دلایل کاهش نرخ دلار از عوامل اقتصادی تا تحولات سیاسی

در حال حاضر تصمیم دولت تداوم سیاست ارز دو نرخی است 

گروه بانک و بیمه| محسن شمشیری |

 روز دوشنبه 24 تیرماه 98، نرخ لحظه ای دلار در سامانه سنا به 12100 تومان و نرخ لحظه ای یورو به 14050 تومان رسید و در  بازار آزاد ارز  و معاملات نقدی نیز به 12170 تومان کاهش یافت. این درحالی است که در ساعات صبح دوشنبه،  صرافی های مجاز بانکی و ملی نرخ دلار را برای فروش 12450 تومان و نرخ یورو را 14350 اعلام کرده بودند و در بازار آزاد نیز نرخ دلار 12440 تومان اعلام شده بود.  این کاهش نرخ در ساعات بعد از ظهر، نشان می‌دهد که احتمالا بازار ارز تحت تاثیر یک خبر یا یک رویداد خارجی قرار گرفته و نرخ دلار کاهش یافته است.

به گزارش «تعادل»، به دنبال این کاهش نرخ دلار، در بازار طلا و سکه نیز نرخ ها کاهش یافت و مظنه مثقال 17 عیار و طلای آب‌شده 1 میلیون و 788 هزار تومان، هرگرم 18 عیار 412 هزار تومان،  سکه طرح جدید 4 میلیون و 277 هزار تومان، نیم سکه 2 میلیون و 210 هزار، ربع سکه 1میلیون و 370 هزار، و سکه گرمی‌960 هزار تومان  اونس جهانی طلا 1416 دلار معامله شد.

بانک مرکزی نیز نرخ ۴۷ ارز را اعلام کرد که بر اساس آن نرخ ۱۹ ارز مانند یورو و پوند کاهش و قیمت ۱۷ واحد پولی دیگر افزایش یافت. نرخ دلار و ۱۰ ارز نیز ثابت ماند. هر دلار آمریکا ۴۲ هزار ریال قیمت خورد. هر پوند انگلیس با ۴۰ریال کاهش ۵۲ هزار و ۷۴۶ ریال و هر یورو نیز با ۷۸ ریال کاهش ۴۷ هزار و ۳۹۵ ریال ارزش‌گذاری شد.

یکی از فعالان بازار ارز در این زمینه به خبرنگار ما گفت: در مورد کاهش نرخ ارز، دلایل مختلفی در ماه های اخیر مطرح شده و از جمله توافق بانک مرکزی با صادرکنندگان و نتایج تدریجی آن  به عنوان مهم‌ترین عامل بنیادی در ایجاد تعادل بازار ارز مطرح و این موضوع موجب شده که عرضه ارز با روند با ثباتی همراه شود و صادرکنندگان برای تحقق تعهدات ارزی خود و  جریمه نشدن و به دادگاه معرفی نشدن، ارز خود را به بازار عرضه کرده  تا از مزایای آن بهره مند شوند.

وی افزود: همچنین در طرف تقاضا، ثبات نرخ ارز و کنترل قیمت ها توسط صرافی های مجاز و بانک مرکزی در حاشیه بازار و اقدامات دیگری که بانک مرکزی برای کاهش سقف تراکنش ها و جمع آوری چک تضمینی و... انجام داده بود، موجب شده که  نرخ ارز ثابت بماند و در حال کاهش باشد و در نتیجه افرادی که برای حفظ ارزش پول خود دلار خریداری می‌کردند، دیگر تمایلی به خرید و نگهداری دلار ندارند  و به دلیل سود و رشد شاخص سهام در بورس، قیمت مسکن و... بخشی از سفته بازی و دلالی‌ها و سوداگری و بازی با نقدینگی به سمت بازارهای دیگر هدایت شده و توجه به بازار ارز و طلا کمتر شده است.

وی ادامه داد: همچنین کاهش قدرت خرید مردم و نیاز به ریال برای تامین معیشت و مخارج زندگی، موجب شده که بخشی از دلارها و طلا و سکه خانگی فروخته شود و در نتیجه گاهی میزان فروش سکه و طلا و دلار در بازار بیش از میزان خرید آن بوده است.

وی تصریح کرد: اما موضوع مهم‌تری که در روزهای اخیر مطرح شده، این است که گفته می‌شود گشایش هایی در دبی و امارات برای بازار ارز ایران ایجاد شده و با  بازشدن بازار دوبی برای معاملات ارز، حواله های درهم که نقش عمده ای در تعیین نرخ دلار و سایر ارزها دارد، با روند بهتری همراه شود. براین اساس در صورتی که چنین موضوعی صحت داشته باشد باید دید که دلیل بنیادی و مبنایی آن چیست و چه میزان ارز پشتوانه چنین تحولی است و مثلا چند میلیارد درهم و در چه مدت زمانی قادر است روند کاهش نرخ ارز را تداوم ببخشد؟ وی گفت: نکته مهم دیگر اخبار سیاسی است که به نقل از رییس جمهور و مسوولان سیاسی کشور مطرح شده که اگر تحریم ها متوقف شود، آماده مذاکره هستیم و این موضوع نیز می‌تواند عامل گشایش در بازار ارز و دبی باشد و در این زمینه گفته می‌شود که احتمالا فشار آمریکا بر بازار امارات و دوبی کمتر شده و ممکن است که این موضوع نیز روی نرخ ها اثرگذار باشد. به خصوص آنکه کاهش نرخ ارز در ساعات عصر دوشنبه رخ داده و قبل از ظهر، نرخ دلار حدود 12440 تومان بوده و در ساعات عصر به حدود 12100 تومان کاهش یافته است.

وی تاکید کرد: نکته مهم دیگر این است که رییس کل بانک مرکزی نیز در جلسه روز دوشنبه خود اعلام کرده که  نرخ ارز دیگر افزایش نمی‌یابد.بازار ارز در حال اصلاح است و در نتیجه دیگر نباید برخی انتظار افزایش قیمت‌ها را داشته باشند. وی به مجوز 12 میلیارد دلاری برداشت از صندوق توسعه ملی اشاره کرده که جهت جبران کسری‌ها در سال 98 انجام خواهد شد و احتمال دارد که این برداشت ها شروع شده و باعث تزریق بیشتر ارز و جمع‌آوری ریال از بازار می‌شود و در نتیجه می‌تواند عامل عمده کاهش نرخ ها باشد. این نکات نشان می‌دهد که احتمالا برنامه یا تحولاتی رخ داده که عامل عمده کاهش نرخ ارز در هفته های اخیر به خصوص روز دوشنبه بوده است و در چند روز گذشته تقریبا هر روز حدود 200 تومان از نرخ دلار و به تدریج کاهش یافته است. اما پرسش اساسی این است که چه میزان ارز، یا چه تحولات بنیادی پشتیبان این کاهش نرخ هاست و آیا در روزهای آینده نیز ادامه خواهد داشت؟ در این زمینه، برخی کارشناسان معتقدند از آنجا که هیچ تحول اساسی و بنیادی رخ نداده و یا خبر آن منتشر نشده، احتمال دارد که دولت و بانک مرکزی با تکیه بر منابع صندوق ذخیره ارزی یا ذخایر ارزی بانک مرکزی، میزان عرضه ارز را افزایش داده و باعث کاهش نرخ دلار شده اند. زیرا در شرایطی که اخبار کاهش فروش نفت ایران در بازار جهانی مطرح می‌شود، انتظار می‌رفت که نرخ ها افزایش یابد اما کاهش نرخ دلار نشان می‌دهد که تحولاتی در راه است که روی نرخ تعادلی اثرگذاشته است و علاوه بر کاهش نرخ دلار، روند نرخ سکه نقدی نیز کماکان   جهت نزولی دارد و به سمت نرخ  4 میلیون و 200 هزار تومان در حال حرکت است

    چرا نرخ دلار کاهش یافت؟

روند نزولی نرخ دلار در هفته‌های گذشته تداوم داشته و موجب عقب‌نشینی قیمت از کانال ۱۵ هزار به ۱۲ هزار تومان شده و شواهد حاکی از آن است که نقش فاکتورهای اقتصادی در تعیین قیمت دلار و سایر ارزها افزایش یافته است. این در حالی است که عده‌ای از تحلیل گران و کارشناسان معتقدند که حرکت قیمت‌ها به سوی کاهش کماکان ادامه خواهد داشت. این افت قیمتی دلار به شکلی بوده که براساس گزارش بلومبرگ افزایش نزدیک به هشت درصدی ارزش ریال در بازار آزاد در یک ماه گذشته به ثبت رسیده است.

یکی از ویژگی‌های بازار در شرایط فعلی عدم تاثیرپذیری نرخ ارز از رخدادهای سیاسی است، به نحوی‌ که تنش‌های سیاسی چون آغاز کاهش تعهدات برجامی ایران و تعیین مهلت ۶۰ روزه، وقوع ماجرای حمله به نفتکش‌ها در منطقه و سرنگونی پهپاد آمریکایی و اظهارنظرهای ترامپ و... نیز موجب ایجاد تلاطم و بی‌ثباتی در بازار ارز نشد. این اتفاق می‌تواند نویدبخش کاهش تاثیر نقش عوامل سیاسی در بازار ارز و پیروی بیشتر نرخ ارز از شاخص‌های اقتصادی در آینده باشد. این در حالی است همانطور که رییس کل بانک مرکزی و سایر مسوولان اقتصادی پیش از این بارها تاکید کرده‌اند قیمت واقعی دلار براساس شاخص‌های اقتصادی رقمی کمتر از ارقام فعلی است.

برخی صاحبنظران نیز  مهم‌ترین عامل کاهش نرخ ارز در هفته‌های اخیر،  را مدیریت بازار پولی و بانکی توسط دولت و بانک مرکزی در یک سال اخیر ارزیابی کرده که به تدریج موجب کاهش نرخ ها شده است. بانک مرکزی توانسته با انجام اقدامات به موقع و بازارسازی با کمک ابزارهایی که در اختیار دارد، مانع فعالیت‌های سوداگرانه در بازار و ایجاد التهابات قیمتی شود. همچنین نظارت بیشتر بر فعالیت صرافی‌ها و رصد دلالان در بازار ارز موجب خروج تقاضای سفته بازی از بازار و دستیابی به ثبات بیشتر شده است.

کاهش فاصله قیمتی بین بازار آزاد و بازار نیمایی در آستانه راه‌اندازی بازار متشکل ارزی از دیگر دلایل کاهش قیمت دلار در بازار است. پیش از آغاز سال ۹۸، فاصله این دو نرخ بالای ۴۰ درصد بود، ولی با ثبات نسبی دلار در بازار آزاد و افزایش نرخ این ارز در سامانه نیما شکاف آنها به حدود ۱۰ درصد رسیده است. نزدیک شدن قیمت‌ها در دو بازار در کنار لزوم ارائه اظهارنامه مالیاتی شرکت‌های صادراتی تا آخر تیرماه موجب شدت گرفتن واریز ارزهای صادراتی به این سامانه و همچنین کاهش تقاضای مازاد برای ارز شده است.

از سوی دیگر اعلام وصول مالیات از سکه و ارز و شناسایی تراکنش‌های بانکی برای اخذ مالیات، که در راستای اقداماتی چون کاهش سرعت گردش پول و انسداد کارتخوان‌های خارج از کشور که پیش از این انجام شده بود، صورت گرفته است، خروج سفته‌بازی از بازار سکه و ارز را به دنبال داشته و از عوامل مهم کاهش قیمت دلار در هفته‌های گذشته به شمار می‌رود.

وارد شدن نقدینگی به سایر بازارها از جمله بورس و روند افزایشی شاخص‌ها نیز یکی دیگر از عوامل کاهش قیمت ارز طی دو ماه گذشته به شمار می‌رود که توانسته از شدت اثرات ناشی از ورود نقدینگی سرگردان به بازارهای طلا و ارز بکاهد. در مجموع می‌توان گفت امیدواری به توان بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز از مهم‌ترین دلایل روانی افت بهای دلار و سایر ارزهای عمده در بازار بوده است.

    12 میلیارد دلار برای تامین کالاهای وارداتی

از سوی دیگر، همتی رییس کل بانک مرکزی گفت: فاکتورهای اقتصادی در تعیین قیمت ارز موثر و تعیین‌کننده هستند و تمام تلاش بانک مرکزی این است که بتوانیم فضای آرامی را ایجاد و مدیریت کنیم تا این نرخ براساس فاکتورهای اقتصادی شکل بگیرد. به هر حال شرایطی که امروز در بازار ارز وجود دارد، همانطور که مردم عزیز می بینند، نتیجه مدیریت و تدبیر  بانک مرکزی است.

رییس کل بانک مرکزی تاکید کرد: بارها گفته ام اگر مسائل سیاسی در بازار ارز وارد نشود، قطعا بازار روال طبیعی خود را خواهد داشت. همیشه توصیه کردم و بارها گفته ام نوساناتی که بعضا در بازار ارز به وجود می‌آید، ناشی از فاکتورهای سیاسی است و مردم عزیز نباید وارد سرمایه گذاری در این بازار بشوند.همتی همچنین از مردم به دلیل آنکه وارد سرمایه گذاری در بازار ارز نشده و نمی شوند، تشکر و قدردانی کرد.

عبدالناصر همتی رییس کل بانک مرکزی در حاشیه جلسه اقتصاد مقاومتی استان خراسان رضوی اعلام کرد از ابتدای سال ۱۳۹۸ تاکنون حدود ۱۲ میلیارد دلار به منظور تامین نیازهای واردکنندگان از طریق سامانه نیما پرداخت شده که ۶.۲ میلیارد دلار آن مربوط به سه ماه و نیم ابتدای سال بوده است و ما تلاش می‌کنیم نیاز ارزی واردکنندگان را از طریق سامانه نیما تامین کنیم. تأمین نقدینگی تولید و تأمین ارز کالاهای ضروری کشور مهم‌ترین دغدغه بانک مرکزی در سال جاری است. رییس کل بانک مرکزی تصریح کرد: نیاز ارزی خُرد اسکناس مردم را هم در صرافی های مختلف از طریق تامینی که داریم، برای مردم فراهم کرده ایم   بنابراین نیازی نیست که مردم دغدغه خرید و نگهداری ارز را داشته باشند. رییس کل بانک مرکزی با اشاره به اینکه خواهان تک‌نرخی شدن ارز هستیم اما باتوجه به اینکه کشور در شرایط ثبات اقتصادی قرار دارد و بر هم زدن این آرامش عاقلانه نیست، گفت. یک سال قمری پیش طغیان و قلیانی در اقتصاد کشور رخ داده بود بسیار ضربه زدند و این ضربات بر جامعه آثاری منفی داشت. سال گذشته سال سختی برای مردم و کشور بود. اما همانگونه که ما پیش‌بینی می‌کردیم، ناکام شدند.

وی گفت: علی‌رغم شدیدتر شدن فشارها، خوشبختانه کشور در شرایط خوبی است و بازار ارز ثبات دارد. ارز یک ارزش ذاتی دارد که ما اجازه نمی‌دهیم مورد هجوم قرار گیرد. بانک مرکزی اجازه نداد با ابزارهای سیاسی و روانی پول ملی کشور را نابود کنند. این در حالی است که سال گذشته بسیاری صبحت از ارز ۳۰ تا ۴۰ هزار تومانی می‌کردند.

رییس بانک مرکزی خاطرنشان کرد: نظام به قدری قدرت دارد که رو به روی این حرکت ایستادگی کند و قدرت ما بر همه دنیا آشکار شد. تصور یک سال پیش ما با آنچه که امروز وجود دارد، بسیار فرق داشت. آن زمان من نیز بسیار نگران بودم و حتی برخی شب‌ها خوابمان نمی‌برد. این افتخار است که فعالیت‌ها را داشته و توانسته‌ایم این شرایط را برای مردم به وجود آوریم. تاکید ما این است که شوک ارزی کشور آثار و تبعاتی داشت که باید به تدریج خنثی شود.

وی اضافه کرد: یکی از ماموریت‌های ما حفظ ارزش پول ملی است که این ماموریت ابزارهایی دارد و یکی از این ابزارها کنترل نقدینگی و تورم است. تورم چیزی جز افزایش نسبی قیمت‌ها نیست. وقتی تقاضای پول زیاد باشد، اگر تولید متناسب با افزایش نقدینگی رشد پیدا نکند، شوک جدید تورمی ایجاد خواهد شد. بسیاری در مورد چرایی ادامه سیاست ارز ۴۲۰۰ تومانی سوال می‌پرسند. واقعیت این است که ما نیز خواهان تک‌نرخی شدن ارز هستیم اما در حال حاضر کشور در شرایط ثبات اقتصادی قرار دارد و بر هم زدن این آرامش عاقلانه نیست.

    تصمیم دولت ادامه سیاست ارز دو نرخی

رییس کل بانک مرکزی گفت: در حال حاضر تصمیم دولت ادامه سیاست ارز دو نرخی است. با وجود این، تقریبا نرخ سومی برای ارز وجود ندارد و نرخ اسکناس نیز با نرخ ارز نیمایی ۱۰ درصد فاصله دارد که این مورد نیز با هزینه‌های نقل و انتقال پول در دنیا مطابق است. تا زمانی که شرایط تحریم وجود دارد، این تفاوت مقدار ناچیز هزینه مبادلاتی پول باقی خواهد ماند.

وی با اشاره به پیش‌بینی‌ها از وضعیت اقتصادی کشور، تصریح کرد: سال گذشته بسیاری مطرح می‌کردند که این روند، ابر تورم را به دنبال دارد اما اینگونه نشد. تورم ۱۲ ماهه کشور حدود ۳۱ درصد بوده و این موفقیتی بود که در شرایط هجمه اقتصادی علیه ما محقق شد. سال گذشته نقدینگی کشور ۲۳ درصد رشد نسبت به سال قبل از خود داشت. این رشد در سال ۱۳۹۶ نسبت به سال ۱۳۹۵ حدود ۲۲ درصد بود که این آمار نشان می‌دهد با وجود فشارها، نقدینگی فقط یک درصد رشد کرده، در واقع ما در کنترل نقدینگی موفق بودیم و تورم موجود نیز نتیجه بخش تقاضا بود. ما نمی‌خواهیم فشار دیگری از طریق تقاضا بر قیمت‌ها ایجاد کنیم زیرا جامعه تحمل اضافه شدن یک شوک دیگر تورمی را ندارد.

همتی افزود: برای بانک مرکزی تأمین کالاهای اساسی، تأمین مواد اولیه کارخانجات و ثبات بازار مهم است و این را با چنگ و دندان حفظ می‌کند. سال گذشته بالاخره ما این شرایط خاص را لمس کردیم. برای نرخ ریال نیز بسیار حساسیت داریم. در حال حاضر میزان نقدینگی ما به ۲,۰۰۰ هزار میلیارد تومان رسیده است. باید این نقدینگی کنترل و هدایت شود.

رییس کل بانک مرکزی خاطرنشان کرد: رییس‌جمهوری اجازه جلوگیری رشد نقدینگی را به ما داده، همچنین بر اساس دستور مقام معظم رهبری کمیته نقدینگی در بانک مرکزی ایجاد شده که تلاشش این است نقدینگی کشور افزایش پیدا نکند. یکی از طرح‌های ما در این مسیر این است که از سیستم فاکتورینگ استفاده کنیم. این سیستم در واقع همان LC داخلی، البته به ریال است.

    ۱۲ میلیارد دلار برداشت از صندوق ذخیره

وی با اشاره به کسری بودجه و نقش بانک مرکزی در برطرف کردن آن، بیان کرد: قرار نیست کسری بودجه کشور را بانک مرکزی تأمین کند. البته ما به دولت برای تأمین منابع کمک می‌کنیم اما اینکه کسری آن را ما تأمین کنیم، اینگونه نخواهد بود. در حال حاضر سقف بودجه تا ۶۲ هزار میلیارد تومان کاهش پیدا کرده است. البته فروش نفت به تدریج در حال افزایش است که یکی از راه‌های تأمین کسری بودجه همین فروش نفت خواهد بود.

همتی ادامه داد: همچنین قرار شده برای برطرف شدن این کسری، دولت اوراق بیشتری منتشر کند. سال گذشته نیز مقام معظم رهبری مجوزی برای برداشت از صندوق ذخیره ارزی به میزان ۱۲ میلیارد دلار را دادند که با مجوز ایشان قرار شد امسال از این رقم برای جبران کسری‌ها استفاده شود.

    بازار متشکل ارزی   راه‌اندازی می‌شود

رییس کل بانک مرکزی گفت: به تدریج تأمین ارز برای تولیدکنندگان در حال بهتر شدن بوده و در حقیقت زمانی که بازار ارز حرکت نزولی دارد، این مساله نشان‌دهنده تأمین ارز بهتر است. بازار متشکل ارزی نیز به زودی راه‌اندازی خواهد شد. تنها علت تأخیر آن نیز برخی ارزیابی‌هاست تا به من ثابت شود که این بازار مشکلی برای کشور ایجاد نمی‌کند.

    اختصاص  اعتبار برای واحدهای کوچک

وی از اختصاص ۳۰ هزار میلیارد تومان اعتبار برای واحدهای کوچک و متوسط در سال جاری خبر داد و عنوان کرد: من با کلیات پیشنهاد جذب سپرده‌های اتباع بیگانه در استان موافق هستم. می‌توان این منابع را جهت تأمین پروژه‌های ارزی و صادراتی استان اختصاص داد، البته بخشی از این مساله به وزارت اقتصاد بازمی‌گردد.

وی بیان کرد: من به عنوان مسوول بانک مرکزی این آمادگی را دارم که اگر هر استانی بتواند کالاهای اساسی را بدون وابستگی به ارز وارد کند، به آن کمک کنم. تمام تلاش ما کاهش وابستگی ارزی و واردات است. ما زمانی ۷۰ میلیارد دلار واردات داشتیم که سال گذشته این میزان به ۴۳ میلیارد دلار رسید. این نشان می‌دهد سیاست ما صحیح بوده و بسیاری از واردات کالا بی‌خود بود.

    سیاست‌های تقویت ارزش ریال

همچنین بلومبرگ در گزارشی ویژه از بازار ارز ایران نوشت: سیاست‌های بانک مرکزی برای کنترل بازار ارز در حال جواب دادن است.

شبکه خبری بلومبرگ در گزارشی ویژه به وضعیت قیمت ارز در ایران پرداخت و نوشت: پول ملی ایران که با مشکل نوسان ارزش مواجه شده بود، با اثربخش شدن اقدامات دولت برای مقابله با تحریم‌های آمریکا در حال بازیابی ارزش خودش است.

این گزارش به نقل از عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی ایران به ایجاد ثبات در بازار ارز اشاره کرد و نوشت: بررسی آمارهای فعالان بازار ارز و قیمت‌های ثبت شده در بانک اطلاعاتی بلومبرگ نشان می‌دهد که افزایش نزدیک به هشت درصدی ارزش ریال در بازار آزاد در یک ماه گذشته به ثبت رسیده است.

این گزارش می‌افزاید: این پیشرفت برای بازاری که با افزایش نزدیک به ۵۰ درصدی دلار مواجه بود دستاورد خوبی محسوب می‌شود. بانک مرکزی ایران در این مدت راه‌هایی را برای حفظ ارزش ریال به کار بسته است که از آن جمله می‌توان به راه‌اندازی سامانه نیما برای کم کردن اثر بازار سیاه و کنترل نرخ بهره اشاره کرد. حالا شرایط به جایی رسیده که قیمت دلار در بازار آزاد به قیمت دلار در سامانه نیما نزدیک شده است. یک کارشناس بانکی در این زمینه می‌گوید: به نظر می‌رسد سیاست‌های بانک مرکزی در زمینه کنترل بازار ارز و نرخ های بهره بانکی درحال جواب دادن است و تقاضا برای ارز در بازار نسبت به سال گذشته کاهش یافته است