دعوت خانواده نفت از علوم اجتماعی
گروه انرژی| نادی صبوری |
آیا می‌توانید تصور کنید اگر ایران یک کشور نفتی نبود سبک زندگی شما امروز چه تفاوت‌هایی با حالا داشت؟ از یک طرف دیگر می‌شود به این فکر کرد که اگر همین ذخایر و میدان‌ها در جغرافیایی مشابه اما میان مردمی متفاوت قرار می‌گرفت امروز به چه شکلی در حال استفاده و تولید بود؟ طرح این پرسش‌ها و تلاش برای ارایه راه‌حل در چالش‌هایی که ایجاد می‌کنند، عمر خیلی بلندی در صنعت نفت ایران ندارد؛ اگرچه نفت از همان نخست ورودش را با به جا گذاشتن عمارت‌های بزرگی مثل نخستین بیمارستان‌ها در ایران در اذهان جا داد اما در نهایت میان افکار عمومی اغلب اوقات مانند دیواری شد که از آن کوتاه‌تر برای شناخته‌شدن به عنوان مقصر تمام مصیبت‌ها پیدا نمی‌شود. شاید برای جواب دادن به این معضل و شاید هم همراستا با اغلب شرکت‌های نفتی پیشروی دنیا، چهار سال است که همایشی با عنوان «مسوولیت اجتماعی نفت» در وزارت نفت ایران برگزار می‌شود، کلیت ماجرا هم از این قرار است که شرکت‌ها پروژه‌هایی که در قالب مسوولیت اجتماعی در این یک سال اجرا کرده‌اند ارایه می‌دهند، از برترین‌ها تقدیر می‌شود و سیاست‌هایی برای ادامه مسیر اعلام می‌شود. همایش امسال را اما می‌توان استخوان‌دارتر توصیف کرد چرا که خروجی‌اش «سیاست‌نامه و نظام‌نامه نحوه ایفای مسوولیت اجتماعی» است و هم درخواست بیژن زنگنه وزیر نفت از باز شدن پروژه‌های نفتی به روی دانشجویان و استادهای دانشگاهی چهره‌های علوم اجتماعی.
اولین‌باری که متوجه شدم در اقامتگاه بخشی از افرادی که در عسلویه کار می‌کنند ساعت سرو صبحانه 5 تا 7 است خیلی شوکه شده بودم، واقعا زود بود اما ماجرا از این قرار است که کار کردن در میان تاسیسات داغ در گرمای داغ ساعات کاری مخصوص خودش را می‌طلبد، این خیلی ساده است اما چنین مسائلی بطور کلی سبک زندگی کسانی که در صنعت نفت و گاز بطور عام که پتروشیمی و پالایش و امثالهم را هم شامل می‌شود تغییر می‌دهد. اگر یک بار به عسلویه بروید خودتان این را خوب می‌فهمید، یک جور نظم به خصوصی در زندگی زنان و مردان و حتی کودکانی که آن‌جا هستند وجود دارد که از نفت متاثر شده است و حتما زندگی آنها هم بر نحوه اداره نفت تاثیر داشته، چیزی شبیه ماجرای مرغ و تخم مرغ.
چهارمین همایش مسوولیت اجتماعی نفت عصر سه‌شنبه با حضور بیژن زنگنه وزیر نفت برگزار شد که تلاشی بود در راستای طرح مساله و بررسی عملکرد شرکت‌های نفتی در اثرگذاری و اثرپذیری از جامعه اطرافشان.
همایش با سخنرانی نسرین جزنی عضو هیات‌مدیره سازمان مدیریت صنعتی شروع شد که تمرکز صحبت‌هایش را بر اثری که نفت بر آدم‌هایی که در فضایش کار می‌کنند می‌گذارد قرار داده بود و از تجربه‌اش در این زمینه صحبت می‌کرد، از نکات جالب توجه حرف‌های دکتر جزنی این بود که موقعی که برای اولین‌بار به عسلویه می‌رود به مدیرعامل وقت شرکت آریاساسول می‌گوید که چرا کارکنان همه اینقدر چاق هستند؟ او نکات و راه‌حل‌هایی در راستای مسوولیت اجتماعی به مدیران ارشد نفتی که در همایش حاضر بودند گفت مثلا اینکه آنها باید کارکنانشان را ملزم کنند که گاهی مرخصی بگیرند و کلا از فضای عسلویه و امثالهم دور شوند.
در ادامه بعد از یک سخنرانی، چند تن از مدیران شرکت‌ها به ارایه کوتاهی از پروژه‌هایی که در یک سال اخیر در زمینه مسوولیت اجتماعی انجام داده بودند پرداختند؛ پروژه‌هایی که به خاطر سیل اخیر در ایران شمار زیادی از آنها مستقیم یا غیر مستقیم با محیط‌های زلزله‌زده مرتبط می‌شد.
فواید تعریف مسوولیت اجتماعی
در خلال این ارایه‌ها نکاتی متفاوت هم مطرح شد، مثلا یکی از مدیران اعلام کرد که خوشحال است که مسوولیت اجتماعی یک تعریف پیدا کرده چرا که قبل از تعریف آن مثلا اگر جایی زلزله یا سیلی می‌شده مدیران با وجود تمایل به اینکه از امکانات شرکتشان برای کمک در حل بحران منطقه تمایل داشتند این نگرانی و واهمه را داشتند که مسوولیت تبعاتی که فرستادن این تجهیزات و امکانات دارد بر عهده چه کسی خواهد بود که حالا تکلیف این مسائل مشخص شده است.
حبیب‌الله سمیع رییس سازمان بهداشت و درمان نفت هم نگاهی جامع و تاریخی به اقدام‌های که نفت در حوزه بهداشتی در ایران داشته ارایه داد و مثلا گفت که وقتی نفت به ایران آمد مالاریا در ایران خیلی رایج بود اما امکانات نفت آن را تغییر داد. سمیع عنوان کرد که نفت اکنون در ایران 1000 تخت بیمارستانی و 267 مرکز درمانی دارد. نکته جالب توجه آمارهای این بخش این بود که در خیلی از مناطق حتی وزارت بهداشت وجود ندارد و تنها تشکیلات بیمارستان‌های صنعت نفت است که جم و خارک دو نمونه هستند. در این مناطق مثلا در جم در یک سال گذشته مردم بومی بوده‌اند که از 91 درصد تخت‌ها استفاده کرده‌اند.
فاطمه تندگویان مشاور وزیر نفت در امور زنان هم از سخنرانان همایش بود. خانم تندگویان تاکیدش را بر این گذاشت که با توجه به اینکه فضای ورزشی برای دختران در ایران نسبت به پسران کمتر است و نرخ بازماندگی از تحصیل بالاتری هم در میان دختران وجود دارد لازم است که مدیران در تعریف مسوولیت‌های اجتماعی این موضوع را که وزیر هم بر آن تاکید کرده مد نظر قرار دهند.
ارتباط دوسویه برقرار شود
در خلال صحبت‌ها سید امیر طالبیان مشاور اجتماعی وزیر نفت و دبیر همایش هم به ارایه آماری از تعداد گزارش‌های همایش و سطح کیفی گزارش‌های ارایه شده پرداخت. آقای طالبیان به نکته جالبی اشاره کرد که در خیلی از موارد حجم کارهایی که در زمره مسوولیت اجتماعی تعریف شده و انجام شده‌اند بالا است اما شاهد این نیستیم که رابطه دوسویه‌ای میان نفت و جامعه محلی ایجاد شده باشد. او همچنین به این موضوع پرداخت که باید در تهیه شکل استاندارد گزارش‌های ارایه شده هم تحول صورت بگیرد و شکل فعلی می‌تواند بسیار بهتر باشد.
علیرضا صادق‌آبادی مدیرعامل شرکت پالایش و پخش که میزبان همایش بود هم از سخنرانان بود. صادق‌آبادی تمرکزش را بر این گذاشت که چطور تولید بنزین با کیفیت که طبق گفته او اکنون 90 میلیون لیتر از تولید روزانه 110 میلیون لیتری آن بهترین کیفیت را دارد با کاهش آلایندگی در دسته مسوولیت اجتماعی قرار گرفته است.
همایش مسوولیت اجتماعی نفت از اردشیر گراوند رییس سابق مرکز رصد اجتماعی وزارت کشور هم دعوت کرده بود تا از تجربه و دانشش در این زمینه صحبت کند. صحبت‌های گراوند حاوی نکاتی جالب توجه بود؛ او از جمله به این اشاره کرد که اساسا خیلی از اقدام‌های توسعه‌ای بدون در نظر گرفتن اینکه چطور جامعه بعد از آن تغییر می‌کند اتفاق افتادند، مثالی که این چهره حوزه جامعه‌شناسی استفاده کرد اما مثالی نکته‌سنجانه بود. گرواند گفت: «مثلا ما با توسعه گازرسانی وقت زنان و دختران را آزاد کردیم اما در مقابل بدیلی برای اینکه در اوقات آزاد شده‌شان به آن مشغول شوند ارایه نکردیم». او که در زمینه آمایش سرزمین فعالیت می‌کند تاکید کرد در ایران یک بار در دولت اصلاحات و یک بار به درخواست مقام معظم رهبری به وضعیت اجتماعی بر اساس شاخص‌ها توجه شده به مدیران شرکت‌ها پیشنهاد کرد قبل از اینکه بودجه‌های کلان به پروژه‌هایی که ممکن است اصلا با بافت آن جامعه خاص همخوانی ندارد صرف کنند، هزینه را به تهیه طرح هادی برای آن منطقه اختصاص دهند و بعد بر اساس آن برنامه‌ریزی کنند.
بیژن زنگنه وزیر نفت آخرین سخنران چهارمین همایش مسوولیت اجتماعی نفت بود. می‌توان مهم‌ترین بخش صحبت‌های وزیر نفت در این سخنان را درخواست او از مدیران برای باز کردن در پروژه‌های نفتی به روی دانشجویان و استادان علوم اجتماعی دانست.
وزیر نفت با اعتقاد بر اینکه آمد و رفت استادان و دانشجویان علوم اجتماعی در حوزه مسوولیت اجتماعی صنعت نفت، سبب بالا رفتن آگاهی دو طرف می‌شود عنوان کرد: «با باز شدن پای دانشگاه‌های علوم اجتماعی به صنعت نفت که تعدادشان زیاد نیست، آرزو به دل نمی‌مانم.»
برای خرج کردن فکر کنیم
آقای وزیر توصیه‌های جالبی هم در مورد چگونگی هزینه‌کرد بودجه در این پروژه‌ها کرد و گفت: «همیشه اول با فرض اینکه این پول اصلا در کار نیست برنامه‌ریزی کنید و بسیار برای خرج کردن فکر کنید. پول زمانی تاثیرگذار است که پشت هزینه کردن آن فکر باشد»
وزیر به نقش شرکت‌های نفتی در سیل اخیر پرداخت و گفت: شرکت‌های نفتی در زمان وقوع سیل و زلزله خوزستان به خوبی کار کردند و آمادگی خود را برای بازسازی برخی بخش‌ها از جمله ساخت مدارس، خانه‌های بهداشت اعلام کردیم. برای این منظور ۱۵۰ میلیارد تومان برای بازسازی مناطق سیل‌زده و ۵۱ میلیارد تومان برای مناطق زلزله‌زده مسجدسلیمان اختصاص دادیم، انجام این کارها برای این بود که مردم احساس کنند ما کنارشان هستیم.
در حالی که اردشیر گراوند در خلال صحبت‌هایش مسوولیت اجتماعی را «یک وظیفه اخلاقی» توصیف کرد بیژن زنگنه در سخنانش این ایده را به چالش کشید و عنوان کرد: «مسوولیت اجتماعی هم‌اکنون در دنیای تئوریزه و تخصصی‌شده و دیگر یک کار اخلاقی نیست، شرکت انگلیسی - هلندی شل کارهایی که در زمینه مسوولیت اجتماعی انجام می‌دهد به دلیل اخلاق نیست، به‌خاطر تداوم حیات و پایداری فعالیت خود است.» وزیر معتقد است مردم در مناطق نفت‌خیز باید احساس کنند که با آنها مانند یک خانواده رفتار می‌شود. یادداشت‌های اختصاصی مهدی خاکی پیروز، فرداد احمدی و رضا رهسپار را که درباره‌ی رابطه‌ی نفت و علوم اجتماعی برای «تعادل» نوشته شده است در همین صفحه بخوانید.
کلیات نظام‌نامه
وزیر نفت همزمان با برگزاری چهارمین همایش مسوولیت اجتماعی صنعت نفت، «سیاست‌ها و نظام‌نامه نحوه ایفای مسوولیت‌های اجتماعی در صنعت نفت» را ابلاغ کرد.
در متن ابلاغیه بیژن زنگنه، وزیر نفت آمده است: پیرو جمع‌بندی مباحث مطرح شده در شورای معاونان وزارتخانه، با عنایت به آثار محیط اجتماعی بر کارآیی فعالیت‌های صنعت نفت و با هدف ارایه تصویر مناسب از صنعت نفت در افکار عمومی، ایجاد فضای لازم برای افزایش اعتماد اجتماعی، بهبود روابط با جوامع محلی و تسهیل شرایط کاری صنعت نفت در این جوامع، بهینه‌سازی هزینه‌کردها در زمینه اقدام‌های مسوولانه سازمان‌ها و شرکت‌های نفتی و نظارت عالیه در این باره، سیاست‌ها و نظام‌نامه نحوه ایفای مسوولیت‌های اجتماعی در صنعت نفت ابلاغ می‌شود. همه شرکت‌های اصلی و فرعی و تابعه وزارت نفت نیز مشمول مفاد این نظام‌نامه هستند.
در توصیف کلیات این نظام‌نامه باید گفت که در آن مناطق ایران به 3 منطقه کلی 1 و 2 و 3 تقسیم شده‌اند که منطقه 1 فقط شامل عسلویه و غرب کارون که میادین بزرگ گازی و نفتی ایران در آنها قرار دارد می‌شود، منطقه 2 مناطقی مانند نفت فلات قاره و مناطق مرکزی هستند که میزبان ذخایر عمده انرژی اما نه به عظمت عسلویه هستند و منطقه 3 کل ایران را شامل می‌شود. نظام‌نامه رابطه میان انجام پروژه‌ها و نوع آن را متناسب با منطقه‌ای که شرکت مورد نظر در آن قرار گرفته مشخص کرده است. مثلا نقش در توانمندسازی جوامع محلی فقط در منطقه یک انجام شدنی‌خواهد بود یا در مناطق یک و دو شرکت‌ها مجوز دارند از ظرفیت‌های تولیدی و خدماتی موجود در مناطق یک و دو در زمینه تأمین کالاهای عمومی مورد نیاز صنعت نفت و پیمانکاران (نظیر تهیه مواد خوراکی، تولید لباس کار، وسایل نقلیه برای ایاب و ذهاب کارکنان، تعمیر ماشین‌آلات) استفاده کنند.
شناسایی؛ شرط دوست داشتن
یکی از پروژه‌های جالبی که در خلال همایش سه‌شنبه مطرح شد پروژه‌ای مربوط به نجات گونه‌ای خاص از دلفین‌های خلیج فارس بود، در این پروژه یه گروه 5 نفره طی یک سال 141 بار با یک قایق به دریا سفر کردند و تلاش کردند تک تک دلفین‌ها را با خراش‌های بدنشان و ویژگی‌های دیگرشان شناسایی کنند، آنها با صیادان محلی وارد رابطه شدند و طرز فکرشان این بوده که مردم وقتی چیزی را بشناسند آن را دوست خواهند داشت و مراقبش خواهند بود.
