اردن از عربستان سعودی فاصله گرفته است؟!
گمانه زنی‌هایی درباره احتمال رقابت عربستان با اردن بر سر نقش متولی اماکن مقدس در بیت المقدس مطرح شده است
عبدالعزیز کیانی|میدل‌ایست‌نیوز|
امان درست در زمانی که اردن آشکارا با یک بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، درصدد ایجاد تغییر در سیاست خارجی خود برآمده است. پادشاهی هاشمی در ماه جولای و پس از دو سال کاهش روابط با قطر در ادامه بحران خلیج فارس، یک سفیر جدید در دوحه منصوب کرد. در همان ماه پادشاهی اردن میزبان مقامات ترکیه شد. همه اینها را می‌توان نشانه‌هایی دال بر تصمیم اردن به تعمیق روابط با دو کشور مزبور دانست. اگرچه اردن در سال 2017 روابط خود را با قطر کاهش داد، اما روابط را کاملا قطع نکرد و در محاصره این کشور به ائتلاف موسوم به «چهارتایی ضد تروریسم» عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر ملحق نشد. در حقیقت، اردن و قطر احتمالا در طی دو سال بحران خلیج فارس با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند.
اردن به عنوان کشوری که قصد دارد با میزبانی از پناهندگان و میانجی‌گری در درگیری‌ها در صورت لزوم نقش مثبتی در خاورمیانه ایفا کند، حمایت خود را از ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن نیز قطع کرده است. مطمئنا این اقدام اردن سعودی‌ها را خوشحال نکرده، اما دولت امان دیپلماسی را به درگیری در جنگی که به فجیع‌ترین بحران انسانی در جهان منجر شده، ترجیح می‌دهد. این مساله اوایل امسال که اردن میزبان دومین دور مذاکرات صلح یمن بود، آشکار شد.
اسامه الشریف، مفسر سیاسی اردنی، به لوبه لوگ گفت: «از زمان پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری ایالات متحده، اردن بطور فزاینده از تغییر و تحولات پنهانی در منطقه و تاثیرات احتمالی آنها بر ثبات پادشاهی درست در زمانی که امان با مشکلات مضمن اقتصادی درگیر است، آگاهی داشته.» شریف تاکید کرد که پادشاهی اردن در واکنش به تغییر شرایط ژئوپلیتیک، سیاست خارجی خود را در قبال متحدین سنتی بازتعریف کرده است: «ملک عبدالله خیلی سریع کشور خود را از ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی در یمن خارج کرد. او همچنین در اوج تنش‌ها بین تهران و ریاض، روابط نزدکی با ایران را حفظ کرد و در حالی که روابط ترکیه با عربستان سعودی و مصر به وخامت گراییده بود، به رجب طیب اردوغان نزدیک‌تر شد. در مورد قطر هم همین طور بود؛ امان از قطع کامل روابط دیپلماتیک با دوحه خودداری کرد و اخیرا هم یک سفیر در آنجا منصوب کرده است.» یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که اردن در حال حاضر با آن مواجه است و می‌تواند نشان‌دهنده اختلاف بین امان و ریاض باشد، رویکرد آن در قبال مناقشه فلسطین و رژیم صهیونیستی است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی و مصر در ماه مارس در جریان بیست و نهمین کنفرانس اتحادیه بین پارلمانی عرب که در اردن برگزار شد، با پیشنهادی مبنی بر متوقف کردن روند عادی‌سازی روابط با اسراییل مخالفت کردند. با این حال، عاطف الطراونه، رییس مجلس نمایندگان اردن، از حذف این پیشنهاد از بیانیه نهایی کنفرانس خودداری کرد.
گمانه زنی‌هایی درباره احتمال رقابت عربستان سعودی با اردن بر سر نقش متولی اماکن مقدس در بیت المقدس مطرح شده است. کامل ابو جابر، وزیر خارجه پیشین اردن، به لوبه لوگ گفت: «سعودی‌ها می‌دانند که وقتی صحبت از تاریخ اسلام باشد، نمی‌توانند با خاندان هاشمی رقابت کنند. ملک عبدالله نسل چهل و سوم از نوادگان مستقیم پیامبر اسلام است و سعودی‌ها این واقعیت را می‌دانند.» امان که متعهد به راه‌حل دو کشوری است، به وضوح اعلام کرده که موضع خود را در بیت المقدس تغییر نخواهد داد. ملک عبدالله در ماه مارس و چند روز پس از بازگشت از سفر به ایالات متحده، گفت که بیت المقدس «خط قرمز» اوست و تاکید کرد که هیچ کسی نمی‌تواند اردن را در این زمینه تحت فشار بگذارد.
در حال حاضر بیش از 2 میلیون پناهجوی فلسطینی ثبت شده در اردن هستند و مقامات این کشور به خوبی می‌دانند که اگر دولت ترامپ طرح صلح خاورمیانه خود را به اجرا بگذارد، احتمالا بیش از دیگران از آن آسیب خواهند دید. ظاهرا نگرانی عمده این است که اجرای طرح صلح ترامپ به هجوم بیشتر پناهجویان گریزان از کرانه باختری و غزه منجر خواهد شد که بیشتر آنها جایی غیر از اردن برای رفتن ندارند.
با توجه به بحران شدید اقتصادی کنونی در اردن، هجوم بیشتر پناهجویان تاثیر وحشتناکی بر این کشور خواهد داشت. به گزارش اکونومیست، بدهی عمومی اردن در حال حاضر برابر با 95 درصد تولید ناخالص داخلی سالانه آن است و نرخ بیکاری جوانان به 41 درصد می‌رسد و بیش از یک میلیون نفر از 10 میلیون جمعیت اردن فقیر هستند. اگرچه اردن مدتی است با مشکلات اقتصادی، نرخ بالای بیکاری جوانان و فقر شدید دست و پنجه نرم می‌کند، اما شرایط اقتصادی در پادشاهی اخیرا به دلیل هجوم پناهندگان و کاهش کمک‌های خارجی بدتر شده است. سال گذشته اقدامات ریاضتی تحت حمایت صندوق بین‌المللی پول به اعتراضات گسترده در اردن و استعفای هانی الملکی، نخست وزیر وقت، منجر شد. عربستان سعودی، کویت و امارات با حضور اردن در مکه اجلاسی برگزار کردند و تخصیص 2.5 میلیارد دلار کمک مالی به پادشاهی را وعده دادند، اما به نظر می‌رسد که اردن تاکنون کمک چندانی دریافت نکرده است.
قطر به سرمایه‌گذاری 500 میلیون دلاری در اردن و ایجاد 10 هزار فرصت شغلی در این کشور وعده داده است؛ این اقدام بدون شک با استقبال مقامات اردن مواجه خواهد شد. تاکنون 5 هزار اردنی اجازه کار در قطر دریافت کرده‌اند. به علاوه، اخیرا گزارش شده که ملک عبدالله از شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، برای سفر به اردن دعوت به عمل آورده که این هم نشانه دیگری از نزدیکی روابط بین امان و دوحه است. ابوجابر گفت: «اردن هرگز نمی‌خواست که رابطه ناخوشایندی با هیچ یک از کشورهای حاشیه خلیج فارس از جمله قطر، داشته باشد. اینکه قطر و اردن در این بازه زمانی درصدد تقویت روابط خود برآیند، یک اتفاق کاملا عادی است.» اردن همواره مشتاق بوده با همه کشورهای منطقه روابط خوبی داشته باشد. با این حال، رویدادهای اخیر نشان داده‌اند که امان و ریاض در برخی زمینه‌ها و مسائل منطقه‌ای از جمله مناقشات فلسطین ورژیم صهیونیستی با یکدیگر اختلاف نظر دارند. احتمالا رویکرد اتحاد اردن، قطر و ترکیه با رویکرد فلسطینی‌ها در این زمینه نزدیک‌تر خواهد بود. باید دید که چنین اتحادی تا چه اندازه می‌تواند در پیشبرد اهداف فلسطینی موثر باشد.
