در جست‌وجوی یک شغل پردرآمد
گروه بنگاه‌ها|
موضوع مهاجرت روستاییان به شهرها پدیده‌ای است که طی سال‌های اخیر در ایران به یک امر عادی تبدیل شده و بسیاری از کلان‌شهرها را با چالش مواجه کرده است؛ آن‌گونه که مسوولان اجرایی کشورمان یکی از ابرچالش‌های پیش روی کشور را موضوع مهاجرت روستاییان به شهرها عنوان می‌کنند. از سوی دیگر جامعه‌شناسان معتقدند که علل تأثیرگذار بر مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران از 4 بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمعیت شناختی و طبیعی، کشاورزی قابل بررسی است که از این میان بعد اقتصادی نقش عمده‌ای ایفا می‌کند و روستاییان در تلاش برای بهبود زندگی خویش و درآمدزایی بیشتر و یافتن مشاغل پرسودتر دست به مهاجرت می‌زنند. اخیرا مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار اطلاعات تازه‌ای از دلایل اصلی مهاجرت روستاییان به شهرها منتشر کرده که با استفاده از اعداد و ارقام آماری آن می‌توان نوری به ابعاد پنهان موضوع مهاجرت به شهرها انداخت.بررسی علت مهاجرت از شهرها و روستاها در سال گذشته نشان می‌دهد که علت ۱۰ درصد از این مهاجرت‌ها برای «جست‌وجوی شغل» بوده است.
دلایل مهاجرت از روستاها به شهرها از نگاه یک اقتصاددان
عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور لرستان گفت: توسعه روستایی بهترین راهکار برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرهاست.
مسعود سعادت‌مهر با بیان اینکه پدیده مهاجرت از دو جهت قابل بررسی است یکی مهاجرت از شهر به روستا و دیگری از روستا به شهر است، افزود: چنانچه مهاجرت حالت دوطرفه داشته باشد برای اقتصاد هیچ مشکلی ایجاد نمی‌شود بلکه به نفع آن است زیرا نیروی کار براساس توانایی و بهره‌وری در این دو (شهر و روستا) توزیع می‌شود و این مهاجرت دو طرفه مساله‌ای منطقی است. وی ادامه داد: فارغ‌التحصیلان رشته کشاورزی می‌توانند براساس تخصص و کارایی خود به روستا رفته، زمین، اجاره و به کار کشاورزی و دامپروری بپردازند و بالعکس روستاییانی که تخصص کشاورزی ندارند به شهر مهاجرت کرده و به فعالیت‌های شهری مشغول شوند در این صورت کارایی اقتصاد افزایش، تولید و رشد اقتصادی نیز بیشتر می‌شود.
این عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور لرستان اضافه کرد: معمولاً در ایران و دربیشتر کشورها مهاجرت از روستا به شهر انجام می‌شود و سبب مشکلاتی در اقتصاد می‌شود.
سعادت‌مهر اضافه کرد: نیروی کار از روستا به شهر نوعی مهاجرت از بخش تولید به مصرف است، به عبارتی افرادی که در روستا می‌توانند به کارهای کشاورزی و دامپروری مشغول شوند و تولید را در اقتصاد افزایش دهند هنگام مهاجرت به شهر تبدیل به نیروی بیکار شده و تنها مصرف را افزایش می‌دهد. این درحالی است که مهاجرت از روستا به شهر باعث کاهش تولید و افزایش بیکاری و رشد شهرنشینی شده و همگام با رشد شهرنشینی، دولت باید خدمات عمومی از قبیل فضای سبز، جاده، خیابان، مسکن و... را تأمین کند و این موضوع بودجه زیادی را بر دولت تحمیل می‌کند.
این استاد دانشگاه تصریح کرد: از آنجایی که دولت‌ها معمولا با منابع مالی محدودی مواجهند ممکن است تن به کسری بودجه داده و عواقب این کسری بر اقتصاد خطرناک خواهد بود و سبب ایجاد تورم در کشور می‌شود. عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور لرستان بیان کرد: مهاجرت از روستا به شهر باعث گستردگی بیکاری در شهرها شده و معضلات اجتماعی از قبیل اعتیاد و بزه‌کاری‌ها را در پی دارد.
سعادت‌مهر بهترین راهکار برای جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها را توسعه روستایی ذکر کرد و با بیان اینکه دولت زیرساخت‌های بهداشتی، عمرانی و خدماتی را در روستاها فراهم کند تا آنها لحاظ آموزشی، بهداشت و امکانات رفاهی (آب لوله‌کشی، گاز، برق و...) مجهز شوند، خاطرنشان کرد: دولت باید محصولات کشاورزی را به صورت تضمینی و با قیمت مناسب از کشاورز خریداری کند یا شرایط صادرات آنها را به کشورهای خارجی فراهم سازد تا کشاورز هنگام برداشت محصول که عرضه محصولات کشاورزی به یک‌باره وارد بازار می‌شود از کاهش قیمت‌ها متضرر نشود. این دکترای اقتصاد افزود: دولت باید برای حمایت از روستاییان و برای ساخت و ساز و ترمیم بافت‌های ساختمانی فرسوده وام‌هایی را در اختیار اهالی روستا قرار دهد. همچنین دولت تسهیلات لازم برای فعالیت‌های کشاورزی روستاها در اختیار آنان و فارغ‌التحصیلان رشته‌های کشاورزی و دامپروری قرار داده و نظارت کند تا تسهیلات در راستای همین فعالیت‌ها هزینه شود. این مدرس دانشگاه یادآور شد: با انجام اقدامات مذکور نه تنها مهاجرت از روستا به شهر کاهش می‌یابد بلکه ممکن است نتیجه معکوس شود و عدهای از شهرنشینان در روستاها مستقر و به فعالیت‌های تولیدی بپردازند.
نقطه تعادل کجاست؟
اسدالله نقدی عضو هیات علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان نیز در خصوص وضع فعلی جمعیت شهری و روستایی کشور می‌گوید: در طول نیم قرن اخیر به‌طور دایم از تعداد روستاها و نسبت جمعیت روستانشین ایران کاسته شده است.بطوری که از حدود ۶۰ هزار نقطه روستایی در سال ۱۳۳۵ اکنون تعداد روستاهای دایر کشور به کمتر از نصف رسیده است. همچنین در سرشماری سال ۱۳۹۰ از ۷۵ میلیون جمعیت، 53،6 میلیون نفر شهری و 21،4 میلیون نفر روستایی بودند. نسبت جمعیت در حال حاضر حدود ۲۲ تا ۲۵ درصد (با انتشار نتایج سرشماری ۱۳۹۵ می‌توان نسبت دقیق را هم ملاحظه کرد) روستانشین در کشور داریم. در عوض رقم مطلق جمعیت شهری کشور از 5،9 میلیون نفر به حدود ۵۵ میلیون نفر و تعداد شهرها از ۱۹۹ به ۱۱۴۸ بالغ شده است.
وی در گفت‌وگو با خبرگزاری کشاورزی به عوامل موثر در مهاجرت از روستاها به شهر اشاره کرده و می‌افزاید: مهم‌ترین عامل را می‌توان اقتصادی دانست. رکودی که روستاها دچار آن شده‌اند و پیشرفت‌های پی‌درپی و رشد بی‌رویه و تجملات شهری از عوامل موثر مهاجرت از روستاها به شهر است. شنیده‌ها از شهر بسیار فریبنده هستند، اما گرفتاری‌های فراوان و پیچیدگی‌های بسیاری دارد.
نقدی اضافه می‌کند: برخورداری بسیار نابرابر از مواهب توسعه علت‌العلل مهاجرت‌های روستایی است و مسائلی مانند درآمد، کار، تحصیل، کمبود آب و زمین در ادامه نمود خود را نمایان می‌کنند. در طول سه دهه گذشته حدود ۵۰ میلیون نفر در بین نقاط جابه‌جا شده‌اند؛ حدود ۱۵ میلیون نفر مستقیم و مقدار چند برابر هم غیرمستقیم از روستاها به نقاط شهری مهاجرت کرده‌اند.
وی در خصوص عمق محرومیت‌های پنهان در روستاها می‌گوید: تحولات اجتماعی مناطق روستایی را هم در نوردیده است و رنج برخی مسائل در جامعه روستایی از عمق بیشتری برخوردار شده است .
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: می‌گویند صاحب کاری با وجود اینکه به کارگرش حقوق اندک می‌داد می‌دید که کارگرش همیشه شاد و سرحال بر سر کارش حاضر می‌شود. یک روز بعد از کار، کارگرش را تا خانه‌اش تعقیب می‌کند. صاحب کار می‌بیند آن کارگر از وقتی که به خانه می‌رود با همسرش یک زندگی شاد و بی‌غم و قانعی دارند. یعنی با هرچه که دارند خوش هستند، نه با آنچه در ذهن دارند. صاحب کار قصد می‌کند این خوشی و شادی را از بین ببرد. برای او این پرسش مطرح بود که چرا با درآمد بالا زندگی خوش و خرمی ندارد، اما کارگرش با حقوقی اندک زندگی خوش و خرمی دارد. فردا به کارگرش حقوق بیشتری داد. چند ماهی این کار را تکرار کرد. روز به روز کارگر غمگین‌تر و افسرده‌تر سر کار می‌آمد. بعد از مدتی صاحب کار باز دوباره کارگر را تعقیب کرد. دید بله دیگر آن خوشی و خرمی وجود ندارد و تمامی دعوا و مشاجره بر سر پول بیشتر است. رابطه شهر و روستا هم همین گونه خراب شد. روستایی تا وقتی در روستای خود بود، به آنچه داشت قانع بود، تا وقتی به شهر آمد و مشکلات یک به یک بروز کردند و دست آخر توقعات کاذب روستایی بالا رفت.
اظهارنظرهای کارشناسی در این زمینه نشان می‌دهد که همچنان موضوعات معیشتی و موارد مربوط به اشتغالزایی دلایل اصلی و ریشه‌ای مهاجرت به شهرهاست. واقعیتی که دولت با سرمایه‌گذاری پایدار در حوزه کسب و کار مشاغل روستایی می‌تواند جریان آن را معکوس کند. تخصیص 1.5میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی اولین گام از مسیری است که در نهایت باید روستاها را به محلی برای زندگی و کار تبدیل کند.
