تغییر سهم آلاینده‌ها در آلودگی هوای پایتخت

گروه راه و شهرسازی|

آنگونه که سید‌آرش حسینی‌میلانی، رییس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران گفته، با همکاری دو دانشگاه معتبر سیاهه انتشار آلاینده‌های هوای تهران به‌ روزرسانی شده و سهم برخی از آلاینده‌ها در آلودگی هوای تهران تغییر کرده است.به گزارش تعادل، سیاهه انتشار آلاینده‌ها، مهم‌ترین ابزار علمی و مدیریتی شناخت و کاهش آلودگی هوا است. بدون سیاهه انتشار آلاینده‌ها، برنامه‌ریزی برای کاهش آلودگی هوا کاملا بی‌هدف است. سیاهه انتشار، اهداف کیفی را به اهداف کمی تبدیل کرده و پایش اثربخشی برنامه‌های کاهش آلودگی هوا را میسر می‌سازد. در تهران برای اولین‌بار در سال 1376 این سیاهه منتشر شد و بعد از آن طی سال‌های 91 و 92 سیاهه دیگری با همکاری هسته پژوهشی سوخت و احتراق و آلایندگی دانشگاه شریف و شرکت کنترل کیفیت هوا تهیه شد. در این طرح، منابع آلاینده شهر تهران به دو گروه منابع متحرک و منابع ساکن تقسیم‌بندی شده است. منابع متحرک شامل وسایل نقلیه در حال تردد در شهر تهران شامل خودروهای شخصی، تاکسی‌ها، موتوسیکلت‌ها، مینی بوس‌ها، اتوبوس‌ها و خودروهای باری سبک و سنگین دیده شده است. منابع ساکن نیز به پنج دسته اصلی شامل صنایع، خانگی و تجاری، تبدیل انرژی (نیروگاه و پالایشگاه)، پایانه‌های مسافربری (فرودگاه مهرآباد، ایستگاه راه آهن و پایانه‌های اتوبوس درون شهری) و جایگاه‌های بنزین تقسیم‌بندی می‌شوند.البته برخی کارشناسان نسبت به این سیاهه انتقاد دارند و می‌گویند در تهیه این سیاهه تنها منابع انسان‌ ساخت در نظر گرفته شده و سهم منابع طبیعی مانند گرد و غبار دیده نشده است. این در حالی است که بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد سال گذشته ذرات معلق با قطر کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون عامل اصلی آلودگی هوای پایتخت بوده است.

در این حال، حسینی میلانی درباره آخرین سیاهه انتشار آلاینده‌های هوای تهران توضیح داد: با همکاری دو دانشگاه معتبر سیاهه انتشار آلاینده‌های هوای تهران به‌روزرسانی شده است. پارامترهای جدید اندازه‌گیری به آن اضافه شده و سهم برخی از آلاینده‌ها در آلودگی هوای تهران تغییر کرده است. این گزارش هم‌اکنون تهیه شده که برای بررسی بیشتر و صحت‌سنجی به نهادهای مسوول ارایه شده وطی چند ماه آینده پس از تایید رسمی، نتایج آن منتشر می‌شود.

سید‌آرش حسینی‌میلانی با اشاره برخی از اظهارنظرهای متفاوت درخصوص غلظت گوگرد در بنزین، افزود: پایش پارامترهای سوخت و آلودگی هوا باید با جامعیت انجام شود و متولی اصلی آن نیز سازمان حفاظت محیط زیست است. حتی اگر شرکت کنترل کیفیت هوا هم گزارشی درخصوص آلودگی هوا بدهد، سازمان حفاظت از محیط زیست باید آن را صحتسنجی کند. در پایش‌های انجام شده، باید مشخص شود که تعداد نمونه‌گیری‌های انجام شده، چه تعداد بوده و اینکه از کدام مخازن نمونه‌گیری انجام شده است. عضو شورای شهر با اشاره به پایش‌های پیشین کیفیت سوخت اظهار کرد: پایش ادواری کیفیت سوخت از سال‌های گذشته انجام می‌شد و ادعایی هم وجود ندارد که تمام مخازن سوخت را تحت پوشش قرار می‌دهد. حتی در بحث اندازه‌گیری‌های آلودگی هوا نیز مرجعیت با سازمان حفاظت از محیط زیست است و شهرداری تهران به این موضوع کمک می‌کند و نتایج به دست آمده از ایستگاه‌های سنجش آلاینده‌های شهرداری با نتایج سازمان حفاظت محیط زیست یکی شده و نتیجه نهایی منتشر می‌شود. حسینی میلانی افزود: غلظت گوگرد در بنزین در ۱۰ سال پیش در وضعیت بالاتر از استاندارد قرار داشت که وزارت نفت توانست این میزان را در سوخت دیزل به صورت قابل توجهی کاهش دهد اما اینک این میزان براساس گزارش‌های اعلام شده در بنزین مقداری افزایش یافته است. او با تاکید بر اینکه اصلی‌ترین مساله گوگرد، وجود آن در سوخت دیزل است تصریح کرد: وزارت نفت در این مورد نیز توانسته غلظت گوگرد در دیزل را کاهش دهد اما در حال حاضر باید دید افزایش گوگرد در بنزین تا چه میزان روی آلودگی هوا اثر گذاشته است. این موضوع پیچیدگی‌های خود را دارد و نباید در این خصوص، سریعا واکنش نشان داد، نتیجه‌گیری و حاشیه‌سازی کرد. رییس کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران با بیان اینکه در هوای تهران هم آلاینده اولیه وجود دارد و هم آلاینده ثانویه، تصریح کرد: وجود آلاینده‌های اولیه و ثانویه ممکن است به شرایط پیش‌بینی نشده تبدیل شود که همین مساله ضروری می‌سازد در این باره بررسی‌های لازم انجام شود. اینکه برخی در این میان، سخن از سوخت پتروشیمی می‌کنند و می‌گویند سوخت پتروشیمی چه مشکلی داشت هم درست نیست چراکه ما نباید در این حوزه عقبگرد کنیم.

   تغییر سهم آلاینده‌ها در آلودگی هوا

در گذشته نه‌چندان دور تصور می‌شد مونوکسید کربن دلیل اصلی آلودگی هوای تهران است، اما تحقیقات جدید نشان داد که آلاینده‌های مختلفی در هوای تهران وجود دارد که هر کدام به نوبه خود می‌تواند خطرناک بوده و نفس کشیدن را برای شهروندان تهرانی سخت کند.ترکیبات گوگردی مانند دی‌اکسید‌گوگرد، ترکیبات ازت مانند منو و دی‌اکسید‌ازت، ترکیبات کربن مانند مونو و دی‌اکسید‌کربن، هیدروکربورها، مواد معلق، سرب، گاز کربنیک، اکسیدهای فتوشیمیایی، مواد رادیواکتیو، بو و صدا از جمله آلاینده‌های مهم هوا هستند. آلاینده‌های اصلی هوا که برای آنها استاندارد وجود دارد و اندازه‌گیری می‌شوند عبارتند از مونواکسیدکربن (CO)، اکسیدهای ازت (Nox)، تمامی هیدروکربن‌ها (THC) یا ترکیبات آلی فرار (VOC)، اکسیدهای گوگرد (SOX و به‌طور عمده 2So)، تمامی ذرات معلق (TSP)، سرب (Pb) و ازن (O3).بر اساس آخرین سیاهه انتشار آلاینده‌های هوای تهران در میان منابع گوناگون انتشار، خودروها عامل انتشار 75 درصد از ذرات معلق (مهم‌ترین آلاینده‌های هوای تهران)، 95 درصد منواکسید‌کربن و 60 درصد اکسیدهای ازت هستند. درحالی که صنایع 75 درصد از ترکیبات آلی، 55 درصد از دی‌اکسید‌گوگرد و 46 درصد از گازهای گلخانه‌ای را منتشر می‌سازند که به گفته میلانی این ترکیب اکنون تغییر کرده است.یک عامل مهم دیگر آلودگی هوا در اغلب شهرهای بزرگ گاز ازن در سطح زمین است. ازن در سطح زمین هنگامی تشکیل می‌شود که گازهای آلاینده حاصل از اتومبیل‌ها و سایر وسائلی که سوخت مصرف می‌‌کنند با نور خورشید واکنش می‌کند؛ در نتیجه گاز ازنی به وجود می‌‌‌‌آید که برای انسان سمی است.همچنین یافته‌های جدید نشان داده که بنزن خطرناک‌ترین ترکیب آلاینده‌ هوا بوده و موجب بروز سرطان خون و بیماری‌های مرتبط با آن است. بنزن، ترکیبی بسیار خطرناک است که به سرعت تبخیر می‌شود و ماده‌ای خوشبو است که در بنزین به مقدار زیادی وجود دارد. این ماده همچنین درصنایع پلاستیک، رزین و نایلون‌سازی‌ نیز به کار می‌رود. مقدار موجود بنزن در هوای تهران 2.5 برابر استاندارد‌های جهانی است.اینورژن یا پدیده وارونگی دما از دیگر مواردی است که به‌طور موقت باعث آلودگی هوای کلانشهرها می‌شود. اینورژن پدیده‌ای است که در آن بر خلاف زمانی که در حالت طبیعی اتفاق می‌افتد با افزایش ارتفاع، دمای هوا نیز زیاد می‌شود. در این شرایط درجه حرارت قسمت‌های پایین جو کمتر از طبقه‌های بالایی است. این وارونگی در شهرهای بزرگ عمدتا سبب آلودگی هوا می‌شود. اما آن چیزی که باعث اهمیت اینورژن در طی سال‌های اخیر شده است، تعداد و شدت این پدیده به خصوص در مناطق شهری و صنعتی است.با ایجاد اینورژن، گازها و ذرات معلق که از مصرف میزان زیادی از انرژی در مراکز شهری و صنعتی به وجود می‌آیند، در شرایط طبیعی وارد هوا شده و پراکنده می‌شوند. با وجود چنین شرایطی و ادامه مصرف انرژی و منتشر شدن گرد و غباری که از فعالیت‌های انسانی حاصل می‌شود، هوای شهرها و مراکز صنعتی آلوده به انواع متعدد گازها و ذرات معلق می‌شود که برای سلامت انسان بسیار زیان بار و اثرات آن غیرقابل جبران است.