خفگی «دز» زیر انبوه فاضلاب
ریحانه جاویدی|
«دز» سومین رگ حیاتی خوزستان است. بعد از کارون نیمه‌جان و کرخه، چشم امید خوزستانی‌ها که هیچ، از خوانسار، گلپایگان، خمین، محلات، نیم‌ور و سلفچگان گرفته تا قم، امیدشان به دز بسته شده، چراکه سرشاخه‌های رود دز تامین‌کننده اصلی آب مصرفی شرب، صنعت و کشاورزی در این 7 شهر است، اما حال و روز دز هم مانند بسیاری از رودهای دیگر خوب نیست. فاضلاب‌ها امانش را بریده‌اند؛ فاضلاب دو شهر و یک پایگاه نظامی به دز می‌ریزد تا از سرشاخه رود کارون، مردابی آغشته به فاضلاب بماند. تخلیه فاضلاب در دز اولین‌بار نیست که حیات رود، سلامت و اقتصاد مردم را تهدید می‌کند، بلکه نزدیک به یک دهه می‌شود که به دلیل متصل نبودن فاضلاب شهر زیباشهر، چم‌گلک و یک پایگاه نظامی به شبکه اصلی فاضلاب دزفول، پساب و فاضلاب راه دز را پیش می‌گیرند. سال گذشته 200 میلیارد ریال بودجه برای شبکه فاضلاب زیباشهر دزفول تعریف شد اما هنوز هم خبری از اجرای عملیات احداث آن نیست و از طرف دیگر وزارت نیرو هم حقابه رود را رعایت نمی‌کند که در نتیجه آن توان خودپالایی دز کم شده و فاضلاب در بستر آن انباشته می‌شود با این حال مسوولان محیط‌زیست استان خوزستان معتقدند نمی‌توانند به تنهایی مقابل متخلفان در این زمینه ایستادگی کرده و همچنین اداره محیط‌زیست هم قادر به طرح شکایت علیه ارگان‌های نظامی درباره این موضوع در مراجع قضایی نیست. نتیجه چنین وضعیتی نفس‌های به شماره افتاده دز است که زیر بار انبوه فاضلاب و زباله از بین می‌رود.
شبکه ناقص فاضلاب
از سال 1390 هشدارهای مختلفی مبنی بر تخلیه فاصلاب در رود دز، داده شد. هشدارهایی که با گذشت نزدیک به 10 سال هنوزهم راه یه جایی نبرده است. با این حال روز گذشته نایب‌رییس کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست در مجلس شورای اسلامی، باز هم نسبت به تخلیه فاضلاب در رود دز هشداد داد. عباس پاپی‌زاده درباره این موضوع گفت: یکی از مشکلات اساسی رودخانه دز، ورود فاضلاب‌های خانگی و شهری و روستایی به این رودخانه است که در مسیر گذر از شهرستان دزفول به آن می‌ریزد. به دلیل ناقص بودن شبکه فاضلابی این شهر، فاضلاب شهر‌های همجوار و کوی زیبا شهر به رودخانه دز وارد می‌شود.
او افزود: احداث شبکه فاضلاب به عنوان مهم‌ترین راهکار نجات دز در جلسات فوق مطرح و مقرر شد، شبکه فاضلاب در دو منطقه بافت قدیم شهر دزفول و کوی زیباشهر که در بالادست شهر و در حاشیه رودخانه دز قرار دارد، ایجاد شود. اظهارات نماینده مردم دزفول در مجلس شورای اسلامی در حالی است که امین محراب، فعال محیط‌زیست دزفول درباره این موضوع به «تعادل» گفت: فاضلاب از سه نقطه یعنی زیباشهر، چم گلک و یک پایگاه نظامی وارد رود دز می‌شود، شهر چم گلک که تصفیه‌خانه فاضلاب ندارد و اصلا امور اداری آن به دزفول مربوط نیست بلکه مسوولان اندیمشک باید فکری کنند. از طرف دیگر شبکه فاضلاب زیباشهر هم به شبکه اصلی دزفول متصل نیست و مدت‌هاست مسوولان آبفا تکمیل نشدن آن را به دلیل نداشتن بودجه دانسته و به تاخیر می‌اندازند. درباره پایگاه نظامی هم مسوولان محیط‌زیست معتقدند محدودیت‌هایی دارند که باید با مذاکره حل شود اما تا امروز که اتفاقی نیفتاده است. او افزود: رود دز به دلیل آنکه همیشه در رده رودخانه‌های پر آب بوده بنابراین توان خودپالایی دارد اما باید توجه کرد که خودپالایی رود وابسته به تامین حقابه است. زمانی که وزارت نیرو حقابه را تامین نکند، روزد هم توان خودپالایی را از دست می‌دهد. در شرایط فعلی بعد از بارندگی‌های نوروز امسال وضعیت دز از نظر حجم آب خوب است اما اینکه ما فاضلاب را به چشم نمی‌بینیم به معنی آن نیست که وجود ندارد بلکه به محض آنکه حجم آب کم شود باز هم نمایان می‌شوند چرا که در عمق آب نفوذ کرده است. تخلیه فاضلاب در رود دز در حالی است که جمال الدین برفر، مدیر اداره آب و فاضلاب دزفول، حاضر به مصاحبه با روزنامه تعادل و ارایه توضیح درباره دلایل نقص در شبکه فاضلاب این شهر نشد.
محیط‌زیست به تنهایی توان مقابله ندارد
هشدارهای فعالان محیط‌زیست و اعتراض‌های مردم نسبت به این موضوع در حالی است که مسوولان محیط‌زیست استان معتقدند نمی‌توانند به تنهایی با این وضعیت مقابله کنند. مصطفی استاد چینی گر، رییس اداره محیط‌زیست دزفول درباره این موضوع به تعادل گفت: هنگامی که ورود فاضلاب برخی ارگان‌ها به رودخانه دز به اوج خود می‌رسد مردم نسبت به عملکرد این اداره معترض می‌شوند این در حالی است که اداره حفاظت محیط‌زیست یک نهاد حاکمیتی - نظارتی به شمار می‌رود که صرفاً کار پایش، ابلاغ اخطاریه کتبی و تذکر به این ارگان‌ها و ارسال رونوشت این اخطاریه‌ها به فرمانداری را انجام می‌دهد؛ بنابراین پیگیری‌های لازم و مدیریت موضوع بر عهده فرمانداری است چرا که اداره محیط‌زیست قادر به طرح شکایت و طرح دعوی علیه ارگان‌های نظامی در مراجع قضایی نیست. او افزود: متولی آب و بستر رودخانه دز، امور آب است، متولی حریم رودخانه اداره منابع طبیعی بوده و متولی کیفیت آب نیز اداره محیط‌زیست است. اگر قرار باشد متولی میزان دبی رودخانه یک ارگان دیگر باشد که در فصول مختلف با اختیار اقدام به کاهش و افزایش دبی آن کند از سویی متولی حوزه داخل شهر رودخانه نیز شهرداری است تا حدودی غیرمنطقی است که متولی کیفیت آب اداره محیط‌زیست باشد و در نگاه همه این وظیفه صرفاً بر عهده این اداره باشد. استاد چینی‌گر بیان کرد: وقتی فاضلاب وارد رودخانه می‌شود اگر رودخانه دبی کافی و مناسب را داشته باشد می‌تواند خودپالایشی کند اما اگر دبی رودخانه توسط ارگان متولی کم شود، قطعاً توان خودپالایشی رودخانه نیز وجود نخواهد داشت که در اینجا باید پرسید نقش اداره محیط‌زیست کجای این ماجرا است درحالی که متولی تمام بخش‌های مختلف رودخانه بر عهده دیگر ادارات است. او با بیان اینکه نمی‌شود میزان دبی، حریم، بستر و محدوده رودخانه دز بر عهده دیگر ارگان‌ها و ادارات باشد اما کیفیت آب رودخانه را همگان صرفاً از محیط‌زیست خواستار شوند، گفت: هر چند این تناقض جای بحث کارشناسی دارد اما تا حد امکان مکاتبات مختلف با آبفا، فرمانداری و ارگان‌های نظامی انجام می‌شود و موضوع ورود فاضلاب به درون رودخانه همچون گذشته در حال پیگیری است. رییس اداره محیط‌زیست دزفول درباره مهم‌ترین راهکار مقابله با این معضل زیست‌محیطی افزود: هرچند احداث تصفیه‌خانه فاضلاب شهر دزفول یک حرکت خوب و جدی است اما تکمیل سیستم جمع‌آوری و انتقال تمام شبکه فاضلاب به این تصفیه‌خانه می‌تواند بخش زیادی از این معضل را بهبود ببخشد؛ ضمن اینکه بسیاری از این فرآیندها نیازمند ایجاد تأسیسات توسط ارگان‌های دیگر است که لازم است در جلسات برنامه‌ریزی بودجه‌ای این موضوع مطرح و به دنبال آن یک بودجه با ردیف ملی برای رفع کلی این معضل شد. استاد‌چینی‌گر گفت: در شرایط فعلی مشکل رود دز فقط تخلیه فاضلاب نیست بلکه ساخت و سازهایی هم بدون استعلام از محیط‌زیست در حال انجام است در حالی که از گذشته تاکنون مدیریت رودخانه دز در محدوده شهری بر عهده شهرداری بوده، ضمن اینکه حریم و بستر رودخانه دز متعلق به امور آب و مالکیت آن نیز بر عهده منابع طبیعی است و برای هرگونه ساخت‌وساز در حریم رودخانه دز باید از این نهادها و ادارات مجوزات لازم اخذ شود. تمامی طرح‌هایی که در حریم و بستر رودخانه دز احداث می‌شوند تأثیر مستقیمی بر این رودخانه دارند؛ بنابراین لازم است، شهرداری برای هر پروژه و طرحی در حریم رودخانه به دنبال اخذ پیوست‌های زیست‌محیطی آن نیز باشد تا پس از اجرا مشکلات زیست‌محیطی غیرقابل‌جبران رخ ندهد اما شهرداری تاکنون برای ساخت‌وسازهای خود در حریم رودخانه استعلام یا مجوز از اداره محیط‌زیست اخذ نکرده که لازم است در این رویه خود تجدیدنظر کند.
