30 درصد جوانان نه تحصیل می‌کنند نه شاغلند
گروه کلان|
طی سال‌های اخیر پس از وقوع بحران‌های مالی و اقتصادی در جهان توجه به مسائل بازار کار جوانان تشدید شده است. در تحلیل‌های مربوط به وضعیت جوانان در بازار کار، معمولا از سه شاخص نرخ بیکاری، نرخ اشتغال و نرخ مشارکت نیروی کار جوانان که به‌طور معمول تحت عنوان شاخص‌های سنتی بازار کار یاد شده، استفاده می‌شود. این نکته را نباید از نظر دور داشت که شاخص نرخ بیکاری جوانان در مقایسه با نرخ بیکاری کل می‌تواند صرفاً گویای بخشی از نیروی کار بالقوه جوانان باشد که به دلایلی نتوانسته‌اند مشغول فعالیت شوند. بخش دیگری از ذخیره پنهان نیروی کار جوان نیز جوانان غیرفعالی هستند که با وجود میل خود و به اجبار نتوانستند وارد بازار کار شوند و غیرفعال مانده‌اند.
به گزارش «تعادل»، در این راستا سازمان بین‌المللی کار به منظور درک بهتر وضعیت بازار کار جوانان و با توجه به آنکه شاخص‌های نامبرده شده به تنهایی نمی‌توانند گویای وضعیت دقیقی از نیروی کار آنان باشد، شاخص دیگری تحت عنوان NEET – نه تحصیل، نه شغل یا آموزش (Not in Education, Employment, or Training) را برای جوانان تعریف و مدنظر قرار داده است.
طبق گزارش‌های سازمان بین‌المللی کار، جوانان جزو اولین کسانی هستند که شغل خود را از دست می‌دهند و همچنین جزو آخرین افرادی هستند که شغلی را به دست می‌آورند. این امر ناشی از عوامل بسیاری از جمله از دست دادن فرصت‌های شغلی جهت بازآموزی، کمبود تجربه و مهارت و... است.
در ایران نیز گذار جمعیتی و سرعت تحولات آن، تغییرات گسترده‌ای را در ساختار سنی کشور به همراه داشته است. ایران به عنوان کشوری درحال توسعه که در سال‌های اخیر تحولات جمعیتی مختلفی را تجربه کرده است و درحال حاضر جمعیت کشور در مرحله ورود به میان سالی است. با وجود این مهم، همچنان نقش جوانان در ساختار جامعه و تاثیرگذاری آنان در مولفه‌های اقتصادی و اجتماعی کشور، مهم و ارزنده تلقی می‌شود. از یک سو وجود سرمایه‌های انسانی جوان و بهره‌مندی از ظرفیت‌های آنان فرصتی برای پیشرفت و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشور فراهم می‌کند و از سوی دیگر عدم استفاده از پتانسیل‌های نیروهای جوان سبب اتلاف توانمندی‌های سرمایه‌های موجود و تهدیدی برای جامعه به جهت زمینه‌سازی بروز ناهنجاری‌ها و آسیب‌های اجتماعی و فرهنگی خواهد شد.
در این بین، اتخاذ سیاست‌ها و راهکارهایی جهت ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای قشر جوان و به دنبال آن کاهش بیکاری آنان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اشتغال ناقص یا عدم اشتغال جوانان و واردآوردن فشار اقتصادی به خانواده‌ها، می‌تواند آنان را در معرض طرد اجتماعی و بلاتکلیفی اقتصادی و ترس از آینده‌ای نامعلوم قرار دهد.
شاخص NEET چیست؟
شاخص NEET بیانگر سهم جوانان 24-15 ساله غیرشاغلی است که نه در حال تحصیل هستند و نه به کسب مهارت مشغولند.
همچنین شاخص NEET کمک می‌کند تا تصویر دیگری و فهم وسیع‌تری از بازار کار جوانان در ترکیب با نرخ بیکاری جوانان، نرخ اشتغال و نرخ مشارکت نیروی کار فراهم شود.
جمعیت NEET شامل زیر گروه‌های زیر است:
بیکاران کوتاه‌مدت و بلندمدت که بزرگ‌ترین گروه فرعی هستند.
جوانانی که مسوولیت خانوادگی مثل نگهداری از سالمندان یا کودکان، آنها را از ورود به بازار کار و تحصیل بازداشته است.
جوانان بیمار (بیماری طولانی مدت)
یا معلول
افرادی که فاقد مشکل مالی بوده اما در جست‌وجوی فرصت شغلی خاص هستند. این گروه معمولا به‌طور فعال به دنبال کار یا بهبود مهارت‌های خود بوده اما هر فرصت شغلی را نمی‌پذیرند.NEETهای داوطلب که معمولا در حال سفر بوده یا درگیر فعالیت‌های هنری و خلاقانه نظیر موسیقی، نقاشی یا جهانگردی و... هستند.
بی‌قید و بندها هم گروهی دیگر از NEETهایی هستند که جوانانی را تشکیل می‌دهند که به دلایل فردی، خانوادگی و اجتماعی از جست‌وجوی شغل دلسرد شده و به دنبال کسب مهارت و دانش نیستند که این شرایط برای آنها به دلیل عدم توانایی جسمی و ذهنی به وجود نیامده بلکه یا دلسرد از یافتن شغل هستند یا به دلایلی نظیر زمینه‌های خانوادگی، به دنبال سبک زندگی خطرناک و غیراجتماعی (مصرف مواد یا دارای جرم جنایی) هستند.
با توجه به دسته‌بندی مطرح شده، می‌توان گفت تمامی جوانان در گروه‌های نام برده شده آسیب‌پذیر نیستند. به‌طور مثال دسته آخر (بی‌قید و بندها) به‌شدت در معرض مواجهه با آسیب‌های اجتماعی هستند. البته مطالعات جهانی نشان می‌دهد که این گروه، بخش کوچکی از مجموعه فوق را تشکیل می‌دهند.لازم به ذکر است سنجش شاخص NEET به راحتی امکان‌پذیر نبوده و نیاز به بررسی و درنظرگرفتن تمامی جوانب و ابعاد قضیه دارد. منظور از کسب مهارت، مهارت‌آموزی از طریق آموزش‌های تخصصی است و از آنجایی که آمار مربوطه در طرح‌های آمارگیری نیروی کار و سایر طرح‌های جمعیتی، پوشش کامل ندارد، از این رو امکان محاسبه دقیق وجود نداشته که البته تعداد اندک آن، تاثیری در تغییر سهم نداشته و قابل چشم‌پوشی است ولی با توجه به ملاحظاتی، محاسبه متغیرها و اندازه‌گیری این شاخص برای کشور، از طرح آمارگیری نیروی کار مرکز آمار ایران، میسر است.
اخیرا مرکز آمار و اطلاعات راهبردی وزارت کار و رفاه اجتماعی در گزارشی به محاسبه شاخص NEET برای جوانان در گروه سنی 24-15 ساله طی سال‌های 1393 تا 1397 پرداخته است و محاسبات بدون در نظر گرفتن آمار جمعیت مهارت‌آموزان است. بررسی‌ها حاکی از آن است که طی سال‌های مورد بررسی حدود 30 درصد جوانان 24-15 ساله کشور، شاغل نبوده و در حال تحصیل یا کسب مهارت نیز نیستند.بررسی‌ها نشان می‌دهد که نرخ NEET برای جوانان 24-15 ساله طی سال‌های 1393 تا 1397 از ثبات نسبی برخوردار بوده و نوسان شدیدی ندارد. به‌طوری که نرخ مذکور در سال 1393 حدود 31.6 درصد بوده که در سال 1397 به 29.7 درصد کاهش یافته است. طی سال‌های مورد بررسی این شاخص در مردان و زنان به ترتیب 0.4 و 3.4 درصد کاهش داشته است.همچنین می‌توان گفت سهم زنان غیرشاغل که در حال تحصیل و مهارت‌آموزی نیستند از سهم کل و سهم مردان بیشتر است. با توجه به اینکه جمعیت کشور به سمت میانسالی می‌رود، سهم NEET نیز رو به کاهش است.از جمله علل بالا بودن نرخ NEET در کشور مربوط به جوانان بیکاری است که بخش عمده‌ای از این گروه را تشکیل می‌دهند. همچنین علت دیگر آن درک نادرست عموم مردم از واژه شاغل است. به‌طوری که تلقی عموم مردم از فرد شاغل، کسی است که مزد و حقوق‌بگیر بوده و در یک بنگاه فعالیت می‌کند.
این در حالی است‌که بخشی از گروهی از این افراد که ترک تحصیل می‌کنند (به ویژه در مناطق روستایی) برای یکی از اعضای خانوار خود فعالیت می‌کنند که در این صورت در زمره کارکنان فامیلی بدون مزد قرار گرفته ولی به اشتباه خود را بیکار قلمداد می‌کنند یا افراد بسیاری هستند که کارکن مستقل بوده یا (به ویژه زنان) در محل سکونت خود، مشغول انجام شغل خانگی و کسب درآمد بوده که در این صورت، آنان نیز در زمره شاغلین محسوب می‌شوند. همچنین برخی از جوانان به صورت داوطلبانه از چرخه آموزش و بازار کار خارج شده‌اند. به‌طور مثال جوانان دارای درآمد بدون کار (در خانواده‌های با تمکن مالی بالا) یا مادران جوانی که در یک خانوار با درآمد بالا زندگی کرده ولی تصمیم می‌گیرند که به‌طور داوطلبانه به منظور مراقبت از فرزندان خود از بازار کار خارج شوند.
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که برخی از جوانان نیز به‌طور غیرارادی و به اجبار به دلایلی نظیر ناتوانی، بیماری و معلولیت قادر به اشتغال، تحصیل یا کسب مهارت نیستند یا حتی مادر جوانی که توانایی پرداخت هزینه مراقبت از کودک یا کودکان خود را ندارد و به اجبار، بازار کار را ترک می‌کند.ولی قسمت نگران‌کننده موضوع، جوانانی هستند که در هیچ‌یک از مصادیق برشمرده فوق گنجانده نشده و در عین حال نه در جست‌وجوی کار بوده و نه در حال آموزش یا کسب مهارت. این گروه به‌شدت در معرض خطر به حاشیه رانده شدن از بازار کار و مواجهه با محرومیت‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی هستند که توجه ویژه برنامه‌ریزان برای وضع سیاست‌های حمایتی از جمله فراهم کردن امکانات تحصیلی، مهارت‌آموزی و اشتغال را طلب می‌کنند.
در دستور کار دستیابی به توسعه پایدار 2030 سازمان ملل متحد نیز، دو هدف برای جوانان در نظر گرفته شده است:
1- دسترسی کامل و موثر به اشتغال و کار شایسته برای تمامی زنان و مردان از جمله افراد جوان
2- کاهش افرادی که شاغل نیستند و درحال تحصیل و مهارت آموزی نیستند (کاهش نرخ از این رو نقش برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران برای منابع انسانی کشور به ویژه جوانان در دستیابی به توسعه پایدار امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.)
