چشم‌انداز تولید وتجارت محصولات کشاورزی ایران
تعادل |
براساس برآوردهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه «اُ‌ای سی دی» پیش بینی می‌شود، در سال 2028 تولید و صادرات برخی محصولات کشاورزی ایران دستخوش تغییراتی شود که در این گزارش برخی از آنها به تفکیک مورد بررسی قرار می‌گیرند. از جمله محصولاتی که
پیش‌بینی می‌شود با افزایش صادرات همراه باشند، می‌توان به «ماهی و غذاهای دریایی، گوشت مرغ و پنیر» اشاره کرد و نمونه محصولاتی که با کاهش صادرات همراه خواهند بود، «روغن‌های گیاهی» است. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد، در سال 2028، رشد مصرف «کنجاله، گوشت مرغ، گوشت گوسفند، سایر دانه‌های روغنی، روغن‌های گیاهی و پنبه» از میزان رشد تولید داخلی این محصولات نسبت به متوسط سال‌های 2018-2016 بیشتر باشد.
چشم‌انداز کشاورزی ایران
در ادامه، علاوه بر تشریح وضعیت تولید، صادرات، واردات و مصرف برخی از محصولات کشاورزی ایران از جمله برخی محصولات لبنی، دامی و نباتی طی سال‌های 2018- 2016 به ارایه چشم‌اندازی از موارد ذکر شده در سال 2028 به تفکیک محصولات پرداخته می‌شود. شایان ذکر است این گزارش شامل محصولات باغی از جمله «سیب، زعفران و خرما» نمی‌شود و صرفا برخی از اقلام از گروه کشاورزی را در برمی‌گیرد.
داده‌های این تحلیل نشان می‌دهد، طی سال‌های 2016 تا 2018، صادرات محصولات دامی و لبنی مورد بررسی در این گزارش شامل «ماهی و غذای دریایی، گوشت، گوشت مرغ و پنیر ایران» به ترتیب هرکدام با متوسط صادرات سالانه 113هزارتن، 81 هزارتن، 72 هزارتن و 35 هزار تن همراه بوده است و بیشترین مقدار صادرات را در این گروه محصولی داشته‌اند. بر اساس برآوردهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی پیش بینی می‌شود در سال 2028، «صادرات ماهی و غذاهای دریایی» به 139 هزارتن، صادرات «گوشت» به 82 هزارتن، صادرات «گوشت مرغ» به 75هزارتن و صادرات «پنیر» به 68 هزارتن برسد.
همچنین طی سال‌های 2016 تا 2018، تولید محصولات دامی و لبنی ایران مورد بررسی در این گزارش شامل «شیر» با 5.6 میلیون تن، «گوشت» با 3 میلیون تن، «کنجاله» با 2.2 میلیون تن و «گوشت مرغ» با 1.2 میلیون تن همراه بوده و بالاترین مقدار تولید را در این گروه محصولی داشته‌اند. بر اساس پیش بینی صورت گرفته توسط «اُ‌ای سی دی» در سال 2028 نیز همچنان این کالاها بیشترین تولید را در میان محصولات دامی و لبنی مورد بررسی در این گزارش خواهند داشت.
اما ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، واردات «کنجاله و انواع گوشت ایران» طی سال‌های 2016 تا 2018 از سایر کالاهای دامی و لبنی مورد بررسی در این گزارش بیشتر بوده و طبق پیش بینی‌های صورت گرفته توسط «اُ‌ای سی دی» در سال 2028 همچنان واردات این دو محصول از سایر اقلام این گروه بیشتر خواهد بود.شایان ذکر است «گوشت گاو و گوساله و کره» بیشترین رشد مصرف را در میان محصولات لبنی و دامی مورد بررسی در این گزارش در سال 2028 نسبت به متوسط سال‌های 2018- 2016 خواهند داشت (به ترتیب 2.3 درصد و 2.1 درصد) همچنین، در سال 2028 میزان رشد مصرف «کنجاله، گوشت مرغ و گوشت گوسفند» از میزان رشد تولید این محصولات بیشتر خواهد بود که می‌تواند گویای وابستگی این محصولات به واردات برای تامین نیاز داخلی باشد.
همچنین طی سال‌های 2016 تا 2018، در میان محصولات نباتی ذکر شده در این گزارش (به غیر از محصولات باغی)، متوسط صادرات سالانه سویا 107هزارتن و «روغن‌های گیاهی» 56 هزار تن بیش از سایر اقلام بوده و براساس پیش بینی‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی در سال 2028 همچنان «سویا» با 112هزارتن و «روغن‌های گیاهی» با 12 هزارتن بیشترین مقدار صادرات را در این گروه محصولی خواهند داشت.
از سوی دیگر، مطابق داد‌های گزارش سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، طی سال‌های 2016 تا 2018، بیشترین تولید محصولات نباتی ذکر شده در این گزارش متعلق به «برنج و شکر» به ترتیب با مقدار تولید 1.9میلیون تن و 1.8 میلیون تن است و طبق برآوردهای سازمان همکاری اقتصادی و توسعه « اُ‌ای سی دی» در سال 2028 همچنان تولید این دو محصول نسبت به سایر محصولات نباتی بیشتر خواهد بود. (شکر 2.5 میلیون تن و برنج 2.2 میلیون تن) .
لازم به ذکر است که در میان محصولات عنوان شده در این گزارش در سال 2028 رشد مصرف روغن‌های گیاهی (2.2 درصد) و پنبه (1.7) درصد از سایر محصولات این گروه بیشتر خواهد بود. همچنین ذکر این نکته ضروری است که در سال 2028 میزان رشد مصرف سایر دانه‌های روغنی، روغن‌های گیاهی و پنبه از میزان رشد تولید داخلی این محصولات نسبت به متوسط سال‌های 2018 - 2016 بیشتر خواهد بود، از این رو، به نظر می‌رسد، طی سال‌های آتی برای تامین نیاز داخلی این محصولات نیاز به واردات افزایش یابد. البته در پایان ذکر این نکته ضروری است که با توجه به مغایرت برخی از آمارهای ارایه شده توسط « اُ‌ای سی دی» وفائو با آمارهای موجود در داخل کشور، پیشنهاد می‌شود، بخش آماری وزارت جهاد کشاورزی و مرکز آمار نسبت به روز رسانی اطلاعات بارگزاری شده در سایت فائو اقدام کنند.
وضعیت بازار محصولات کشاورزی در جهان
گزارش چشم‌انداز کشاورزی 2028- 2019 با همکاری مشترک سازمان‌های همکاری و توسعه اقتصادی
« اُ‌ای سی دی» و فائو تهیه شده است. این گزارش ارزیابی جامعی از چشم‌اندازهای 10 ساله بازار کالاهای کشاورزی و ماهیگیری در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی ارایه کرده است. براساس این گزارش که از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران منتشر شده، مازاد عرضه محصولات کشاورزی طی چند سال متوالی منجر به کاهش قیمت‌های بین‌المللی در اکثر کالاهای کشاورزی شده است، به‌طوری‌که قیمت «غلات، گوشت گاو و گوسفند» در کوتاه‌مدت به قیمت اولیه خود بازگشته است. پیش بینی می‌شود، طی دهه آینده قیمت‌های واقعی تقریبا در تمام کالاهای بررسی شده در گزارش چشم‌انداز، در سطح فعلی یا پایین‌تر باقی بمانند، چراکه رشد تولید همچنان از رشد تقاضا پیشی می‌گیرد.
جمعیت رو به رشد جهانی، همچنان به استفاده از مقادیر فزاینده محصولات کشاورزی به عنوان «غذا، خوراک» و برای اهداف صنعتی ادامه می‌دهد. بیشتر تقاضای مازاد مواد غذایی طی یک دهه آینده در مناطقی با رشد بالای جمعیت به ویژه کشورهای جنوب صحرای آفریقا، هند، خاورمیانه و شمال آفریقا خواهد بود. بر همین اساس، انتظار می‌رود مصرف سرانه غذاهای اصلی به دلیل اشباع تقاضا برای بیشتر جمعیت جهان، راکد باشد. همچنین انتظار می‌رود، تقاضای «گوشت» در امریکا نسبتا زیاد باشد، این در حالی است که مصرف «گوشت» در کشورهای جنوب صحرای آفریقا به دلیل درآمدهای پایین همچنان محدود است. محصولات لبنی تازه، بخش عمده‌ای از نیاز پروتئین در آسیا به‌ویژه هند و پاکستان را برآورده می‌کنند. عمدتا پیش‌بینی می‌شود سرانه مصرف شکر و روغن‌های گیاهی افزایش یابد که ناشی از شهرنشینی و تغییر سبک زندگی به استفاده از غذاهای فرآوری شده و آماده مصرف به ویژه در اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه و متناسب با افزایش سطح درآمدهای آنهاست.
همچنین براساس این گزارش، انتظار می‌رود، تولید محصولات کشاورزی طی یک دهه آینده 15 درصد رشد داشته باشد، این در حالی است که پیش‌بینی می‌شود، میزان استفاده از زمین‌های کشاورزی در جهان ثابت بماند، که این اتفاق به معنی افزایش راندمان تولید در هر هکتار از مزارع کشاورزی است. پیش بینی افزایش تولید محصولات کشاورزی را می‌توان در درجه اول به بهبود محصول و افزایش بیشتر تولیدات ناشی از نوآوری فناورانه نسبت داد. رشد پیش‌بینی شده در تولید دامی بر اساس گسترش گله‌ها و استفاده بیشتر و کاراتر از خوراک دام خواهد بود. به دلیل محدودیت‌های موجود در صید ماهی، تقریبا تمام رشد پیش بینی شده در عرضه ماهی و غذاهای دریایی از آبزی پروری ناشی می‌شود و سهم آن از کل تولید تا سال 2028 به حدود 55 درصد خواهد رسید.
در بخش دیگری از این گزارش آمده است که تجارت بین‌الملل در بسیاری از کشورهای واردکننده مواد غذایی به لحاظ امنیت غذایی و در کشورهای صادرکننده همچون کشورهای امریکای لاتین و حوزه کاراییب که درآمد و معیشت خود را از این طریق به دست می‌آورند، حایز اهمیت است. همچنین در سال‌های آتی، منطقه دریای سیاه، موقعیت خود را به عنوان صادرکننده اصلی گندم و ذرت با صادرات بیشتر به خاورمیانه و آفریقای شمالی تثبیت خواهد کرد.
بازارهای جهانی کشاورزی با طیف وسیعی از نااطمینان‌های جدید روبه رو هستند که به ریسک‌های بسیار بزرگی که پیش‌روی این بازار قرار دارد، می‌افزاید. در طرف عرضه، این موارد شامل شیوع بیماری‌هایی مانند تب خوکی آفریقایی، مقاومت در برابر رشد مواد ضد‌میکروبی، پاسخ‌های نظارتی به تکنیک‌های جدید تولید مثل گیاهان و پاسخ به حوادث آب و هوایی می‌شود. در طرف تقاضا، این موارد شامل رژیم‌های غذایی در حال تغییر، درک افراد از اهمیت مسائل مربوط به سلامتی و پاسخ‌های سیاستی به روند هشدار‌دهنده چاقی می‌شوند. عامل دیگر، افزایش عدم قطعیت در مورد توافق‌های تجاری آتی بین چندین بازیگر مهم در بازارهای کشاورزی جهان است. چراکه تشدید تنش‌های تجاری در حال انجام می‌تواند با کاهش تجارت و عکس العمل بازارهای داخلی و بین‌المللی همراه باشد.
