بازماندن از تحصیل به دلیل کمبود مدرسه

تحصیل، ابتدایی‌ترین حق یک کودک برای داشتن رفاه اجتماعی است اما این حق ابتدایی با وجود تاکید قانونی، هنوز هم به دلایل مختلف زیر پا گذاشته می‌شود. فقر، محرومیت، ناآگاهی و دسترسی نداشتن به فرصت‌های برابر آموزشی از اصلی‌ترین عواملی است که میان کودکان در سن تحصیل و مدرسه فاصله می‌اندازد که نتیجه این وضعیت با استناد به آمارهای وزارت آموزش و پرورش حکایت از آن دارد که ۱۴۱ هزار کودک ۶ تا ۱۱ ساله از تحصیل بازمانده‌اند و 780 هزار دانش‌آموز12 تا 17 ساله هم به دلایل مختلف ترک تحصیل کرده‌اند. اگرچه همواره فقر و مشکلات اقتصادی به عنوان عامل اصلی در بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل مطرح می‌شود اما چندی پیش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، در گزارشی در کنار عامل فقر، دسترسی نداشتن دانش‌آموزان  به امکانات آموزشی یا به بیان ساده‌تر، کمبود مدرسه را از عوامل مهم در این زمینه دانست. در این راستا روز گذشته معصومه ابتکار،‌ معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری، از همکاری این معاونت با آموزش و پرورش و ساخت مدارس ویژه دختران بازمانده از تحصیل خبر داد. موضوعی که البته کارشناسان آموزش به آن انتقاد داشته و معتقدند جداسازی دانش‌آموزان از هم با اصول آموزشی در تضاد بوده و باعث برچسب‌گذاری بر دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل می‌شود که خود می‌تواند در آینده به یک عامل برای کناره‌گیری دانش‌آموزان از درس خواندن تبدیل شود. با این وجود جامعه‌شناسان معتقدند تا زمانی که سیاست‌های آموزش و پرورش تغییر نکند، نمی‌توان امید داشت که معضل قدیمی بازماندگی از تحصیل دانش‌آموزان حل شود. آن‌ها معتقدند سیستم آموزش در ایران بر خلاف کشورهای دیگر به جای آموزش‌محور بودن مدرسه‌محور است و همین موضوع سبب شده تا نداشتن مدرسه به عاملی برای ترک تحصیل تبدیل شود.

    مدارس ویژه برای دختران بازمانده از تحصیل

شناسایی، توجیه خانواده برای ضرورت حضور دانش‌آموزان در کلاس درس و همچنین ایجاد مدارس برای کودکان بازمانده از تحصیل از اهداف طرحی است که معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری با همکاری آموزش و پرورش برای دختران بازمانده از تحصیل اجرا می‌کند. طرحی که به موجب آن قرار است مدارس ویژه برای این دانش‌آموزان راه‌اندازی شود اما کارشناسان آموزش نسبت به آن انتقادهایی را مطرح می‌کنند. معصومه ابتکار روز گذشته درباره جزئیات این طرح گفت: در حال حاضر بحث شناسایی دختران بازمانده از تحصیل به خصوص در مناطق روستایی و مناطق مرزی کشور در حال انجام است و ما پیگیر نتایج ‌آن هستیم تا دیگر شاهد دخترانی که به دلایل مختلف از تحصیل باز می‌مانند، نباشیم. در این راستا مدارسی برای کودکان بازمانده از تحصیل ساخته شده است که دو مدرسه فعال در استان سیستان وبلوچستان داریم که یک مدرسه در شیر آباد  در مناطق حاشیه‌ای زاهدان است و دیگری در روستای چاه جمال ایرانشهر واقع شده که این مدارس خاص کودکان بازمانده از تحصیل هستند.

    مدرسه می‌خواهیم؛ نه مدرسه ویژه

اظهارات ابتکار در حالی است که علی زرافشان، معاون سابق متوسطه وزارت آموزش و پرورش با انتقاد از ساخت مدارس ویژه برای بازماندگان از تحصیل به «تعادل» گفت:‌ اگر هدف از این طرح این است مدارس ویژه‌ای تاسیس شود که کودکان بازمانده از تحصیل در آن مشغول درس خواندن شوند باید گفت این کار اصلا توجیه ندارد. چرا که از یک سو نمی‌توان همه دانش‌آموزان بازمانده را از نقاط مختلف یک استان به این مدرسه‌ها منتقل کرد و از سوی دیگر تفکیک دانش‌آموز بازمانده از سایر دانش‌آموزان با اصول تعلیم و تربیت در تضاد است. چرا باید از طریق جداسازی، به دانش‌آموزان برچسب بزنیم؟  او افزود: بهتر است به جای اینکه مدارس ویژه بسازیم، به تعداد مدارس موجود اضافه کنیم که دیگر دانش‌آموزی به‌دلیل کمبود مدرسه و دسترسی نداشتن به زیرساخت‌های آموزش از تحصیل دور نماند. در بسیاری از موارد شاهد آن هستیم که در یک منطقه مدرسه ابتدایی وجود دارد اما متوسطه نیست و به همین دلیل دانش‌آموزان مخصوصا دختران از رفتن به مدرسه منع می‌شوند. بنابراین نیاز به مدرسه خاص نداریم، بلکه مدرسه می‌خواهیم به معنای واقعی کلمه. نباید با اجرای چنین طرح‌های به دانش‌آموزان برچسب بازماندگی بزنیم چرا که این موضوع در طولانی مدت نتیجه عکس داده و خود به عاملی تبدیل می‌شود که دانش‌آموزان را از درس خواندن دور می‌کند. زرافشان درباره نقش اقتصاد و فرهنگ در بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل بیان کرد:‌ نمی‌توان گفت اقتصاد در بازماندن از تحصیل بیشتر نقش دارد یا فرهنگ. این موضوع کاملا به منطقه مورد نظر مربوط می‌شود در یک استان فرهنگ و در استان دیگر اقتصاد دخیل است اما در بیشتر مواقع هر دو با هم مطرح می‌شوند. مثلا در آذربایجان غربی و یا خراسان رضوی که از استان‌های با درصد بالای بازماندگی هستند شاهد آن هستیم که شاخص پوشش بالاست اما نظر شاخص توسعه وضع خوب است اما به لحاظ پوشش بازماندگی از تحصیل عقب‌ماندگی بالاست. در این میان شاهد آن هستیم که پسران به دلایل اقتصادی ترک تحصیل می‌کنند چرا که خیلی زود برای کمک به اقتصاد خانواده جذب بازار کار می‌شوند و دختران به لحاظ مسائل فرهنگی از تحصیل دور می‌شوند برای مثال ازدواج‌های زودهنگام باعث می‌شود دختران به مدرسه نروند اما اگر بخواهیم با ریزبینی به این موضوع نگاه کنیم می‌بینیم که همین ازدواج‌های زودهنگام هم بیشتر مواقع ریشه در مسائل اقتصادی دارد. با توجه به این مسائل نمی‌توان همواره آموزش و پرورش را به تنهایی در زمینه بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل ملامت کرد، چرا که مسائل اقتصادی و فرهنگی موضوعاتی هستند که باید با همکاری جمعی حل شده و از اراده آموزش و پرورش خارج است.

    سیاست باید آموزش‌محور باشد

نه مدرسه محور

اگرچه فقر و کمبود زیرساخت‌های آموزش از عوامل اصلی بازماندن دانش‌آموزان از تحصیل است اما آسیب‌های اجتماعی چون اعتیاد والدین و مشکلات خانوادگی‌ هم از عواملی است که هرچند با درصد کمتر اما بر تحصیل بسیاری از دانش‌آموزان تاثیر گذاشته و موجب ترک مدرسه شده است؛ اتفاقی که معمولا در کنار فقر تکرار می‌شود، اما قابل پیشگیری است. سید حسن موسوی چلک، رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران معتقد است اگر مدارس مددکار اجتماعی می‌داشت، مطمئنا بسیاری از مشکلات کودکان بازمانده از تحصیل حل می‌شد و کار به ترک مدرسه نمی‌رسید او درباره این موضوع بیان کرد: یکی از محیط‌هایی که کمک می‌کند کودکان رشد بهتری داشته باشند، محیط مدرسه است و وقتی به هر دلیلی از این فضا دور می‌شوند دچار آسیب‌های روحی و اجتماعی زیادی در آینده خواهند شد.  موسوی گفت: اولین اثر منفی این است که کودک از محیط سالمی به نام مدرسه دور می‌شود. دوم این‌که اگر در سن کار یعنی بالای 15سال باشد، ممکن است در خیابان یا در کاری که با شرایط روحی و جسمی‌اش همخوانی ندارد، مشغول شود. از سوی دیگر به هر حال مدرسه نظارت حداقلی روی بچه‌ها و رفتارشان دارد و وقتی بچه در مدرسه نباشد نظارتی صورت نمی‌گیرد و اگر این کودک خانواده نابسامانی هم داشته باشد این رهاشدگی بیشتر خواهد بود.

رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان این‌که در همه دنیا مهم‌ترین استراتژی برای حمایت از کودکان آموزش به‌ویژه آموزش رسمی است، افزود: وقتی فرد از فرآیند آموزش و محیط مدرسه خارج می‌شود، نه الزاما، اما آسیب‌پذیرتر است و به همین دلیل هم پیشنهاد ما این است مدرسه را به جایی که بچه‌ها هستند، ببریم؛ مثلا محیط کار کودکان و حتی در خیابان یا برگزاری کلاس درس برای کودکی که فقط آخر هفته می‌تواند درس بخواند از کارهایی است که در دنیا انجام می‌شود. رییس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با بیان این‌که سیستم آموزش در ایران بر خلاف کشورهای دیگر به جای آموزش‌محور بودن مدرسه‌محور است،گفت: ما باید سیاست‌هایمان را تغییر دهیم، زیرا اگر کودکی حتی یک ساعت آموزش ببینید بهتر از این است که کاملا رها شود.  او همچنین بهانه کمبود اعتبار را از سوی دولت نمی‌پذیرد و معتقد است اعتبار مورد نیاز برای بازگرداندن 141 هزار بازمانده از تحصیل به اندازه‌ای نیست که دولت نتواند آن را پرداخت کند.