امتیازی که اردوغان از پوتین گرفت و مزیتی که پوتین به دست آورد
یکی از مهم‌ترین نتایج دیدار اخیر روسای جمهوری ترکیه و روسیه این بود که پوتین توانست همتای ترک خود را قانع کند از مواضع پیشینش دور شود و به ضرورت احیای «توافق امنیتی آدانا» بین آنکارا و دمشق بیندیشد. «ولادیمیر پوتین» رییس‌جمهوری روسیه و «رجب طیب اردوغان» رییس‌جمهوری ترکیه روز سه شنبه ۳۰ مهرماه در شهر سوچی روسیه با هم دیدار کردند. «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه پس از دیدار پوتین و اردوغان گفت که دو رییس‌جمهور توافق کرده‌اند نیرویی مرکب از ارتش سوریه و نظامیان روسی در مناطق مرزی شمال‌شرق سوریه مستقر شوند و همزمان کردها تا فاصله ۳۰ کیلومتری از مرز عقب‌نشینی کنند. وزیر خارجه روسیه همچنین اظهار داشت: شبه‌نظامیان کرد سوریه (وای‌پی‌جی) قرار است از شهرهای منبج و تل رفعت هم عقب‌نشینی کنند. در این دیدار رهبران ترکیه و روسیه موافقت کرده‌اند که از روز چهارشنبه – دیروز - نیرویی مرکب از پلیس ارتش روسیه و نظامیان دولت سوریه در مناطقی مرزی و خارج از محدوده مورد نظر عملیات ترکیه مستقر شود.
با توجه به اهمیت موضوع، پژوهشگر ایرنا با «محمدعلی دستمالی» کارشناس مسائل ترکیه به گفت‌وگو پرداخت.
اهداف اردوغان در سفر به روسیه
دستمالی در ابتدای این مصاحبه اظهار داشت: دیدار و گفت‌وگوی مفصل اردوغان و پوتین در سوچی بیش از ۶ ساعت طول کشید چرا که اردوغان تلاش می‌کرد تا بیشترین امتیاز را از پوتین بگیرد و طبیعتاً پوتین نیز در مقام یک رییس‌جمهور کارکشته و باتجربه حاضر نبود به تمام خواسته‌های اردوغان پاسخ مثبت بدهد.
اردوغان پیش از سفر به روسیه اعلام کرده بود که قصد دارد شهرهای کوبانی (عین‌العرب) و قامشلی را هم بگیرد و برای منبج (شهری در استان حلب) هم درخواست کند. او می‌خواست به پیشروی ادامه دهد و در شمال سوریه فضایی به طول ۴۴۴ کیلومتر و عرض ۳۲ کیلومتر را در اختیار بگیرد. این یعنی تلاش برای اشغال مساحتی نزدیک به ۱۳ هزار کیلومتر مربع از اراضی شرق فرات. در غرب فرات هم که پیش‌تر عفرین، الباب و جرابلس را تحت کنترل گرفته و به این ترتیب، در مرز نهصد کیلومتری سوریه و ترکیه، منطقه‌ای وسیع و استراتژیک در اختیار ترکیه قرار می‌گرفت.
طبیعتاً هیچکدام از این خواسته‌ها منطقی و بجا نبود و ارتباط و انطباقی با حقوق بین‌الملل نداشت و بدیهی است که پوتین، صاحب خاک سوریه نیست که بخواهد بخشی از آن را به ترکیه یا دیگران بدهد. در این میان، اردوغان دست بالا را گرفت تا او را راضی کند؛ یعنی موضوعاتی در حد بالا مطرح کرد که حتماً تیم او می‌دانست چنین خواسته‌هایی اجابت نخواهند شد. وی البته دست خالی از سوچی بازنگشت و امتیازات خوبی به دست آورد. مثلاً یکی از این امتیازات این بود که ترکیه در عمل روسیه را در کنترل امنیت شرق فرات درگیر کرد. اتفاقاً این به نفع روسیه هم تمام شد. چرا که پیش‌تر فقط امریکایی‌ها می‌توانستند در شرق فرات جولان دهند. وی افزود: یکی دیگر از امتیازات این بود که اردوغان به شکلی زیرکانه کاری کرد که مناطقی که از تل‌ابیض تا راس‌العین در عملیات اخیر در اختیار گرفت به گونه‌ای رسمیت پیدا کند و به واسطه پوتین مورد تایید ضمنی دمشق هم قرار بگیرد. به اختصار باید گفت ترکیه هم در میدان جنگ و هم پشت میز مذاکره امتیازات خوبی به دست آورد.
آنکارا و مناسبات با واشنگتن و مسکو
این کارشناس مسائل ترکیه در مورد سیاست‌های موازی اردوغان اظهار داشت: جغرافیای خاص ترکیه، مشی عمل‌گرایانه اردوغان و حزب حاکم و مجموعه‌ای از منافع ترکیبی ترکیه در ارتباط با شرق و غرب، این امکان را به رییس‌جمهور ترکیه داده که در میادین مختلفی به کار و فعالیت دیپلماسی بپردازد. اگرچه از منظر روابط بین‌الملل، ارتباط همزمان با دو کشور دارای منافع متعارض امر شگرفی نیست اما معمولا چنین چیزی با ذهنیت ما خاورمیانه‌ای‌ها چندان منطبق نیست و همواره تصور می‌کنیم کشوری که با امریکا نهار صرف کند، نمی‌تواند با چین و و روسیه شام بخورد. اما لااقل ترکیه با چنین فرمانی پیش نمی‌رود.
ترکیه نزدیک به هفتاد سال عضو پیمان نظامی ناتو و متفق امریکا بوده است و اساساً عضویت ترکیه در ناتو بر مبنای ترس از تهدیدات اتحادجماهیر شوروی سابق بوده، اما حالا شرایط جهان و منطقه به ترکیه نشان داده که اتفاقاً هر آسیب عمده‌ای که به این کشور رسیده از ناحیه همان امریکا بوده و می‌توان با روسیه کار کرد. روسیه برای ترکیه نیروگاه هسته‌ای می‌سازد، سامانه موشکی اس ۴۰۰ به آنکارا می‌فرستد، گاز خود را از زیر آب‌های دریای سیاه و از طریق ترکیه به اروپا می‌رساند، روابط توریستی و تجاری دارند و حجم مبادلات خود را از ۱۶ میلیارد دلار به ۲۵ میلیارد دلار رسانده و هدف‌گذاری تجارت رویایی ۱۰۰ میلیارد دلار را در سر می‌پروانند و علاوه بر این در مذاکرات آستانه نیز با هم کار می‌کنند. این‌ها مجموعه عوامل مهمی هستند که ترکیه را به روسیه نزدیک کرده و امریکای امروز نیز در موقعیتی نیست که بخواهد برای ترکیه تعیین تکلیف کند و او را از روسیه دور نگه دارد. لذا من تصور می‌کنم ارتباط همزمان ترکیه با امریکا و روسیه ادامه پیدا خواهد کرد و مانع خاصی در این مسیر وجود ندارد.
اهمیت مواضع تهران برای آنکارا
دستمالی در مورد نگرانی اردوغان از واکنش برخی ایرانیان به عملیات اخیر ترکیه در سوریه اظهار داشت: اردوغان به طور صریح و آشکار به مقامات و مسوولان اشاره نکرد و به شکل دقیق و واضح از عبارت «برخی صداهای آزاردهنده» استفاده کرد. اردوغان انتظار داشت در این عملیات هیچ گونه انتقاد و صدای مخالفی نشنود. شاید تنها واکنش‌های رسمی لغو برخی سفرهای دیپلماتیک بود که قاعدتاً یک تصمیم موقتی بوده است اما ترکیه نیز باید این موضوع را در نظر داشته باشد که این مسائل، پیوستارهای قومی و زنجیره‌ای دارد و ایران نیز به عنوان کشوری که دارای ثروت و سرمایه‌ای به نام تکثر و تنوع قومی است، خواسته یا ناخواسته، تحت تاثیر این مسائل قرار می‌گیرد. لذا تصور می‌کنم مشکل خاصی پیش نیامده و چیزی برای گلایه وجود ندارد.
دستمالی درمورد مواضع جمهوری اسلامی با توجه به نشست صلح آستانه که با حضور ترکیه و روسیه در مورد صلح سوریه برگزار شد بیان داشت: اقدام ترکیه نوعی چالش برای ایران ایجاد کرد. تصور می‌کنم که ایران در این ماجرا معذوریت‌هایی دارد که نمی‌توان آنها را بی‌اهمیت تلقی کرد. مثلاً باید به این نکته توجه کرد که ایران با سوریه مرز مشترک ندارد اما ترکیه نهصد کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد. این را هم نباید از یاد برد که منش عمل‌گرایانه ترکیه امکان آن را فراهم می‌کند که در آن بازی در کنار همه کشورها باشد.
وی افزود: همچنین موضوع ارتباط ترکیه با گروه‌های مختلف معارض سوری، مساله بسیار مهمی است که مطلقاً نمی‌توان به سادگی از کنار آن گذشت. همین الان بسیاری از افرادی که برای کار و فعالیت در کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه در نظر گرفته شده‌اند، با ترکیه ارتباط جدی دارند و این مساله بر روند تحولات آتی سوریه تاثیر خواهد گذاشت. زمینه‌هایی برای تداوم همکاری ایران با ترکیه و روسیه وجود دارد و جاهایی هم هست که ایران نمی‌تواند ورود کند. دستمالی در پایان این گفت‌وگو در مورد روابط ترکیه و سوریه بیان داشت: یکی از مهم‌ترین نتایج دیدار اردوغان و پوتین این بود که رییس‌جمهور روسیه توانست همتای ترک خود را قانع کند که رفته رفته از مواضع پیشین دور شود و به ضرورت احیای توافق امنیتی آدانا بین آنکارا و دمشق بیندیشد. تصور می‌کنم که رویه فعلی روابط خصمانه بین اردوغان و اسد تغییر خواهد کرد، اما در عین حال یک تغییر ناگهانی و ورود به فاز جدید دوستی، چندان واقع‌بینانه نیست.
