لزوم حمایت از دانش‌بنیان‌ها در مرحله پرورش‌دهی
بهروز علیشیری
کارشناس مسائل توسعه
در تجربه توسعه دانش‌بنیان‌ها در ایرلند، یک برنامه توسعه دانش‌بنیان‌ها در سال 1980 در این کشور نوشته شد که در سال 1990 ایرلند را به اصطلاح به «ببر حوزه سلتیک» در بریتانیا تبدیل کرد. ایرلندی‌ها بنادری را به عنوان بنادر ترانزیتی تعیین کردند و شرکت‌های دانش‌بنیان حوزه آی‌تی دنیا را با شرکت‌های خود پیوند زدند. دولت نیز وعده 10 سال مشوق‌های مالی و پولی را به شرکت‌ها داد.
چرا دولت ایرلند زیر بار چنین تعهدی رفت؟ به این دلیل که برای بهره‌مند شدن از مزایای شرکت‌های دانش‌بنیان، دولت باید ابتدا نقش قابلگی را برای آنها ایفا کند و بستری را فراهم کند که این شرکت‌های دانش‌بنیان که در دوران جنین به سر می‌برند در آن فضا بتوانند با هدف مشخصی شکل بگیرند. بنابراین دولت ابتدا باید بداند که هر کدام از شرکت‌های دانش‌بنیان قرار است برای تأمین چه هدفی به وجود بیایند. یعنی باید ابتدا یک استراتژی صنعتی وجود داشته باشد که اولویت‌های صنعتی کشور را تعیین کند.
پس از گذشتن از این مرحله، دولت باید نقش پرورش‌دهی را ایفا کند. یکی از عناصر اصلی پرورش‌گری تجمیع منابع مالی است. اکنون تعداد زیاد صندوق‌هایی که در عناوین مختلف به وجود آمده‌اند مانع تجمیع منابع مالی هستند و چون استراتژی وجود ندارد، برای این منابع پراکنده برنامه‌ریزی مناسبی صورت نمی‌گیرد.
«صندوق‌های سرمایه‌گذاری خطرپذیر» عنصر دیگری است که برای شکوفایی دانش‌بنیان‌ها لازم است. سخنان وزیر نفت در جایی که می‌گوید دانش‌بنیان‌ها پس از گذر دوران خاصی تحت حمایت دولت نباید تحت حمایت دولت باشند، زمانی درست است که نهادهای مالی کشور به بلوغ رسیده باشند. اکنون هیچ‌کدام از نهادهای مالی و پولی کشور به بلوغ نرسیده‌اند. چون نه «صندوق‌های خطرپذیر» داریم، نه «فرشتگان سرمایه‌گذار»، نه «بانک‌های سرمایه‌ای». بانک‌های سرمایه‌ای پس از مطالعه امکان‌سنجی شرکت‌های دانش‌بنیان، 20 درصد از سرمایه لازم را فراهم می‌کنند و 80 درصد مابقی را از بازار، یعنی صندوق‌های خطر پذیر و سایر منابع تأمین می‌کنند. بنابراین در زمانی که هیچ نهاد حمایتگر سرمایه‌ای وجود ندارد، تنها دولت است که می‌تواند این کار را انجام دهد. بنابراین دولت ناگزیر است که در زنجیره توسعه خود از این شرکت‌ها حمایت کرده و آرام آرام آن نهادهای لازمی که در اقتصاد ایران وجود ندارد را به وجود بیاورد. بنابراین زمانی که هنوز نهادهای لازم برای شکوفایی دانش‌بنیان‌ها تشکیل نشده است، دولت ناگزیر است که کف الزامات پرورش‌گری که شامل مزیت‌ها و مشوق‌های مالی و پولی و سیاست‌گذاری می‌شود را تا انتها دنبال کند. تجربیات در سایر نقاط دنیا، در کره جنوبی و در ایرلند نیز موید آن است که حمایت‌ها باید در دوران پرورش‌گری تکمیل شود. ایرلند که در دهه 80 میلادی حمایت‌های خود از دانش‌بنیان‌ها را شروع کرد، در سال 2010 این حمایت‌ها را تکمیل کرد.
