اما و اگرهای بزرگ‌ترین عرضه اولیه بورس

گروه بورس|محمدامین خدابخش|

خصوصی‌سازی در ایران همواره یکی از چالش‌برانگیزترین مباحث در اقتصاد کشور بوده است. این فرآیند مهم که در دهه‌های گذشته همواره توجه بسیاری را به خود جلب کرده و از کلیدی‌ترین موضوعات بر سر راه توسعه اقتصادی کشور است، در سال‌های اخیر بسیار حاشیه‌ساز شده است. در واقع حواشی شکل گرفته حول این جریان از آن جهت که تاثیر بسیاری بر مسائل اجتماعی و امنیتی دارد تا به امروز ادامه داشته و به نظر می‌آید از بعد اجرایی که تاکنون داشته، حالا وارد فاز جدیدی شده است.

  هجوم لشگر «شستا» به بازار سهام

خبرهای اعلام شده در چند روز گذشته حکایت از آن دارد که قرار است بزرگ‌ترین شرکت سرمایه‌گذاری در ایران یعنی شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی (شستا) به همراه 21 شرکت زیر مجموعه خود به بورس تهران بیاید. مقرر شده تا این شرکت‌ها با استفاده از فرآیند عرضه اولیه، به‌طور مستقیم و مشابه آنچه که برای شرکت‌های دیگر انجام شده به تملک خریداران درآیند. هدف از عرضه‌های پیش رو تغییر موقعیت وزارت تعاون از بنگاهداری به سهامداری عنوان شده است. بنابراین انتظار می‌رود مطابق با آنچه که محمد شریعتمداری وزیر تعاون، کار و رفاه در در شورای برنامه‌ریزی استان همدان اعلام کرده، این وزارتخانه بنا دارد تا پایان مهرماه «شستا» را در بورس تهران عرضه کند. با این حال تا امروز خبری از درج نماد این غول سرمایه‌گذاری ایران در هیچ یک از تابلوهای معاملاتی بازار سهام نشده است.

  پالایشی‌ها در گیر و‌دار فروش

از طرفی همین چند روز پیش بود که وزیر اقتصاد به واگذاری سهام 6 پالایشگاه از طریق بورس اشاره کرد. بر این اساس دولت در نظر دارد تا سهام خود در پالایشگاه‌هایی نظیر پالایشگاه تهران، اصفهان، تبریز و... را از طریق بازار سرمایه در اختیار عموم قرار دهد. البته باید به خاطر داشت که این تصمیم قبلا نیز اعلام شده بود. با این حال از آنجا که سازمان خصوصی‌سازی در عرضه بلوکی سهام این شرکت‌ها ناکام بود، حالا مقرر شده تا فروش سهام این شرکت‌ها به صورت غیرمستقیم دنبال شود. مطابق با آنچه که محمدعلی دهقان دهنوی بیان کرده است، خصوصی‌سازی این شرکت‌ها از طریق فروش غیرمستقیم سهام آنها از طریق صندوق‌های ETF انجام می‌شود.

بازار سهام در نخستین روزهای پاییز از آنچه که انتظار می‌رفت پاییزی‌تر ظاهر شده و با رسیدن به نیمه مهرماه همچون هفته‌های قبل از رونق در تقاضا برخوردار نیست. مطابق با آنچه که کارشناسان می‌گویند طی روزهای اخیر رشد قیمت سهام به همراه افزایش عرضه در بسیاری از نمادهای عمدتا بانکی سبب شده تا جو کلی بازار که متاسفانه در مواقع افزایش عرضه‌ها روندی هیجانی به خود می‌گیرد، با رویگردانی خریداران از تقاضا مواجه شود. به نظر می‌رسد که یکی از دلایل رویکرد منفی سرمایه‌گذاران به معاملات این روزها فراغت از بازده کسب شده و شناسایی سودهایی باشد که طی ماه‌های قبل به دست آورده‌اند.

 از آنجا که هر دوی عرضه‌های یاد شده از لحاظ زمان و جذب نقدینگی تاثیر بسزایی بر روند معاملات بورس یا فرابورس خواهد گذاشت از این رو بررسی مسیر پیش رو و گزینه‌های احتمالی برای به ثمر رساندن آن از اهمیت زیادی برخوردار است. می‌توان این‌طور قلمداد کرد که به واسطه حجم بالای نقدینگی که سهام مورد نظر به خود اختصاص خواهد داد، چگونگی ورود پول به نمادهای در نظر گرفته شده برای شرکت‌های دولتی بسیار مهم است. دلیل اهمیت این امر در لزوم حفظ رونق بازار سرمایه و سلب اعتماد از سرمایه‌گذاران نهفته است. چرا که در صورت عدم تامین نقدینگی مورد نیاز برای عرضه‌های مورد بحث از بیرون از بازار سرمایه، سهامداران فعلی به‌دلیل فشار فروش لطمات بسیاری خواهند دید.

به همین منظور و لزوم بررسی روش‌های عرضه و کاهش تصدی‌گری دولت، «تعادل» به مصاحبه مهران فتحی، کارشناس بازار سهام پرداخت.

این صاحب‌نظر در حوزه تامین مالی گفت: به‌طور کلی راهکارهای بسیاری برای خصوصی‌سازی یا کاهش سهم دولت در اداره شرکت‌ها وجود دارد. یکی از راه‌هایی که در این زمینه مطرح شده است واگذاری، هدایت و نه مالکیت شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی است. در این روش دولت‌ها بر اساس قراردادهای گوناگونی می‌توانند، اداره یک شرکت تحت تملک خود را که نمی‌خواهند، حق حاکمیت خود بر آن را از دست بدهند، به بخش خصوصی واگذار کنند. در این روش اگرچه گرداننده اصلی شرکت بخش خصوصی خواهد بود و تمامی عواید حاصل از این واگذاری به آن تعلق می‌گیرد، مالکیت دولت از شرکت سلب نمی‌شود. چنین روشی باعث می‌شود تا آثار منفی خصوصی‌سازی که در حال حاضر شاهد آن هستیم، گریبان جامعه و اقتصاد را نگیرد، چراکه در بلندمدت همواره دولت است که در قبال شرکت واگذار شده مسوول خواهد بود.

فتحی ادامه داد: کارنامه خصوصی‌سازی در کشور نشان داده که با انجام خصوصی‌سازی در ایران، ، دولت نتوانسته به نقش حمایتی خود از شرکت‌های واگذار شده به نحوی موثر ادامه دهد. بنابراین تداوم رویه فعلی، یعنی آزاد کردن بازار پس از فروش شرکت، امکان پذیر نخواهد بود.

 عرضه سهام بزرگ، لنگر یا محرک؟

این کارشناس بازار سرمایه در خصوص ورود شرکتی بزرگ در ابعاد «شستا» به بازار سرمایه گفت: انجام این کار به شرطی اثربخش و مفید خواهد بود که عرضه یادشده، نقدینگی جدیدی را از بیرون چرخه معاملات بازار سهام به خود جذب کند. چراکه حجم سهام این شرکت به حدی زیاد است که در صورت تامین نقدینگی آن از خود بازار می‌تواند به‌طور جدی معاملات را با رکود مواجه کند.

وی افزود: ورود «شستا» به بازار سهام در صورتی که درست انجام شود، تاثیر بسیاری در رونق بازار خواهد داشت. با این حال تاثیرات مثبت ورود شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی به بازار تنها محدود به معاملات سهام نخواهد بود. در صورت ورود «شستا» به بازار سرمایه، بازار اوراق بدهی نیز می‌تواند رونق قابل توجهی را شاهد باشد.

این کارشناس بازار ادامه داد: از آنجایی که «شستا» زیر مجموعه‌های بسیاری دارد که هر کدام نیازهای گوناگونی در حوزه تامین مالی دارند، می‌تواند، سهام شرکت‌های یاد شده را برای انتشار اوراق قرضه گوناگون متناسب با نیازهای خود به عنوان وثیقه قرار دهد. چنین امری نقشی مهم در غنای بازار اوراق خواهد داشت و می‌تواند حجم معاملات آن را نیز بیشتر کند. چنین اتفاقی یک بازی برد - برد برای بازار خواهد بود چراکه به غیر از تامین مالی، خلق ارزش نیز در این بازار صورت می‌گیرد. این امر نه تنها بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار کشور را از انجام تامین مالی بانکی بی‌نیاز می‌کند بلکه می‌تواند بسیاری از شرکت‌ها را که در معرض زیان قرار دارد از مشکلات فعلی نجات دهد.

  افزایش شفافیت، میوه ورود «شستا» به بورس

مهران فتحی در پایان گفت: دیگر دستاورد ورود «شستا» و زیر مجموعه‌های آن به بازار سرمایه افزایش شفافیت عملکرد این شرکت خواهد بود. با توجه به آنکه شرکت یاد شده نقی مهمی در تامین مستمری بخش عظیمی از بازنشستگان کشور دارد، عرضه ان در بورس و انتشار صورت‌های مالی و تمام زیر مجموعه‌های آن در تارنمای کدال، نقش بسزایی در افزایش شفافیت در اقتصاد ایران بازی خواهد کرد؛ شفافیتی که نقش بسزا در بهبود فعالیت‌های آتی «شستا» و تمام زیر مجموعه‌های آن دارد.

  هلدینگ‌های شستا در یک نگاه

هم‌اکنون تعداد زیادی از شرکت‌های تابعه هلدینگ‌های شستا و حتی خود هلدینگ‌ها در بورس پذیرفته شده و در حال معامله هستند. اما نگاهی به وضعیت سهامداری آنها، نشان می‌دهد که هنوز سهامدار عمده این شرکت‌های سهام عام عرضه شده در بورس نیز در دست خود شستا قرار دارد و خبری از خصوصی‌سازی حتی در این شرکت‌ها به چشم نمی‌خورد. بنابراین این ابهام و تردید وجود دارد که بعد از عرضه اولیه تمام آنها نیز، باز هم خود شرکت‌های شستا یا سایر دولتی با خرید بلوکی یا شناور سهام‌آنها، باز هم تصدی‌گری را در دست بگیرند. در ادامه به آمار هلدینگ‌های شستا به لحاظ ارزش بازار روز بورسی‌ها و سرمایه ثبتی غیر بورسی‌ها در اردیبهشت 98 پرداخته‌ایم.

تاپیکو، هلدینگ سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی است که پیش از این در بورس پذیرش شده و هم‌اکنون ارزش بازاری بیش از 254 هزار میلیارد تومان دارد. هلدینگ تاپیکو هم‌اکنون 59 شرکت مدیریتی دارد و در حوزه زنجیره ارزش صنعت نفت، گاز و پتروشیمی مشغول است. سهامداران این هلدینگ را هم‌اکنون شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی با 42.7 درصد سهام، واسط مالی مرداد یکم با 18.6 درصد، واسط مالی اردیبهشت با 10 درصد، آینده‌سازان رفاه پردیش با 5 درصد، ‌موسسه صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر با 3.8 درصد، ‌شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی با 3.2 درصد و شرکت گروه صنعت سلولزی تامین گستر نوین با 1.2 درصد تشکیل می‌دهد. همچنین سهام شناور این شرکت نیز 12 درصد است.

تیپیکو، هلدینگ سرمایه‌گذاری دارویی تامین نیز قبلا در بورس پذیرش شده و ارزش تابلوی آن هم‌اکنون به رقم 58 هزار میلیارد تومان رسیده است. این شرکت در حوزه دارویی 26 شرکت مدیریتی دارد و در بخش ابزار پزشکی نیز یک شرکت مدیریتی فعال دارد.

سهامداران این هلدینگ نیز به ترتیب داشتن سهام شامل شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی با 35درصد سهم، ‌موسسه صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر با 17 درصد سهم، ‌بانک رفاه کارگران با 10درصد سهام، شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین با 6درصد سهم، شرکت توسعه مدیریت و سرمایه صبا با 5.2 درصد سهم، شرکت توسعه سرمایه رفاه با 4 درصد سهم، شرکت سهامی بیمه ایران با 1.8 درصد سهام، شرکت بیمه مرکزی جهوری اسلامی ایران با 1.6 درصد سهم، شرکت سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا با 1.2 درصد سهم و در نهایت با 1.1 درصد سهم را شامل می‌شود. سهام شناور این شرکت نیز هم‌اکنون 18 درصد است.

شرکت سرمایه‌گذاری صدرتامین یا همان تاصیکو، دیگر هلدینگ شستاست که در حوزه معدنی، کانی‌های فلزی و غیرفلزی و زنجیره وابسته به آن سرمایه‌گذاری می‌کند. ارزش بازار این شرکت بورسی، روی تابلوی بازار سهام هم‌اکنون 5 هزار و 656 میلیارد تومان است. سهامداران آن را شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین با 50درصد سهم، ‌شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی با 31درصد سهم و شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز پتروشیمی تامین با 6.9 درصد سهم تشکیل می‌دهد. همچنین 10 از سهام این شرکت، شناور روی تابلو معامله می‌شود. همچنین این هلدینگ 15 شرکت زیرمجموعه دارد که در 3 بخش کانی‌های غیرفلزی، ‌فلزات اساسی و استخراج و اکتشاف دسته‌بندی شده و فعالیت می‌کنند.  شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین، به عنوان یک هلدینگ سرمایه‌گذاری، علاوه بر مدیریت سبد سهام، سرپرستی و مدیریت شرکت‌های تابعه خود که عمدتاً در حوزه خدمات مالی متمرکز است را بر عهده دارد. این شرکت که از نوع سهامی عام است هنوز در بورس عرضه نشده و طبق اطلاعات سایت شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی، ‌100 درصد سهام آن متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی است. سرمایه این شرکت هم‌اکنون بالغ بر هزار و صد میلیارد تومان است.

شرکت سرمایه‌گذاری صنایع عمومی‌تامین از نوع شرکت‌های سهامی خاص است که با سرمایه10 میلیارد تومان در بخش سرمایه‌گذاری و مشارکت در فعالیت‌های تولیدی، بازرگانی، خدماتی وتحقیقاتی، مالی ومدیریتی جهت نیل به اهداف شرکت در زمینه‌های مختلف اعم از صنعتی، خدمات بازرگانی، کشاورزی، دامی، صنایع شیر و لبنیات صنایع غذایی و تبدیلی و سایر زمینه‌های وابسته به موارد فوق از طریق خرید و سرمایه‌گذاری در سهام شرکت‌های تولیدی، بازرگانی و خدماتی پذیرفته شده در بورس و خارج از بورس، خرید انواع اوراق مشارکت و بهادار دولتی و غیردولتی، ایجاد و تأسیس شرکت‌های جدیدی به‌منظور تحقق اهداف شرکت به تنهایی یا با مشارکت با سایراشخاص حقیقی وحقوقی، خرید و فروش سهام شرکت‌های خارجی درخارج از بورس وسرمایه‌گذاری درآنها درچارچوب مقررات جاری کشور، آماده‌سازی و ورود شرکت‌های سرمایه‌پذیر به بورس اوراق بهاردار، خرید و فروش اموال منقول مربوط با موضوع و انجام فعالیت‌های بازرگانی و تجاری مجاز، اخذ وام و اعتبار از موسسات و بانک‌های داخلی و خارجی در چارچوب مقررات کشور و بانک‌های داخلی، اخذ نمایندگی از شرکت‌ها و موسسات از جمله شرکت‌ها و موسسات سرمایه‌گذاری معتبر داخلی و خارجی، ایجاد شعب و نمایندگی‌های داخلی و خارجی، ارایه خدمات مشاور مالی واقتصادی و سرمایه‌گذاری به اشخاص حقیقی وحقوقی و مدیریت و نظارت بر شرکت‌های سرمایه‌پذیر، انجام کلیه امور و فعالیت‌هایی که به‌طورمستقیم یا غیرمستقیم برای تحقق اهداف و موضوع شرکت فعالیت می‌کند.

گفتنی است شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی 99درصد از سهام این شرکت را در اختیار دارد و شرکت‌های سرمایه‌گذاری صباتامین، شرکت سرمایه‌گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین، شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین و شرکت سرمایه‌گذاری سیمان تامین هر یک 0.01 درصد از سهام این شرکت را در اختیار دارند.

شرکت خدمات ارتباطی رایتل در سال 1386 با هدف فعالیت در حوزه فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات تاسیس شد سرمایه این شرکت، هزار میلیارد تومان است و سهامداران آن به ترتیب میزان سهامداری، ‌مدیریت صنایع نوین تامین 59.9 درصد، ‌شرکت موج ارتباطات پارس 40 درصد، شرکت سرمایه گداری نفت، ‌گاز و پتروشیمی تامین 0.0001 درصد و شرکت سرمایه‌گذاری صدر تامین و صبا تامین نیز هر یک به همین میزان سهامدار رایتل هستند.

سرمایه‌گذاری توسعه انرژی تامین در دو بخش آب و برق فعالیت دارد. 90 درصد از سهام این شرکت در اختیاز شرکت سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی و 10 درصد از آن در دست شرکت سرمایه‌گذاری صباتامین است.

کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به نظر می‌رسد ارزنده‌ترین شرکت شستا باشد. این هلدینگ قبلا در بورس عرضه شده و ارزش بازاری آن بالغ بر 11 هزار و 176 تریلیون تومان است. سهامدار عمده این شرکت، سرمایه‌گذاری تامین اجتماعی است که 12 درصد از سهام را بر عهده دارد و سایر شرکت‌ها اعم از واسط مالی بهمن چهارم، بازرگانی دولتی ایران، صندوق بازنشستگی کشوری، ‌و شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی، ‌سهمی کمتر از 5 درصد در این شرکت دارند. سهام شناور این شرکت ارزنده نیز هم‌اکنون 6 درصد است و عمده فعالیت‌های آن در بخش حمل و نقل آبی انجام می‌شود.