حذف صفرها اقدامی درست اما بدون اولویت

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|

موضوع حذف ۴ صفر از پول ملی، با واکنش‌های مختلفی از سوی نمایندگان مجلس، کارشناسان اقتصادی و مردم مواجه شده است، برخی کارشناسان با بی‌اثر بودن آن معتقدند که این موضوع اولویت اقتصادی کشور نیست اما عده‌ای دیگر معتقدند که ساده‌سازی، بازگشت اعتبار به پول ملی و آبروی بین‌المللی و بهبود محاسبات و به کارگیری صفرها از نتایج این برنامه است و مردم نیز در محاوره و معاملات نسبت به چهار صفر کاملا بی‌توجه هستند و ضرورتی ندارد که از این چهارصفر کاملا بی‌اثر استفاده شود.

به گزارش «تعادل»، برخی صاحب نظران نیز معتقدند که این برنامه احتمالا با گرد کردن برخی اعداد ریز مانند قیمت برخی خدمات و کالا‌ها مواجه خواهدشد و مثلا قیمت بلیت عوارضی که 4500 تومان بوده به راحتی 5 تومان می‌شود و باعث افزایش هزینه‌ها می‌شود و برخی کسب وکارها نیز هنگام تغییر واحد پول، اندکی روی برخی کالاها اضافه می‌کنند و مثلا قیمت 3 هزار تومانی فعلی را 4 تومان اعلام می‌کنند و اینها مواردی است که در اجرای طرح ممکن است تاحدودی به افزایش قیمت‌ها منجر شود و برخی کسب وکارها که منتظر بهانه‌ای برای افزایش قیمت‌های خود هستند از این فرصت استفاده کرده و قیمت‌ها را بالا می‌برند. لذا اجرای این برنامه باید نرم و آرام باشد تا امکان سواستفاده و رشد قیمت‌ها را از بین ببرد.

اما در کنار واکنش‌های مختلف، برخی از احتمال رشد تورم و ضرورت حذف بیشتر صفرها در آینده خبر داده‌اند و در عین حال این پرسش مطرح می‌شود که به دنبال حذف صفرها، آیا دست دولت و بانک مرکزی در رشد پایه پولی و نقدینگی و تورم باز خواهد شد. آیا مشکل نقدینگی و سرمایه در گردش تولید با سه برابر شدن نرخ ارز تاحدودی کاهش خواهد یافت؟ آیا متناسب با رشد نرخ ارز و افزایش شدید قیمت‌ها و هزینه‌های مبادله و پنهان تحریم، شرایط برای رشد حقوق و دستمزد و قدرت خرید مردم فراهم می‌شود آیا دولت با تزریق بیشتر پول، شرایط را برای رشد درآمد مردم و خانوارها متناسب با سه برابر شدن قیمت‌ها و نرخ ارز و... فراهم خواهد کرد؟ آیا سیاست حذف صفرها می‌تواند در این مقطع کمکی به قدرت خرید مردم باشد تا خود را با رشد نرخ ارز و قیمت‌ها و تورم وفق دهند و قدرت خرید بیشتری داشته باشند؟ در شرایطی که شرکت‌های دولتی و خصوصی با چند برابر شدن فروش و سود، ارزش دارایی‌ها، قیمت سهام و... مواجه هستند، چرا حقوق و دستمزد و قدرت خرید مردم افزایش نیافته است؟چرا هزینه رشد نرخ ارز و تورم و قیمت‌ها را تنها خانوارهای متوسط و کم درآمد باید پرداخت کنند؟ لذا به نظر می‌رسد که حذف صفرها، بتواند تاحدودی مشکل فعلی یعنی کاهش قدرت خرید مردم را تاحدودی برطرف کند وحتی به قیمت افزایش یک صفر دیگر جلوی قیمت‌ها و پول ملی ... تاحدودی مشقت تحمل قیمت‌های فعلی را کمتر سازد.

 ممکن است به تصویب مجلس نرسد

 محمدرضا پور ابراهیمی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس درباره حذف ۴ صفر از پول ملی افزود: با توجه به اینکه برای مسائل مهم و کلان اقتصادی از جمله فرمان اجرایی مقام معظم رهبری در طرح اصلاح ساختار بودجه کشور بعداز ۴ ماه هنوز مدل عملیاتی مشخصی تعریف و اجرایی نشده است لذا «حذف ۴ صفر» از نظر ما (مجلس) اولویت نیست، اما اینکه این موضوع بطور اساسی کار درستی است مجلس معتقد است که درست است. پورابراهیمی تصریح کرد: اینکه این کار به شرایط جامعه کمک خواهد کرد و آثار مثبتی خواهد داشت موافق هستیم و موضوعی مثبت است، اما اینکه به کجا منتهی می‌شود باید با دولت به تفاهماتی برسیم که اثرات تورمی از بین خواهد رفت و دولت باید در کاهش تورم و از بین بردن تورم تلاش کند.پورابراهیمی گفت: هنوز لایحه‌ای به مجلس ارایه نشده است که درباره آن نظر بدهیم و آینده این کار به این دولت نیز مربوط نخواهد بود. مسیر حرکت در دولت‌های دیگر و به آینده برمی‌گردد بنابراین برای توافق با دولت در این زمینه باید مسیر حرکت درآینده را در نظر بگیریم و اگر روند شوک‌های ارزی که به این کار مربوط می‌شود استمرار داشته باشد و روند کاهش آثار تورمی پیش بینی شود می‌توان این موضوع را بررسی کرد. این عضو کمیسیون اقتصادی افزود: یکی از مشکلات ما این است که در دولت‌های اخیر وقتی با تغییرات نرخ ارز و شوک ارزی مواجه شدیم دولت باید در این باره که چرا ارزش پول ملی کاهش یافته است تنبیه شود، چون دولت نهم و دهم و دولت فعلی از ارزش کاهش پول ملی به عنوان افزایش درآمدهای بانکی استفاده کرد. پورابراهیمی تاکید کرد: ضعف نظارتی بانک مرکزی و حجم نقدینگی به اقتصاد کشور صدمه زده است بنابراین انتظار از دولت این است که اولویت‌ها باید مبنا باشد و بر اساس آن تصمیم‌گیری شود و ساختارهایی که لازم است اصلاح شود که در صورت انجام این کارها حذف ۴ صفر دیگر مطرح نخواهد بود. حذف ۴ صفر حتی ممکن است در صحن علنی مجلس حذف شود و به تصویب هم نرسد. پورابراهیمی افزود: در سال‌های پایانی دولت باید یکی از موضوعات مهم اقتصادی کشور یعنی اصلاح ساختار بانک مرکزی در اولویت قرار بگیرد. در اصلاح ساختار نظام بانکی انتخاب افراد با رویکرد انتصاب از جانب دولت نخواهد بود و رویکرد ساختاری با قانون فعلی کاملا متفاوت خواهد بود. چندین اقدام مستمر نیز درباره مشکلات فعالان اقتصادی انجام شده است و اصلاح ساختار نظام بانکی در هفته آینده در دستور کار علنی مجلس قرار خواهد گرفت.

 ریال معنای خود را از دست داده است

 از سوی دیگر، طهماسب مظاهری رییس کل اسبق بانک مرکزی با بیان اینکه ریال، هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ عملی دیگر معنای اولیه خودش را از دست داده، گفت: حذف چهار صفر از پول ملی اقدامی ضروری و الزامی است. بعد از یک دوره طولانی که کشوری مانند ایران شاهد تورم‌های انباشته چند ده درصدی بوده و ارزش پولش نسبت به پول دیگر کشورها کاهش پیدا کرده، باید این اقدام را انجام دهد. وی اظهار داشت: تبعات اصلی که باید منتظر باشیم این است که ابزار مبادل‌های که در اختیار مردم به عنوان پول ملی هست، از یک نظم و آرامش و انظباط قابل قبولی تبعیت می‌کند. واحد پول کشور هر عددی باشد، آن واحد پول باید معنادار باشد و با واحد پول کشور بتوان یک خرید مختصر و عادی را انجام داد.رییس کل اسبق بانک مرکزی افزود: اجزای واحد پول هم معمولا باید معنا‌دار باشد. اجزای ریال ده شاهی، نیم ریال در مبادلات مردم موضوعیت داشت اکنون بعد از حدود۳۰ سال ارزش پولمان به دلیل سیاست‌های مختلف تورم انباشته به وجود آمده، کاهش پیدا کرده به نحوی که چون واحد پول ما ریال است هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ عملی دیگر معنای اولیه خودش را از دست داده است. وی در خصوص اینکه چرا از لحاظ قانونی واحد پول معنای خودش را از دست داده توضیح داد: ماده اول قانون پولی و بانکی این است که یک ریال معادل تقریبا یک صدم گرم طلا است و می‌دانیم که یک صدم گرم طلا نزدیک هزار ریال یا شاید هم بیشتر باشد ولی می‌بینیم که یک ریال ما این ارزش را ندارد. مظاهری در خصوص بی‌معنا بودن ارزش پول واحد ملی به لحاظ عملی نیز گفت: سکه یک ریالی را نمی‌توانید دست کسی پیدا کنید و نمی‌توان با آن چیزی خریداری کرد و به تبع آن اجزای یک ریال هم معنا ندارد. از طرفی در حال حاضر سکه ۵۰۰ تومانی رواج دارد، ۵ هزار ریالی پنج هزار برابر واحد پول ما سکه شده و تازه با آن مقدار هم نمی‌توان خرید زیادی را انجام داد.وی با تاکید بر اینکه با این تصمیم باید واحد پول را به واحد پول قابل سنجشی تبدیل کرد، عنوان کرد: نسبت تورمی که در چند سال اخیر داشتیم به حدی است که اگر بیاییم و چهار تا صفر را حذف کنیم پولمان نسبت به هم قدرت خرید داخل کشور و هم نسبت به ارزش مبادلاتی پول‌های دیگر دنیا معنا پیدا می‌کند.

 صفرهای زیاد بی‌اعتباری می‌آورد

 محمد شریفی اقبال اقتصاددان با اشاره به نکات مثبت تصمیم جدید دولت برای تغییر واحد پولی معتقد است که ریال فعلی به دلیل تعداد بالای صفرهایی که دارد در اقتصاد جهانی وجهه چندان خوبی ندارد و این تعداد بالای صفرها در واحد پولی هر کشوری می‌تواند باعث بی‌اعتباری آن واحد پولی شود.

وی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه حذف چهار صفر از واحد پولی کشور نمی‌تواند عملکرد ضعیف دولت در اقتصاد را پنهان کند اظهار کرد: اعمال تغییرات در واحد پولی به منظور بهبود عملکرد اقتصادی مانند این است که یک دانش‌آموز نمره ۶ را کسب کرده باشد اما برای اینکه عملکرد خود را خوب نشان دهد یک خط کنار آن بکشد و آن نمره ضعیف را به ۱۶ تبدیل کند.او با اشاره به تاثیرات تصمیم جدید دولت بر تعویض دفترهای حسابرسی، این تاثیرات را بسیار اندک توصیف و اضافه کرد: برای حذف چهار صفر از پول ملی دولت مجبور است حجم عظیمی از اسکناس‌ها، سکه‌ها و دیگر اوراق بهادار فعلی را تعویض کند که این مساله خود می‌تواند بار مالی زیادی را بر دولت تحمیل کند.

 حذف صفر، گرانی دلار را کم‌رنگ می‌کند

شریفی اقبال همچنین به تاثیرات روانی تغییر واحد پولی روی بازار ارز هم اشاره کرد و گفت: تصور کنید لایحه دولت تا چندماه دیگر به قانون تبدیل شود آنگاه یک کارمند بطور متوسط حدود ۳هزار تومان حقوق خواهد گرفت و دلار نیز ۱۲ تومان خواهد بود؛ در آن صورت قیمت بالای دلار چندان بزرگ جلوه نمی‌کند و این می‌تواند به لحاظ روانی هراس از گرانی دلار را کاهش دهد.

 مجلس از موضوع استقبال نمی‌کند

همچنین سید فرید موسوی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس با بیان اینکه شرایط اقتصادی مناسب حذف چهار صفر از پول ملی نیست، گفت احتمالا لایحه حذف چهار صفر از پول ملی با استقبال مجلس مواجه نخواهد شد. از نظر فنی حذف چهار صفر تاثیر خاصی بر اقتصاد کشور ندارد، نه تورم را بالا می‌برد نه آن را پایین می‌آورد و نه بر رشد اقتصادی اثرگذار است بلکه صرفا نگهداری حساب‌ها را تسهیل می‌کند که این اتفاق در صورت‌های مالی بزرگ افتاده است. وی با بیان اینکه حذف صفر در هر شرایطی نمی‌تواند کارآمد باشد، تصریح کرد: برای اینکه این اتفاق بیفتد نیازمند بستری در فضای اقتصادی هستیم و در واقع حذف صفر باید در شرایط ثبات اقتصادی اتفاق بیفتد اما اگر در شرایط فعلی که با تورم بالایی مواجه هستیم صفر را بخواهیم حذف کنیم باز هم مجبور به تکرار این کار می‌شویم. همچنان که برخی از کشورها این کار را چندین بار تکرار کردند و چون زمان حذف صفر برای آنها مناسب نبوده با شکست مواجه شدند.در حال حاضر زمان نامناسبی برای این کار است و حذف صفر از پول ملی دستاورد ملموسی هم برای اقتصاد کشور ندارد غیر از اینکه انرژی کارشناسان اقتصادی آن هم در شرایطی که باید برای برون رفت از شرایط اقتصادی فکری کنند، را مستهلک می‌کند.نماینده مردم تهران در مجلس با بیان اینکه بهتر بود تجارب کشورهای دیگر در حذف صفر از پول ملی مدنظر قرار می‌گرفت، گفت: این کار اقدام بی‌اثری است و وضع اقتصادی ما هم مناسب این تصمیم نیست. ضمن اینکه هزینه‌های بالایی بر اقتصاد کشور تحمیل می‌کند زیرا ما نیازمند چاپ پول، تغییر نرم افزارها و اقدامات دیگر خواهیم بود. نتایج مثبت حذف صفر از پول ملی نسبت به تبعات منفی آن چندان سنگین و وزین نیست، و احتمالا مجلس رویکرد مثبتی به این کار نخواهد داشت.

 قیمت اجناس بعد از حذف چهار صفر

در صورت اجرایی شدن مصوبه اخیر هیات دولت مبنی‌بر حذف چهار صفر از پول ملی، قیمت‌ انواع کالا و خدمات براساس واحد پولی جدید محاسبه خواهد شد. در این حالت قیمت کالاهایی همچون نان و بنزین به یک تومان تغییر می‌کند و برای خرید یک کیلوگرم گوشت قرمز باید ۱۰۰ تومان پرداخت کرد. علی ربیعی سخنگوی دولت گفت: جزییات این لایحه در جلسات آتی دولت بررسی می‌شود و سعی می‌کنیم لایحه را با دوفوریت به مجلس ارسال کنیم. در صورت تصویب نهایی و اجرایی شدن این مصوبه و در نتیجه حذف چهار صفر از پول ملی، قیمت انواع کالا و خدمات با واحد پولی جدید محاسبه خواهد شد. در این حالت قیمت کالاهایی همچون نان و بنزین به یک تومان تغییر می‌کند و برای خرید یک کیلوگرم گوشت قرمز باید ۱۰۰ تومان پرداخت کرد. با اجرایی شدن این مصوبه، حداقل حقوق کارگران ۱۵۰۰ تومان و حداقل حقوق کارمندان نیز ۱۷۰۰ تومان خواهد بود.

 دشواری‌های جراحی بزرگ اقتصادی

 از سوی دیگر، یورونیوز نوشت: دولت ایران از تصویب لایحه‌ای مبنی بر تغییر واحد پول ملی از ریال به تومان و حذف چهار صفر خبر داده که برای بدل شدن به قانون و پیش از آغاز فاز اجرایی آن باید موافقت مجلس را نیز جلب کند. با تصویب نهایی لایحه پیشنهادی بانک مرکزی در روز چهارشنبه، بند الف ماده نخست قانون پولی و بانکی ایران که در سال ۱۳۵۱ تصویب شده، بدین صورت اصلاح می‌شود که «واحد پول ایران تومان است. هر تومان معادل ۱۰هزار ریال موضوع ماده یک قانون یاد شده و معادل ۱۰۰ «ریال جدید» است. » اما این اصلاح سرآغاز یک فرآیند زمان‌بر مالی، حقوقی، فنی، اقتصادی و سیاسی است که بنا به گفته عبدالناصر همتی، رییس کل بانک مرکزی ایران اجرای آن نزدیک به ۲ سال طول خواهد کشید. از ۱۴ سال پیش و همزمان با آغاز اجرای موفق طرح حذف شش صفر از لیر ترکیه، برخی اقتصاددانان و دولتمردان ایرانی نیز همواره در پی اوج‌گیری نرخ تورم و افزایش نگرانی‌ها، ایده حذف تعدادی از صفرهای ریال را مطرح کرده‌اند.

 راز موفقیت سیاست حذف صفرها

در ادامه این تحلیل آمده است: برخی صاحبنظران اقتصادی بر این باورند که پیش‌زمینه‌های اجرای موفق طرح حذف صفرهای ریال فعلا در ایران فراهم نیست. اشاره آنها بیشتر به دلایل کامیابی‌ها و ناکامی‌های بیش از ۵۰ کشوری است که پس از تحمل تورم‌های بیش از ۱۰۰ درصد این طرح را طی نزدیک به ۷۰ سال گذشته اجرا کرده‌اند. به باور آنها مرور تجربه‌های موفق آلمان، هلند و ترکیه و ناکامی‌های برزیل، زیمباوه و ونزوئلا یک نتیجه بدیهی دارد: اینکه حذف صفرها باید یکی از اجزاء بسته‌ای از اصلاحات اقتصادی باشد که با هدف مهار رشد نقدینگی، افزایش رشد اقتصادی، کاهش بدهی‌ها و کسری بودجه دولت، تنش‌زدایی سیاسی، جذب سرمایه‌گذاری خارجی، توقف تزریق دلارهای نفتی در بودجه جاری کشور و نجات بانک‌ها از ورشکستگی تهیه و تدوین شده باشد. اما همزمان با رشد منفی چهار درصدی اقتصاد ایران، افزایش ۲۳ درصدی حجم نقدینگی، اوج‌گیری تنش‌ها در خاورمیانه، بحران بدهی بانک‌ها، کسری بودجه فزاینده دولت و شفافیت اقتصادی پایین، شانس تاثیرگذاری سیاست حذف صفرهای ریال پایین خواهد بود.تجربه‌ای که بارها در برزیل تکرار شده چرا که دولت بیش از آنکه به دنبال انجام اصلاحات ساختاری در اقتصاد این کشور باشد به دنبال پاک کردن کوتاه‌مدت صورت مساله تورم فزاینده بوده است. در اقتصاد پویای ژاپن صفرهای اسکناس‌های ین چندان کم نیست ولی حصول ساختار مناسب، احساس نیازی به تغییر عاملی اسمی که تاثیری در میزان واقعی شاخص‌های اصلی اقتصاد از جمله رشد اقتصادی و بیکاری ندارد، ایجاد نمی‌کند.