دلایل کمرنگ بودن سهم ترانزیت ریلی در کشور
درحالی که بهبود کارنامه ترانزیت در بخش جاده‌ای، ریلی و دریایی یکی از اهداف برنامه‌های توسعه و چشم‌انداز 20 ساله است اما نگاهی به آمارهای رسمی کشور طی سال‌های گذشته نشان می‌دهد که ایران در این حوزه موفق عمل نکرده است و ترانزیت ریلی نسبت به جاده‌ای و دریایی، عملکرد ضعیف‌تری داشته است.
این درشرایطی است که ترانزیت ریلی با توجه به ایمن بودن، کم هزینه بودن، مصرف کمتر سوخت گزینه مناسبی برای صاحبان کالا و خریداران محسوب می‌شود اما وجود موانعی در ترانزیت ریلی کشور موجب شده است که درایران، شکوفایی لازم را نداشته باشد.
با توجه به مقرون به‌صرفه بودن ترانزیت ریلی و سهم بسیار کم آن در جابه‌جایی بارهای بین‌المللی، روزنامه تعادل گزارشی از وضعیت ترانزیت ریلی در کشور تهیه کرده است و تازه‌ترین آمار مربوط به این ترانزیت را مورد بررسی قرارداده است.
براساس برنامه ششم توسعه باید به سهم 20درصدی حمل مسافر و 30 درصدی حمل بار برای راه آهن برسیم.
در حال حاضر حمل و نقل ریلی نسبت به جاده‌ای به دلیل نداشتن یارانه سوخت به صرفه‌تر است و این بخش در زمان تحریم‌ها و محدودیت حمل و نقل بنادر تا 75 میلیون تن ترانزیت بار را تضمین کند.
سال 96 نزدیک به 427 میلیون بار در بخش جاده انجام شده است این درحالی است که سهم حمل ریل در کشور 47 میلیون تن بوده است.
اگر سیاست درستی در بخش حمل و نقل اجرایی شود، امکان افزایش حمل ریلی تا 85 میلیون تن در سال وجود دارد.
براساس گزارش‌های شرکت راه آهن، مقاصد ترانزیتی در ایران اروپا، چین و ترکیه هستند.
اگر برنامه حمل و نقل ریلی در برنامه ششم توسعه محقق شود نزدیک به 751 میلیارد تومان برای کشور صرفه جویی خواهد شد.
حمل محمولات بین‌المللی در حوزه بازرگانی خارجی بطور متوسط ۱۴۰ هزار تومان برای کشور به ازای هرتن درآمد داشته است.
1 میلیون و ۵۸۴ هزار تن بار ترانزیتی درسال 96 از طریق خطوط ریلی کشور حمل شد که رکورد جدیدی در تاریخ راه‌آهن کشور به ثبت رسید البته ناگفته نماند که درسال 85 این آمار از 31 میلیون تن تا زیر 35 میلیون تن بوده است که در سال 95 با کاهش حق دسترسی شرکت راه‌آهن از شبکه ریلی شاهد حمل 40.5 میلیون تن حمل بار شدیم.
شرکت راه‌آهن در سال ۹۷ برای دستیابی به ترانزیت ۳ میلیون تن بار هدف‌گذاری کرد و به دنبال دستیابی به رکورد حمل ۷.۵ میلیون تن در مجموع بارهای بین‌المللی بود اما حمل بار توسط ناوگان ریلی تنها ۱۵ درصد در تن کیلومتر در مقایسه با سال ۹۶ افزایش یافت.
استفاده از ظرفیت بیش از ۵ میلیارد دلاری ترانزیت ریلی برای کشور، نیازمند فراهم کردن زیرساخت‌ها و رفع موانع است و به همین منظور، ضروری است دستگاه‌های دولتی و نهادهای فعال در این زمینه اقدامات لازم را در دستور کار قرار دهند.
برنامه راه آهن این است که ترانزیت ریلی از مسیر ایران را تا ۱۰ سال آینده به ۲۰ میلیون تن افزایش دهند.
بخش حمل و نقل ریلی کشور برای دستیابی به اهداف راه آهن در برنامه ششم توسعه (تا سال 1400) به 83 هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز دارد.
اقدامات انجام شده از سوی راه‌آهن برای افزایش سهم ترانزیت ریلی
اعمال تخفیف بر اساس شرایط بازار، افزایش سیر واگن‌های ایرانی در کشور‌های همسایه و ترکمنستان، توسعه کریدور‌ها و کاهش زمان توقف واگن‌های باری از مهم‌ترین برنامه‌های شرکت راه‌آهن برای افزایش بهره‌وری در این بخش بوده است.
موانع موجود برسرراه ترانزیت
با توجه به نقش کمرنگ ترانزیت ریلی در ایران، این سوال ایجاد می‌شود که موانع موجود چیست که موجب کاهش سهم ترانزیت می‌شود؟ مجموع نظر کارشناسان حوزه ریلی و صاحبان کالا در سایر کشورها گویای این موارد است.
زیرساخت‌های ترمینالی در برخی مرزهای ایران از جمله درمرز ایران و ترکمنستان وجود ندارد.
هزینه های تعویض بوژی(واگن) در مرزهای ایران با سایر کشورها بالاست، به عنوان نمونه درمرز ایران و ترکمنستان به دلیل تفاوت عرض خط ریلی و اجازه نداشتن واگن‌های ایران برای ورود به کشور‌های مشترک‌المنافع، کشور قزاقستان از کشور خود واگن‌ها را بارگیری کرده و می‌فرستد که باید در مرز ایران این واگن‌ها از بوژی خود جدا شوند و روی بوژی‌های ایران سوار شوند.
راه‌آهن ایران مجوزهای زیادی دریافت می‌کنند که موجب بالا رفتن هزینه‌های حمل کالا برای صاحبان بار می‌شود و صاحبان کالا ترجیح می‌دهند از مسیر دیگری استفاده کنند.
تحریم‌های امریکا علیه ایران موجب شده است که مبادلات بانکی سخت انجام گیرد و دور زدن تحریم‌ها فرآیند ترانزیت را طولانی می‌کند.
تعرفه‌های ریلی ایران در سال‌های گذشته بالا بوده است، البته تا قبل از سال ۲۰۱۸ ایران ۱۵ الی ۲۰ درصد تخفیف به راه آهن این کشور ارایه می‌کرد که در سال ۲۰۱۸ برداشته شده است.
فرآیندهای گمرکی ایران طولانی است و واگن‌ها ۱۰ تا ۵۰ روز متوقف می‌شوند.
