوق از کل مانده تسهیلات آنها نیز به 9 درصد رسیده است. رقم بدهی بانک‌های دولتی به بانک مرکزی نیز در آذر ماه معادل 2920 میلیارد تومان بوده که کمترین رقم از نظر میزان اضافه برداشت و بدهی به بانک مرکزی است که نشان‌دهنده مازاد منابع در بانک‌های کشور است. این رقم نسبت به آذرماه کاهش داشته ولی نشان می‌دهد که تهاتر بدهی‌های دولت به بانک‌ها و مطالبات معوق و بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی، روی بانک‌های دولتی تقریبا بدون تاثیر بوده است . بانک‌های خصوصی و خصوصی شده و موسسات اعتباری اکنون با 87 هزار میلیارد تومان بدهی به بانک مرکزی و 102 هزار میلیارد تومان مطالبات معوق، سررسید گذشته و مشکوک الوصول، خرید دین و اموال معاملات، اکنون نسبت به بقیه بانک‌ها وضعیت نامناسبی دارند که نیازمند رسیدگی فوری و توجه سیاست‌گذاران پولی و ادامه تهاتر بدهی‌های دولت به پیمانکاران، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و... است. وضعیت بانک‌های تخصصی نیز در این یک سال با افزایش 5800 میلیارد تومان مطالبات معوق تشدید شده و با بدهی 47 هزار میلیارد تومانی به بانک مرکزی نیازمند حمایت تصمیم‌گیران برای افزایش سرمایه و بهبود سهم آنها در حمایت از تولید است.

   مانده تسهیلات 1300 هزار میلیارد تومانی

مانده تسهیلات اعطایی بانک‌ها و موسسات اعتباری که درآذرماه ۱۱۹۷ هزار میلیارد تومان بوده در اسفندماه به 1300 هزار میلیارد تومان با رشد 20.1 درصدی نسبت به اسفند 96 رسیده که البته حدود 2 درصد کمتر از رشد نقدینگی 23.1 درصدی است و نشان می‌دهد که بانک‌ها در سال 97 نوعی سیاست انضباط مالی را در پیش گرفته‌اند و البته در سه ماه پایانی سال بیش از 100 هزار میلیارد تومان وام و تسهیلات به اقتصاد کشور تزریق کرده‌اند.   بر اساس این آمار، بیشترین سهم از میان تسهیلات اعطایی در این مدت مربوط به مشارکت مدنی با 31.3 درصد و رقم 407 هزار میلیاردتومانی بوده و پس از آن، فروش اقساطی با 384 هزار میلیاردتومان و 29.6 درصد بوده است.

   رشد ۵۶ درصد تسهیلات اجاره به شرط تملیک

بیشترین میزان رشد مانده تسهیلات اعطایی در اسفند 97 نسبت به اسفند سال گذشته مربوط به تسهیلات اجاره به شرط تملیک با رشد 106 درصد بوده و پس از آن سلف با 80 درصد بیشترین رشد مانده تسهیلات اعطایی در این مدت را به خود اختصاص داده‌اند. رشد مرابحه در رتبه سوم با 57 درصد، استصناع با رشد 38 درصدی و البته بسیار محدود 180 میلیارد تومان، جعاله با رشد 35 درصدی و قرض‌الحسنه با رشد 32 درصدی در رتبه‌های بعدی بوده‌اند و البته عقودی که با رشد منفی مواجه بوده‌اند شامل مشارکت مدنی با 0.5-، مضاربه با 4- و سرمایه‌گذاری مستقیم با 8- درصد رشد منفی همراه شده‌اند.

آمار بانک مرکزی از مانده تسهیلات اعطایی بانک‌ها نشان می‌دهد که مانده تسهیلات قرض‌الحسنه 78 هزار و 490 میلیارد تومان و رشد 32 درصدی، مشارکت مدنی 409 هزار میلیارد تومان، فروش اقساطی 384 هزار میلیارد تومان و مرابحه حدود 137 هزار میلیارد تومان بوده است و بیشترین سهم را در مانده تسهیلات بانک‌ها داشته‌اند.

بر پایه این گزارش، رشد مانده تسهیلات اعطایی بانک‌های تجاری نسبت به اسفند سال 96 معادل 24 درصد با رقم مانده 212 هزار میلیارد تومان، رشد تسهیلات بانک‌های تخصصی 14.5 درصد و رقم مانده 272 هزار میلیارد تومان و رشد تسهیلات بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری با 21.1 درصد رشد و مانده 814 هزار میلیارد تومان همراه بوده است و بانک‌های غیر دولتی به تنهایی سهم 62.6 درصدی داشته و نزدیک به دو‌سوم عملکرد تسهیلات و وام بانکی را به خود اختصاص داده‌اند. سهم بانک‌های تخصصی از کل مانده تسهیلات بانک‌ها 21 درصد و سهم بانک‌های دولتی 16.3 درصد بوده است

   قرض‌الحسنه 32 درصد رشد کرد

همچنین تسهیلات قرض‌الحسنه با رقم 78 هزار و 490 میلیارد تومان رشد 32 درصدی داشته و سهم آن 6 درصد از کل تسهیلات اعطایی بانک‌ها و موسسات اعتباری بوده است.

   وضعیت بانک‌های تجاری

بر پایه این گزارش، تسهیلات پرداخت شده در بانک‌های تجاری کشور در پایان ۹۷ متفاوت بوده به نحوی که 7.9 درصد از وام‌های بانک‌های تجاری قرض‌الحسنه بوده که رقم آن ۱۶7 هزار میلیارد ریال بود. میزان تسهیلات اعطایی قرض‌الحسنه بانک‌های تجاری در اسفند سال قبل از آن 128 هزار میلیارد ریال بوده است.

در بانک‌های تجاری کشور، سهم عمده تسهیلات پرداختی مانند بانک‌ها و موسسات اعتباری مربوط به فروش اقساطی به میزان 40 درصد است که رقم آن نزدیک به 86 هزار میلیارد تومان در سال ۹۷ بوده است. این میزان در اسفند سال ۹۶ معادل ۵۵ هزار میلیارد تومان بود. 14.8 درصد تسهیلات بانک‌های تجاری به رقم ۳۱ هزار میلیارد تومان به صورت مشارکت مدنی پرداخت شده که این رقم در اسفندماه سال قبل از آن ۳۸۶ هزار میلیارد ریال بوده است. به صورت کلی، سهم عمده تسهیلات پرداختی بانک‌های تجاری در سال 97 به فروش اقساطی و مشارکت مدنی اختصاص یافته است.

   وضعیت بانک‌های تخصصی

همچنین بررسی عملکرد بانک‌های تخصصی در پرداخت تسهیلات به بخش‌های مختلف در پایان ۹۷ نشان می‌دهد که ۲.۹ درصد تسهیلات اعطایی به میزان 8 هزار میلیارد تومان در قالب قرض‌الحسنه پرداخت شده که این رقم در پایان سال قبل از آن ۵۹.۵ هزار میلیارد ریال بود.

بزرگ‌ترین بخش تسهیلات پرداخت شده در بانک‌های تخصصی کشور مربوط به فروش اقساطی می‌شود به نحوی که 54 درصد کل تسهیلات اعطایی این بانک‌ها به رقم 147 هزار میلیارد تومان در بخش فروش اقساطی بوده و این رقم در اسفندماه سال ۹۶ به میزان ۱۳۶۳.۲ هزار میلیارد ریال بود.

بانک‌های تخصصی نیز در بخش مشارکت مدنی تسهیلات قابل توجهی پرداخت کرده‌اند به نحوی که 14.8 درصد کل منابع تسهیلاتی این بانک‌ها در ۹۷ به میزان ۴۰ هزار میلیارد تومان در این بخش پرداخت شده است.

   وضعیت بانک‌های خصوصی

در بخش بانک‌های غیردولتی و موسسات اعتباری نیز 6.6 درصد تسهیلات پرداخت شده در ۹۷ به میزان 53 هزار میلیارد تومان به عنوان قرض‌الحسنه و 41 درصد کل اعتبارات ارایه شده به متقاضیان در بخش مشارکت مدنی به رقم 335 هزار میلیارد تومان و 150 هزار میلیارد تومان تسهیلات به صورت فروش اقساطی با سهم 18.5 درصدی به مردم پرداخت شده است.