رتبه‌بندی اعتباری، مسیری طولانی در پیش دارد
گروه بورس|محمد امین خدابخش|
در بررسی طرح‌های سرمایه‌گذاری بررسی جوانب تاثیرگذار بر روند فعالیت شرکت موضوع سرمایه‌گذاری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از آنجایی که تمامی سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی یا خارج از این بازارها به دنبال حداکثر کردن سود خود هستند، همیشه درصدد آنند تا بتوانند بیشترین سود را در پایان دوره سرمایه‌گذاری به دست آورند. از آنجایی که تمامی فرصت‌های پیش‌رو به منظور حداکثر کردن سود دارای خطرهای متعددی هستند، از این رو هر سرمایه‌گذار برآن است تا در قبال دریافت بیشترین سود، کمترین ریسک را برای افزایش میزان دارایی خود متحمل شود. همین امر سبب شده تا سنجش خطرات و ریسک‌های پیش‌رو که در دوره‌های گذشته به‌صورت ذهنی یا با استفاده از محاسبه ساده انجام می‌شد امروز شکلی پیچیده‌تر به خود بگیرد. پیچیدگی‌های اعتبارسنجی امروز تا آنجا افزایش یافته که تعیین میزان اعتبار هر کسب و کار یا دارایی به امری تخصصی بدل شده است و توسط موسسات اعتبارسنجی انجام می‌شود. اهمیت این کار امروز به حدی است که یکی از مهمترین موئلفه‌ها در زمینه تحلیل فرصت‌های سرمایه‌گذاری، بررسی سطح اعتباری شرکتی است که دارایی مورد معامله را اعم از سهام یا اوراق بدهی، منتشر می‌کند.
از آنجایی که استقراض در طول تاریخ نقش بسزایی در تامین مالی طرح‌های سرمایه‌گذاری داشته از این رو اعتبارسنجی نیز همیشه جزو مسائلی بوده است که بر موفقیت یا عدم موفقیت تامین مالی طرح‌های مختلف اثر داشته است. همین امر سبب شده تا با افزایش اعتباردهی در جوامع غربی، به منظور سنجش میزان ریسک وام‌گیرنده، موسسات اعتبارسنجی به وجود آیند. تشکیل این موسسات موجب شد تا نرخ بهره اوراق بدهی متناسب با خطرات پیش روی طرحی مشخص شود که شخص مقروض برای آن تامین اعتبار کرده است. دقیقا نیز به همین دلیل است که نرخ بازده برای تمامی اوراق متفاوت است و سرمایه‌گذاران در بازارهای مالی بازده متفاوتی را برای ورود به یک سهم یا قرضه در نظر می‌گیرند.
در عصر حاضر و با بهبود زیرساخت‌های مرتبط با شفافیت اطلاعات و توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری در میان آحاد جامعه، اهمیت اعتبارسنجی و میزان مخاطبان آن افزایش چشمگیری یافته است. این مقوله نه تنها نقش مهمی در مسیر توسعه طرح‌های سرمایه‌گذاری و در نهایت کشورها داشته است بلکه توانسته با افزایش اعتماد در میان متقاضیان خرد مشارکت در سرمایه‌گذاری، بتواند پس اندازهای اندک را به بازارهای مالی گسیل کرده و سهم اشخاص عادی را از کیک اقتصاد بیشتر کند.
این مقوله امروزه تا آنجا گسترش یافته است که بر خلاف جوامع سنتی، نیاز اشخاص حقیقی را به وجود ضامن برای وامگیری از بانک‌ها را حذف کرده و در حوزه فردی نیز جا باز کرده است.به دلیل عواملی که تاکنون ذکر شد تمامی کشورهای در حال توسعه که دنبال پیشرفت اقتصادی و رشد وتوسعه بازارهای مالی هستند توجه ویژه‌ای به بحث تامین اعتبار و کاهش هزینه‌های جنبی آن دارند. همین اهمیت نیز مهمترین عاملی است که به حمایت از اعتبار سنجی در این کشورها انجامیده است. در تمامی کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا که در چند دهه اخیر رشد اقتصادی سریعی را شاهد بوده‌اند، اهمیت اعتبارسنجی سبب شده تا به جز اتکا بر موسسات اعتبار سنجی بین‌المللی همچون «مودیز»، «استاندارد‌اند پورز» و «فینچ»، موسسات مختلفی متناسب با نیازهای بازارهای داخلی آنها شکل بگیرد.
در ایران نیز با گسترش بازارهای مالی به خصوص در زمینه سهام و اوراق بدهی شاهد افزایش اهمیت این نوع از فعالیت‌های مالی بودیم. با افزایش موسسات مالی فعال در بازارهای سهام و اوراق بدهی، از آنجایی که تنوع ناشران نسبت به زمانی که تنها اوراق مشارکت موجود توسط بانک‌ها، بسیار بیشتر شده، تامین اعتبار بر مبنای سطح اعتباری ناشر اهمیت قابل توجهی یافته است، چراکه حالا ریسک‌های موجود در بحث تامین مالی به غیر از سطح کلان اقتصاد، متغیرهای موثر بر فعالیت شرکت در یک صنعت خاص را نیز شامل می‌شود.
به همین منظور و برای بررسی بهتر وضعیت صنعت اعتبار سنجی در ایران «تعادل» به مصاحبه با قاسم محسنی، مدیرعامل موسسه رتبه‌بندی برهان پرداخت و از تاثیرات فعالیت صنعت یاد شده بر تامین مالی در ایران پرسید. این صاحب‌نظر در حوزه رتبه‌بندی و تعیین جایگاه اعتباری شرکت‌ها در خصوص وضعیت صنعت اعتبارسنجی در ایران گفت: در حال حاضر رتبه‌بندی در بسیاری از کشورهای همانند ایران انجام می‌شود. در این میان برخی از کشورها با بهره‌گیری از تجربیات سایر کشورها و توان داخلی، موسسات رتبه‌بندی داخلی را مبنای تعیین جایگاه اعتباری شرکت‌ها در نظر گرفته‌اند. برخی از کشورها نیز همانند همسایگان جنوب خلیج‌فارس به دلیل آنکه محدودیتی در استفاده از موسسات بین‌المللی ندارند، با استفاده از ظرفیت این موسسات از وضعیت اعتباری شرکت‌ها آگاه می‌شوند.
وی ادامه داد: در ایران به دلیل آنکه بحث تحریم‌ها سبب شده تا دسترسی کشور به موسسات مالی بین‌المللی با مشکل مواجه شود، ناگزیر بحث اعتبار سنجی و تعیین رتبه اعتباری از مسیر موسسات داخلی پیگیری می‌شود. با این حال باید توجه داشت که این موسسات همگی دارای سرمایه‌گذاران با تجربه خارجی هستند تا در مسیر رتبه‌بندی کشور متحمل هزینه‌های ابداع روش‌های اعتبارسنجی و ایجاد زیرساخت نشود.
محسنی افزود: در حال حاضر صنعت رتبه‌بندی در ایران نیازمند وضع قوانینی است تا از این صنعت حمایت شود. همچنین باید رتبه‌بندی در برخی از صنایع اجباری شود. از جمله موسساتی که در این زمینه باید به رتبه‌بندی آنها توجه بسیاری شود، بانک‌ها هستند. از آنجایی که بانک‌ها بر اساس دستورالعمل‌های بانک مرکزی سود ثابتی را به سپرده‌گذاران می‌پردازند، سپرده‌گذاران باید با اطلاع از وضعیت اعتباری آنها، از ریسک‌های سپردن پول خود به این موسسات آگاهی یابند. چنین شرایطی باید به جز بانک‌ها، بیمه‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تمامی شرکت‌هایی که در نظر دارند اوراق بهادار منتشر کنند باید وجود داشته باشد. محسنی در خصوص اجبار قانونی موسسات و ناشران گفت: این اجبار در برخی زمینه‌ها وجود دارد و در بخشی زمینه‌ها نیز نیاز است که مقررات بیشتری وضع شود. در زمینه تعیین وضعیت اعتباری اشخاص مقرر شده تا افرادی که دسته چک دریافت می‌کنند اعتبارسنجی شوند، با این حال قانون یاد شده همچنان اجرایی نشده است.
وی در خصوص تفاوت بین اعتبارسنجی و تعیین رتبه اعتباری گفت: رتبه اعتباری برای اشخاص حقوقی مشخص می‌شود. این رتبه با استفاده از اطلاعات مالی گذشته اشخاص حقوقی و پیش بینی آینده فعالیتشان مشخص می‌شود. رتبه اعتباری با توجه به مواردی همچون راهبری شرکت، روش‌های کنترل‌های داخلی شرکت، کیفیت مدیریت و ... تعیین می‌شود. از این رو نگاه این نوع از تعیین اعتبار بیشتر به آینده شرکت معطوف است. در مقابل اعتبارسنجی، روشی از تعیین اعتبار است که بر اساس داده‌های گذشته و مدل‌های ریاضی به اشخاص حقیقی و در مقوله اعتبارات خرد می‌پردازد. در این روش امتیاز اعتباری فرد با توجه به رفتار گذشته آن تعیین می‌شود و در وضعیت بدهی فرد در گذشته از اهمیت زیادی برخوردار است.
قاسم محسنی در مورد اهمیت رتبه‌بندی اعتباری کارگزاری‌ها گفت: نحوه فعالیت کاگزاری به گونه‌ای است که در معرض ریسک اعتباری قرار دارند. از آنجایی که این شرکت‌ها ارتباط مستقیمی با وجوه مردم دارند، تعیین ریسک اعتباری آنها می‌تواند شناخت مناسبی را برای مشتریان ایجاد کند. از آنجایی که این موسسات به اتاق پایاپای نیز بدهکار می‌شوند، تعیین رتبه اعتباری آنها برای سازمان نیز می‌تواند مفید باشد. دیگر رتبه‌بندی که می‌تواند در ایجاد شناخت نسبت به کارگزاری‌ها موثر باشد، رتبه‌بندی عملکرد مدیریت است که می‌تواند کیفیت اداره شرکت را برای ذی‌نفعان به‌خصوص مشتریان مشخص کند.
