راه ماندگاری بنگاه‌های خارجی در ایران

تعادل|

مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان، در گفت‌وگویی به تشریح وضعیت تجارت «ایران و آلمان» پرداخته و چشم‌انداز مثبتی را برای ادامه همکاری به تصویر کشیده است. بنابرآمارها، روابط تجاری «ایران و آلمان» به دلیل تحریم‌های امریکا در 3 ماهه نخست سال 2019 در مقایسه با سال گذشته با افت حدود 48 درصدی روبرو بوده است، اما در همین حال با وجود فشارهای بیشتر امریکا علیه شرکت‌های اروپایی، همچنان 60 شرکت آلمانی به فعالیت در ایران ادامه می‌دهند. «داگمار فن بن‌اشتاین» مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان، با اعلام این مطلب، از جذابیت‌های بازار ایران برای بنگاه‌های آلمانی می‌گوید و اینکه آنها با وجود تحریم‌ها تمایل دارند، در ایران بمانند. اما این موضوع را نیز مطرح می‌کند که «آلمانی‌ها می‌دانند که اگر کاملا از بازار ایران خارج شوند، بازگشت به آن دشوار خواهد بود؛ زیرا رقبای دیگری جای آنها را خواهند گرفت.» او اما گسترش روابط تجاری دو کشور را منوط به ثبات سیاسی می‌داند. البته این مقام آلمانی توصیه‌هایی هم به مقامات ایرانی دارد؛ بنابه اظهارات او، برای جذب شرکت‌های آلمانی و انگیزه بخشیدن به آنها برای ماندن، مقامات ایرانی باید سیاست‌های مطلوب‌تری را در قبال سرمایه‌گذاران خارجی در پیش بگیرند. «عدم ثبات در قوانین و مقررات، طولانی بودن روند اعطای مجوز و رویه‌های اداری دست و پاگیر» جزو عواملی هستند که جذب سرمایه‌گذاران خارجی و حتی ایرانی را دشوارتر می‌کنند. به گفته او، بخش خصوصی باید فضای لازم را برای تحرک و نوآوری داشته باشد.

  تجارت با آلمان به روایت آمار

چهار سال از امضای توافق هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های بزرگ می‌گذرد و طی این سال‌ها برنامه جامع اقدام مشترک یا «برجام» به کلیدواژه تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران با جهان تبدیل شده است. طی این مدت، ایران شاید در فضای سیاست بین‌الملل از زیر برخی فشارها خارج شد و اروپا را در کنار خود یافت اما در زمین اقتصاد، بهره لازم را نبرد. در این میان یک سال از 4 سال به رفت‌و‌‌آمد هیات‌های دیپلماتیک و اقتصادی به ایران گذشت تا امید به بهبود در اقتصاد ایران روز به روز پررنگ‌تر شود. انتخاب «دونالد ترامپ» به ریاست‌جمهوری امریکا اما همه‌چیز را دگرگون کرد و باعث شد تا امید به تغییر شرایط اقتصاد ایران، رفته رفته رنگ ببازد. ترامپ هرچه توانست کرد تا مهم‌ترین دستاورد باراک اوباما در عرصه سیاست خارجی امریکا را از میان بردارد؛ اگرچه دراین مسیر موفق عمل نکرد اما توانست عملکرد برجام را مختل کند.

شرکت‌های خارجی تحت تاثیر تهدیدها و فشارهای امریکا ترجیح داده‌اند در برخورد با اقتصاد ایران محتاطانه اقدام کنند، یا حتی اساسا هیچ اقدامی نکنند. در این میان، برخی شرکت‌های اروپایی که تعامل چندانی با اقتصاد بزرگ امریکا ندارند، شراکت خود را با ایران همچنان حفظ کرده‌اند. شرکت‌های آلمانی در مقایسه با دیگر کشورهای اروپایی برای ادامه تعامل اقتصادی با ایران، تمایل بیشتری نشان داده‌اند؛ هرچند فعالیت آنها نیز تحت تاثیر بازگشت‌ تحریم‌های امریکا قرار گرفته است. طبق آمار منتشر شده از سوی اداره آمار آلمان، ایران در سه‌ماهه نخست سال 2019، حدود 218 میلیون یورو صادرات به اروپا داشته که نسبت به بازه مشابه در سال 2018 یعنی پیش از خروج امریکا از برجام، با کاهشی 92 درصدی مواجه شده است. واردات ایران نیز از 28 کشور اتحادیه اروپا در همین مدت، 1 میلیارد و 42 میلیون یورو بوده که کاهش 56 درصدی را نسبت به 2018 نشان می‌دهد.اما مطابق آمارها، ارزش صادرات کالایی ایران به اتحادیه در سال ۲۰۱۸، حدود 9.5 میلیارد یورو بوده که نسبت به سال ۲۰۱۷ تقریبا ۶ درصد کاهش یافته است. روند صادرات ایران به اتحادیه اروپا طی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۸ نیز با وجود نوساناتی که داشته، در مجموع با کاهش حدود ۵ میلیارد یورویی طی ۱۲سال همراه بوده است. بر اساس این آمارها، با صادرات 9.5 میلیارد یورویی کالا از ایران به اتحادیه اروپا و در مقابل واردات حدود ۹ میلیارد یورویی ایران از این منطقه، تراز بازرگانی 0.5 میلیارد یورویی ایران و اتحادیه اروپا را در سال ۲۰۱۸ رقم زده است. تراز بازرگانی ایران با اتحادیه اروپا طی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۸ حدود 3.4 میلیارد یورو کاهش یافته است. حال با وجود کاهش چشمگیر میزان مبادلات میان ایران و اروپا، آلمان همچنان شریک تجاری اول ایران در اروپا است. ارزش صادرات این کشور به ایران در سه‌ماهه نخست سال جاری میلادی 339 میلیون یورو بوده است. آلمان همچنین از ایران 60 میلیون یورو واردات داشته است. حجم تجارت دو کشور در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته با حدود 48 درصد کاهش روبرو بوده که نشان‌دهنده تاثیرگذاری تحریم‌های امریکا بر تجارت دو کشور است. با این حال، واردات ایران از آلمان، 24 درصد از کل واردات ایران از اتحادیه اروپا است و صادرات ایران به آلمان نیز 28 درصد از کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهد.

در همین رابطه «اتاق ایران» در گفت‌وگویی با «داگمار فن بن‌اشتاین» مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران و آلمان که زیرمجموعه نهاد اتاق‌های بازرگانی آلمان در خارج از کشور (AHK) به شمار می‌رود، به وضعیت تجارت ایران و آلمان پرداخته است.

این مقام آلمانی در ارتباط با اینکه چند شرکت آلمانی فعالانه به کسب‌وکار خود در ایران ادامه می‌دهند، عنوان می‌کند: سخت است که بگوییم در حال حاضر دقیقا چند شرکت آلمانی هنوز در بازار ایران حضور دارند. اگرچه نسبت به قبل شرکت‌های آلمانی کمتری در بازار ایران حضور دارند، اما در عین حال تعداد شرکت‌های آلمانی که همچنان فعالانه در ایران مشغول کسب‌وکار هستند، کم نیست. در سال 2016 حدود 120 شرکت آلمانی در ایران حضور داشته‌اند و من فکر می‌کنم این تعداد اکنون به حدود 60 شرکت رسیده باشد. به گفته «داگمار فن بن‌اشتاین»، این شرکت‌ها به بازار ایران به عنوان کشوری صنعتی، جوان و ارزشمند، علاقه‌مند هستند. آنها بازار ایران را رصد کرده و به‌سختی تلاش می‌کنند تا بدون تعارض با تحریم‌های امریکا، به کسب‌وکار در ایران ادامه دهند.

اما در پاسخ به اینکه این بنگاه‌ها در کدام حوزه‌های اقتصادی فعال هستند؛ آیا اغلب آنها بنگاه‌های کوچک و متوسط هستند یا اینکه شرکت‌های بزرگ آلمانی نیز در ایران حضور دارند، اینگونه توضیح می‌دهد: بسیاری از آنها در بخش ماشین‌آلات و صنایع شیمیایی فعال هستند. بخش‌های پزشکی، دارویی و همچنین انرژی‌های پاک نیز از حوزه‌های مورد علاقه این شرکت‌ها هستند. در بین آنها هم شرکت‌های بزرگ و هم شرکت‌های کوچک و متوسط وجود دارند.

اما موضوعی که در این میان قابل طرح است این است که بازگشت تحریم‌های یکجانبه امریکا علیه ایران تأثیرات منفی شدیدی بر روابط ایران با بسیاری از کشورهای اروپایی به‌ویژه آلمان داشته است. بر اساس گزارشی هم که اخیرا از سوی انجمن اتاق‌های صنایع و بازرگانی آلمان (DIHK) منتشر شده، حجم تجارت دوجانبه بین ایران و آلمان 48 درصد کاهش یافته است. در چنین وضعیتی، چه جاذبه‌هایی در اقتصاد ایران می‌تواند باعث شود که شرکت‌های آلمانی با وجود تحریم‌ها همچنان در ایران بمانند؟ مدیرعامل اتاق بازرگانی و صنایع ایران در این باره نیز عنوان می‌کند: بطور کلی اقتصاد ایران جذاب و ارزشمند است. ایران وآلمان روابط تجاری سنتی وقوی با یکدیگر دارند. ظرفیت‌های اقتصادی در ایران واقعاً بالاست. ایران یک کشور صنعتی است و بسیاری از کارخانه‌های آن با ماشین‌آلات آلمانی کار می‌کنند. نیروی کار ایران اغلب جوان، تحصیل‌کرده، توانمند و پذیرای فناوری‌های جدید هستند و «ساخت آلمان» در اینجا به یک برند تبدیل شده است.

به گفته او، این شرایط چیزی فراتر از جذابیت است. اما موانع سیاسی بالاتر از روابط تجاری قرار دارد. علاوه بر این، تا زمانی که استانداردهای بین‌المللی بانکداری در ایران اجرا نشود؛ بانک‌های آلمانی قادر نخواهند بود به‌راحتی با تجار ایرانی در ارتباط باشند. رعایت این استانداردها و شفافیت در نظام بانکی، برای روابط تجاری بین‌المللی ضروری است.

    فواید «اینستکس» از نگاه آلمانی ها

«داگمار فن بن‌اشتاین» در پاسخ به این پرسش که در صورت عملیاتی شدن «اینستکس» بطور کامل، فرصت‌های تجاری بهتری بین ایران و آلمان ایجاد خواهد شد؟ نیز عنوان کرد که «اینستکس» یک پیام سیاسی بسیار مهم است که استقلال ما را از سیاست‌های امریکا در حوزه تجارت خارجی افزایش می‌دهد. اینستکس یک سیستم واقعاً جدید است و من معتقدم تجار و کشورها باید در مورد آن صبور باشند. همانطور که گفته شده، اینستکس در مراحل اولیه تنها به تجارت کالاهای بشردوستانه اختصاص خواهد داشت، اما پس از موفقیت در این مراحل، کالاهای دیگر نیز اضافه خواهند شد. او افزود: در این میان، اوضاع سیاسی باید بهبود پیدا کند. اتحادیه اروپا تا زمانی از توافق هسته‌ای حمایت می‌کند که ایران به آن پایبند باشد. من در مورد تحولات اخیر بسیار نگران هستم.

این مقام آلمانی همچنین در اخبار منتشر شده در مورد تلاش «ریچارد گرنل» سفیر جدید امریکا در آلمان برای اعمال فشار به شرکت‌های آلمانی برای ترک کسب‌وکارشان در ایران، نیز به ارایه توضیحاتی پرداخت و اظهار کرد: من می‌توانم به شما اطمینان بدهم که شرکت‌های آلمانی تجربه زیادی در تجارت دارند. آنها به‌شدت صادرات‌محور هستند و می‌دانند چگونه با فشارهای سیاسی برای تأثیرگذاری بر کسب‌وکارشان کنار بیایند. بنابه اظهارات او، برای شرکت‌های آلمانی، ماندن در بازار ایران یا خروج از آن صرفا یک تصمیم تجاری است که به خودشان مربوط می‌شود. هرچه فضای کسب‌وکار برای این شرکت‌ها جذاب‌تر باشد، آنها راحت‌تر در اینجا می‌مانند و تجارت و سرمایه‌گذاری می‌کنند. اقتصاد آلمان، مستقل از تأثیرات دولت کار می‌کند.

او همچنین در مورد اینکه آیا اینستکس می‌تواند فضایی برای تنفس شرکت‌های آلمانی فراهم کند تا شرکت‌های بیشتری تجارت خود با ایران را از سر بگیرند، بیان کرد: ایجاد تأثیرات بزرگ و فراهم کردن فضایی برای تنفس، انتظار زیادی است. اجازه دهید این‌طور بگویم که اینستکس کمک می‌کند ما به تجارت با ایران ادامه دهیم. اما همانطور که وزیر امور خارجه آلمان در سفر ماه گذشته خود به تهران اذعان داشت، «اینستکس» هیچ معجزه‌ای نخواهد کرد. ما باید واقع‌بین باشیم. روابط اقتصادی ایران و آلمان تنها زمانی گسترش خواهد یافت که اوضاع سیاسی دوباره باثبات شود. بنابراین من از سیاستمداران مسوول می‌خواهم که راه را برای کسب‌وکار هموار کنند و منافع اقتصادی که همه مردان و زنان در کشور شما انتظار دارند و شایسته آن هستند را برای آنها به ارمغان بیاورند.

   چشم‌انداز روابط در پساتحریم

«داگمار فن بن‌اشتاین» در بخش دیگری از صحبت‌های خود در مورد اینکه اگر تحریم‌ها علیه ایران برداشته شود، شما چه چشم‌اندازی را برای حضور شرکت‌های آلمانی در ایران متصور هستید، اظهار کرد: خوش‌بین بودن برای همه لازم است. بدون امید هیچ انگیزه‌ای برای کار کردن وجود نخواهد داشت. آلمانی‌ها می‌دانند که اگر کاملا از بازار ایران خارج شوند، بازگشت به آن دشوار خواهد بود؛ زیرا رقبای دیگری نیز هستند. حتی در سال 2018 شرکت‌های چینی تقریبا 2 میلیارد یورو ماشین‌آلات به ایران صادر کردند، در حالی که صادرات ماشین‌آلات آلمانی به ایران تنها کمی بیشتر از 1 میلیارد یورو بود. او در ادامه عنوان کرد که اما ایرانی‌ها و آلمانی‌ها در طول تاریخ روابط خوبی داشته و به یکدیگر اعتماد دارند. هر دو طرف از کار کردن با هم لذت می‌برند و به همین دلیل است که شرکت‌های آلمانی هنوز در ایران هستند. برای جذب شرکت‌های آلمانی و انگیزه بخشیدن به آنها برای ماندن، مقامات ایرانی باید سیاست‌های مطلوب‌تری را در قبال سرمایه‌گذاران خارجی در پیش بگیرند.

به گفته «داگمار فن بن‌اشتاین»، عدم ثبات در قوانین و مقررات، طولانی بودن روند اعطای مجوز و رویه‌های اداری دست و پاگیر جزو عواملی هستند که جذب سرمایه‌گذاران خارجی و همچنین سرمایه‌گذاران ایرانی را دشوارتر می‌کنند. بخش خصوصی باید فضای لازم را برای تحرک و نوآوری داشته باشد. به اعتقاد من ایران باید به‌ویژه در شرایط تحریم، در این زمینه‌ها پیشرفت کند.

او در مورد فعالیت‌های AHK در ایران به شکل در خدمت توسعه روابط تجاری میان دو کشور، هم عنوان کرد که شعبه نهاد اتاق‌های بازرگانی آلمان در خارج از کشور (AHK) در ایران یکی از 130 شعبه این نهاد در 90 کشور جهان است. این شبکه گسترده از تجارت ما در سراسر جهان حمایت می‌کند و همکاری نزدیکی با وزارت اقتصاد آلمان دارد. به همین دلیل است که شعبه AHK در ایران طی 44 سال اخیر با وجود همه نوسانات سیاسی و اقتصادی در ایران، نقش حمایتی خود را ایفا کرده است.

او افزود: ما یک پلتفرم امن و مولد ایجاد کرده‌ایم تا شرکت‌های هر دو طرف بتوانند به کمک آن بهترین شرکای تجاری را برای خود پیدا کنند. تلاش ما این است که هر دو طرف را از ظرفیت‌ها، ارزش‌ها و موقعیت طرف مقابل آگاه کنیم تا آنها بتوانند به سمت درست حرکت کنند. تعدد هیات‌های تجاری آلمانی و ایرانی سازمان‌دهی شده توسط شعبه AHK در ایران نشان‌دهنده این است که منافع هر دو طرف در تجارت دوجانبه تأمین می‌شود. شعبه AHK در ایران به تلاش‌های جدی خود ادامه خواهد داد تا روابط بین ایران و آلمان را همچنان نزدیک و قوی حفظ کند.