کمبود پزشک یا توزیع نامناسب نیروی متخصص؟
کمبود پزشک متخصص؛ یکی از دغدغه‌های همیشگی نظام بهداشت و درمان کشور بوده؛ دغدغه‌ای که می‌تواند چالش‌های زیادی را به‌ویژه در مناطق محروم و کم‌برخوردار برای سلامت و درمان مردم ایجاد کند اما با این وجود میان مسوولان وزارت بهداشت اتفاق نظر بر سر این موضوع وجود ندارد. در حالی که مشاور سازمان نظام‌پزشکی و همچنین معاون کل وزیر بهداشت در یک ماه اخیر اظهاراتی درباره کمبود جدی پزشک در کشور داشتند اما روز گذشته وزیر بهداشت اعلام کرد کمبود جدی پزشک در کشور نداریم و آنچه باعث شده تعداد پزشکان به نسبت مراکز درمانی و استان‌های مختلف کشور کم به نظر آید، ناشی از توزیع نامناسب نیروهای پزشکی در کشور است. با وجود این آمارهای منتشر شده از سوی وزارت بهداشت نشان می‌دهد، در حال حاضر در تمام بیمارستان‌های کشور، اعم از خصوصی، دولتی، تامین اجتماعی و... و در قالب قراردادی، استخدامی، طرحی و... 37 هزار پزشک متخصص و فوق‌تخصص فعالیت می‌کنند که این تعدادباید به ۶۲۰۰۰ نفر برسد تا به شاخص ۰.۸ برسیم، بنابراین باید تا ۳۰ هزار پزشک به مجموع پزشکان متخصص فعلی اضافه شده تا شرایط استاندارد حاکم شود.
توزیع نامناسب نیروهای پزشکی در کشور
سعید نمکی روز گذشته در پایان سفر یک روزه خود به استان مرکزی در جمع خبرنگاران درباره این موضوع گفت: خوشبختانه طی بررسی انجام شده، با آهنگی که نیرو در کشور تربیت می‌شود کمبود اساسی پزشک در کشور وجود ندارد. در حال حاضر حدود ۵۵ هزار دانشجوی پزشکی در کشور مشغول به فعالیت هستند و سالانه ۷۰۰۰ نفر فارغ‌التحصیل می‌شوند که از این تعداد، اندک افرادی به خارج از کشور می‌روند.
او افزود: آنچه امروز با آن مواجه هستیم توزیع نامناسب نیروهای پزشکی در کشور است. در برخی از نقاط پزشکان عمومی به حرفه دیگری می‌پردازند و بدلیل عدم ایجاد انگیزه کافی به نقاط محروم جهت خدمت نمی‌روند. در حال اخذ ۳۰ درصد ظرفیت بومی برای رشته پزشکی در استان‌های مختلف هستیم و به نظر می‌رسد با آهنگ فعلی کشور در تربیت نیرو، طی سه چهار سال آینده چیزی به نام کمبود پزشک نداشته باشیم البته بررسی‌ها نشان می‌دهد در برخی از نقاط باید تعداد دانشجویان افزایش یابد که این امر دنبال خواهد شد. اظهارات وزیر بهداشت در حالی است که تیرماه امسال ایرج حریرچی با بیان اینکه در کشور کمبود جدی نیروی پزشک داریم به ایسنا گفت: در حال حاضر شاخص تعداد پزشک عمومی، متخصص و داروساز در کشور ۱.۶ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است. این درحالی است که کف مورد نیازمان در این زمینه ۲.۵ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر بوده و حتی بسیاری از کشورهای دنیا در این زمینه شاخصی بین ۳.۵ تا ۵ نفر به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت دارند. او درباره وضعیت پزشک در برخی مناطق روستایی و مرزی هم بیان کرد: قبل از اجرای طرح تحول نظام سلامت، باید حدود ۶۰۰۰ پزشک در مراکزمان در روستا‌ها و مناطق محروم می‌داشتیم، اما فقط ۴۴۰۰ پزشک در این مناطق داشتیم. این درحالی است که بعد از طرح تحول سلامت استانداردهایمان را بهبود داده و در حال حاضر ۶۸۰۰ پزشک در مناطق روستایی مشغول به کارند. البته این موضوع به این معنا نیست که هر روستایی پزشک دارد. زیرا ما برای اینکه پزشک به یک روستا بفرستیم، سطح‌بندی داریم و بر اساس تعداد جمعیت باید برای اعزم و استقرار پزشک، حد جمعیتی رعایت شود.
باید به شاخص ۰.۹ پزشک به ازای هر ۱۰۰۰ نفر در 1404برسیم
این وضعیت در حالی است که بنابر بر اعلام دفتر مدیریت بیمارستانی و تعالی خدمات بالینی وزارت بهداشت، این وزارتخانه، سالانه حدود ۲۵۰۰ تا ۲۶۰۰ نفر فارغ‌التحصیل تخصص دارد که برای توزیع معرفی می‌شوند. از این تعداد حدود ۴۰۰ تا ۴۵۰ نفرشان در قالب سهمیه مازاد مناطق محروم هستند که محل خدمت‌شان مشخص است. تعدادی از آنها مامور آموزشی در ارگان‌هایی چون تامین اجتماعی، پزشکی قانونی و... هستند که بعد از تحصیل به همان ارگان بازمی‌گردند و تعدادی هم جزو تعهد عام هستند که سالانه حدود ۱۷۰۰ تا ۱۸۰۰ نفر متخصص در قالب تعهد عام توزیع می‌شوند. بنابراین در مجموع کل نیروهای طرحی متخصصی که در دانشگاه‌های علوم پزشکی شاغل هستند، حدود ۶۰۰۰ نفر هستند که اغلب‌شان هم در مناطق محروم فعالیت می‌کنند. بهزاد کلانتری، مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی و تعالی خدمات بالینی وزارت بهداشت درباره نحوه توزیع پزشکان متخصص در کشور، گفت: توزیع متخصص در کشور بر اساس آیین‌نامه‌ای انجام می‌شود که از سوی وزیر بهداشت ابلاغ شده، در هر دو تا سه سال هم با توجه به شرایط کشور مورد بازنگری قرار گرفته و اصلاحاتی بر رویش انجام می‌شود که به نفع مردم و پزشکان باشد. آخرین اصلاحی که روی این آیین‌نامه انجام شد، مربوط به سال گذشته است که تیمی از معاونت درمان نظرات کارشناسی‌شان را ارایه دادند. سپس آقای دکتر هاشمی- وزیر وقت بهداشت نیز تیم پنج نفره‌ای را برای اعلام نظر روی این آیین‌نامه تشکیل داد که نهایتا آیین‌نامه‌ای که ملاک توزیع نیروی انسانی سال گذشته و امسال است، ابلاغ شد.
کلانتری با اشاره به وضعیت کمبود پزشک متخصص در کشور، اظهار کرد: بالاخره نیازها اضافه شده، جمعیت رشد کرده، آگاهی مردم بالاتر رفته و بیشتر به پزشک متخصص و فوق‌تخصص مراجعه می‌کنند. بنابراین میزان تقاضا افزایش یافته است و با توجه به چرخه توزیع نیروی متخصص، ممکن است گاهی دچار کمبود نیروی تخصصی در برخی مناطق شویم. ما بر اساس اطلاعات کمبود در مناطق‌مان که در سامانه مشخص می‌شود، در شهریور هر سال با معاونین درمان دانشگاه‌های علوم پزشکی نیازها را استخراج می‌کنیم. قرار است امسال این اقدام را با روسای دانشگاه‌های علوم پزشکی و معاونین درمان آنها انجام دهیم. در این اقدام وضعیت نیروی انسانی تخصصی در بیمارستان‌های کشور را با جزییات در سامانه ثبت می‌کنیم و بر اساس آن توزیع متخصصین را انجام خواهیم داد. مدیرکل دفتر مدیریت بیمارستانی و تعالی خدمات بالینی وزارت بهداشت با اشاره به میزان نیروهای تخصصی در کشور، گفت: طبق مطالعات ما در کشور شاخص نیروی پزشکی تخصصی بطور متوسط ۰.۵ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت است. طبق برنامه‌ریزی‌هایمان برای ۱۴۰۴ باید شاخص نیروی انسانی را بطور متوسط و در مجموع کل متخصصین، به ۰.۹ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر برسانیم. همچنین شاخص کل نیروهای پزشکی اعم از عمومی، متخصص و فوق‌تخصص در کشور ۱.۱ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر جمعیت است. این شاخص در کشورهای مختلف، متفاوت است. در کشورهایی مانند ایران این شاخص بین ۱.۵ تا ۱.۷ در هر ۱۰۰۰ نفر است و در کشورهای اروپایی به ۲.۵ تا ۳ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر هم می‌رسد. به هر حال در کشور ما منابع در همین حد است و شاخص‌هایمان هم با کشورهای اروپایی فرق دارد. به عنوان مثال در کشورهایی که سه پزشک به ازای هر ۱۰۰۰ نفر دارند، استانداردهای ویزیت و پرداخت‌شان متفاوت است، ما آن شرایط را نداریم که بگوییم باید به شاخص‌های کشورهای اروپایی برسیم. البته باید طی ۲۰ سال آینده به این سمت حرکت کنیم، اما نه اینکه بگوییم پنج سال دیگر به آنها برسیم. زیرا امکانش وجود ندارد.
توزیع پزشک متخصص ناعادلانه است
البته این میان برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی هم نظری مشابه وزیر دارند. حسینعلی شهریاری، عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی درباره این موضوع بیان کرد: واقعیت این است که توزیع ناعادلانه پزشک متخصص در کشور داریم به نحوی که در برخی شهرها تعداد متخصصین بیش از حد نیاز است اما در مناطق محروم کمبود پزشک و متخصص احساس می‌شود. حداقل 30 درصد پزشکان درحوزه‌های تخصصی باید از مناطق محروم باشند و 3 برابر مدت تحصیل در شهرهای محروم خدمت کنند با شرایطی که حق جابه‌جایی و تعیین رشته نیز ندارند و موظف هستند در مدت پیش بینی شده خدمت کنند.
او افزود: در قوانین بالادستی که مقام معظم رهبری نیز درباره عدالت با سلامت تاکید داشته‌اند، دسترسی مردم فقط مطرح نیست بلکه برخورداری نیز مهم است برای برقراری عدالت باید طوری برنامه‌ریزی کرد که مردم از امکانات بهره مند باشند.
شهریاری افزود: وقتی درامد کاهش پیدا کند درخواست‌های القایی اضافه می‌شود اما با قانون عدالت آموزشی مشکل متخصصین در سراسر کشور مشکل پوشش پزشک در مناطق محروم برطرف خواهد شد و رقابت‌های بی‌مورد از بین خواهد رفت. اختلاف دریافتی بین پزشکان در مناطق مختلف و مناطق محروم باید چشمگیر باشد چراکه برای کار یک پزشک در مناطق محروم نیاز به ایجاد انگیزده است.
