گنجینه نفتی، عامل اختلاف در همه جا

گروه انرژی|

ظاهرأ تنش‌های سیاسی مربوط به نفت تنها به خلیج فارس محدود نمی‌شود. در حالی که تنش‌های خاورمیانه حول محور صادرات نفت رو به فزونی است، کمی آن طرف‌تر در دریای مدیترانه، بحث حق اکتشاف و استخراج آن است که کشورها را رودرروی هم قرار داده است. موضوع اکتشاف نفت بیش از پیش به یکی از چالش‌های مهم ترکیه با اتحادیه اروپا تبدیل شده و جزیره قبرس که از 45 سال پیش به دو بخش شمالی ترک و جنوبی یونانی تقسیم شده است، در کانون این چالش قرار دارد. منابع نفت و گاز آب‌های اطراف این جزیره به شکل متوازنی در شمال و جنوب تقسیم نشده است و این مساله، ترکیه را که از طرفی خود یکی از واردکنندگان انرژی بوده و از طرف دیگر خود را قیم ساکنان قبرس شمالی می‌داند، ترغیب به انجام عملیات حفاری در این آب‌ها کرده است. در عین حال، اتحادیه اروپا در حمایت از قبرس جنوبی که تحت قیمومیت یونان قرار دارد، آنکارا را با وضع تحریم‌هایی تحت فشار قرار داده است تا از این تصمیم خود دست بردارد، اما حاصل این فشارها تاکنون فقط نزدیک‌تر شدن احزاب مخالف حزب حاکم ترکیه به رجب طیب اردوغان و همبستگی بیشتر سیاست‌مداران این کشور در خصوص اقدامات نفتی مربوط به قبرس بوده است.

تنش‌های روزافزون در خلیج فارس بر سر صادرات نفت با ازدیاد نیروی نظامی، ساقط کردن پهباد و مصادره نفتکش در جریان است. کمی‌ آن طرف‌تر اما، کشورها بر سر حق خود در اکتشاف و استخراج نفت و گاز از بستر دریای مدیترانه دچار اختلاف شده‌اند.

در حالی که یونان و اتحادیه اروپا بر حق قبرس جنوبی بر استخراج منابع نفت و گاز نزدیک به سواحل این کشور تأکید می‌کنند، روز جمعه، ۲۸ تیر دولت ترکیه چهارمین کشتی حفاری خود را عازم این آب‌ها کرد. هم‌زمان کمال قیلیچ‌داراوغلو، رهبر حزب جمهوری خلق ترکیه ضمن انتقاد از اتحادیه اروپا اعلام کرد که این حزب از سیاست دولت رجب طیب اردوغان در رابطه با حفر گاز و نفت در آب‌های قبرس حمایت می‌کند.

ترکیه تاکنون برای حفر گاز و نفت در این منطقه تلاش‌های زیادی به خرج داده و با واکنش اتحادیه اروپا روبرو شده است. این اتحادیه در آخرین اقدام، روز دوشنبه هفته گذشته تحریم‌هایی علیه ترکیه اعمال کرد. بر اساس این تحریم‌های اتحادیه اروپا، تخصیص پول‌های عمرانی به ترکیه کاهش خواهد یافت و گفت‌وگو با مقامات ترکیه درباره توافق بر سر حمل و نقل هوایی تعلیق می‌شود.

آنکارا اما تحریم‌های اتحادیه اروپا را جدی نگرفت. علاوه بر آنکه سیاست تحریمی اتحادیه اروپا در قبال ترکیه، دولت و بزرگ‌ترین حزب اپوزیسیون این کشور را به یکدیگر نزدیک‌تر کرد، واکنش مقامات رسمی ترکیه را نیز به دنبال داشت.

در این راستا مولود چاووش‌اوغلو، وزیر خارجه ترکیه بیان کرد که این تحریم‌ها مانعی برای اکتشاف منابع نفت و گاز در آب‌های قبرس نخواهند بود. او ضمن تاکید بر اینکه اتحادیه اروپا به ترکیه به‌ویژه در زمینه مهاجرت پناهجویانی که در ترکیه به‌سر می‌برند نیازمند است، تصریح کرد: «آنها ناچارند با ما همکاری و گفت‌وگو کنند».

وزارت امور خارجه ترکیه نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد: «ترکیه با قاطعیت به حمایت از حقوق خود و قبرسی‌های ترک‌تبار ادامه خواهد داد و فعالیت‌های خود را نیز تقویت خواهد کرد.»مقام‌های قبرس جنوبی نیز گفته‌اند که علیه هر شرکت نفت و گازی که با پشتوانه کشتی‌های ترکیه مبادرت به حفاری برای اکتشاف گاز کند، دست به اقدام حقوقی خواهند زد. این کشور علیه مقام‌های سه شرکت بین‌المللی که با یکی از کشتی‌های ترکیه که در 42 مایلی ساحل قبرس به عملیات اکتشاف نفت و گاز می‌پردازد، همکاری کرده‌اند، حدود ۲۰ حکم جلب بین‌المللی صادر کرده است.

در عین حال، شورای امنیت سازمان ملل گفته است که برای جلوگیری از تشدید تنش میان ترکیه و اتحادیه اروپا و چگونگی اکتشاف گاز و نفت در آب‌های قبرس نشستی برگزار خواهد کرد.کشمکش بر سر قبرس و منابع زیرزمینی آن ۴۵ سال پیش آغاز شد و به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک نیز به پایان نخواهد رسید. در سال ۱۹۷۴ دولت نظامی یونان که با کودتا قدرت را به دست گرفته بود، قصد تسخیر جزیره قبرس را کرد. ترکیه به این اقدام واکنش نشان داد و با اعزام سربازان خود به شمال ترک‌نشین قبرس، از تصرف کامل این کشور توسط نظامیان یونان جلوگیری کرد.

نخستین پیامد این تنش، جابه‌جایی ساکنان مناطق شمال و جنوب قبرس بود، به این معنا که یونانی‌تباران قبرس از منطقه تحت کنترل ترکیه به جنوب کوچ کردند و ترک‌تباران این جزیره به شمال آن.پیامد دیگر، ایجاد دو دولت در دو پاره‌ جزیره بود.

دولت بخش جنوبی (جمهوری قبرس) از جانب بسیاری از کشورها به رسمیت شناخته شد و به اتحادیه اروپا پیوست، در حالی که دولت قبرس شمالی را فقط آنکارا به رسمیت شناخته است.در سال ۲۰۰۴ سازمان ملل طرحی برای اتحاد دو بخش جزیره و پیوستن قبرس متحد به اتحادیه اروپا تهیه کرد که در بخش جنوبی قبرس رأی کافی نیاورد.

دولت ترکیه امیدوار بود که از طریق این انعطاف در مناقشه قبرس بتواند آسان‌تر به عضویت اتحادیه اروپا درآید.از سال ۲۰۰۰ که ذخایر قابل توجه گاز و نفت در زیر آب‌های قبرس کشف شد، تنش میان یونان و ترکیه و در نتیجه اتحادیه اروپا و ترکیه شدت گرفت. در واقع منابع زیرزمینی در آب‌های جنوب قبرس واقع شده‌اند به همین دلیل جمهوری قبرس با اسراییل، مصر و یونان قراردادی برای حفر مشترک گاز و نفت بست. آنها برای این منظور با شرکت‌های نفت «انی»، «اکسون موبیل» و توتال قرارداد بسته‌اند.ترکیه اما تاکید می‌ورزد که محل کشف ذخایر زیرزمینی از نظر جغرافیایی به ترکیه تعلق دارد، به همین دلیل شمال قبرس نیز باید از کشفیات سهمی داشته باشد.

قبرس جزیره‌ای در شمال شرقی دریای مدیترانه است که از شمال با کشور ترکیه و از شرق با سوریه، لبنان و فلسطین اشغالی مرز آبی دارد. نزدیک‌ترین همسایه این کشور، ترکیه با فاصله‌ای 70 کیلومتری است. این جزیره با کشور یونان فاصله بیش از 500 کیلومتری دارد.

ترکیه در خاک خود منابع انرژی قابل توجهی در اختیار ندارد، این کشور برای تامین نیازهایش ناگزیر به واردات است. 74 درصد از کل انرژی مورد نیاز این کشور و نزدیک 98 درصد نفت و گاز طبیعی‌ این کشور با واردات از همسایه‌هایش تامین می‌شود. دیلی صباح چندی پیش گزارش داد که واردات نفت خام ترکیه نسبت به مدت مشابه آن در سال گذشته با 78 درصد افزایش روبرو شده و به 2.3 میلیون بشکه در روز رسیده است. عراق، روسیه و ایران از مهم‌ترین تامین‌کننده‌های نفت خام ترکیه هستند که در مورد سوم این کشور برای تداوم واردات با آنچه که ایران «قلدری امریکا» برای جلوگیری دیگر کشورها از خرید نفت از ایران می‌نامند روبرو شده است.

ترکیه همچنین سال‌هاست از ایران گاز طبیعی وارد می‌کند و بین دو کشور قراردادی در این زمینه وجود دارد که 5 سال دیگر موعد آن خواهد بود. عمده منابعی که انرژی این همسایه غربی ایران را تامین می‌کنند «نفت» و «گاز» هستند، دقیقا همان‌چیزی که کشتی‌ها برای حفاری آن به سوی قبرس می‌روند و هیچ‌چیز جلودارشان نیست.