داروخانه‌ها به تجویز کدام داروها مجاز شدند؟
قرار است داروخانه‌ها خدمت‌فروش شوند؛ ناخوشی‌های جزئی را درمان کرده و برخی واکسن‌ها را نیز تزریق کنند؛ سندی نو که برای داروخانه‌ها نوشته شده تا علاوه بر پررنگ شدن نقش داروسازان در نظام ارایه خدمات، اقتصاد داروخانه‌ها را هم درمان کند؛ تغییر رویکردی که البته پزشکان چندان رغبتی به آن ندارند. در شرایطی که پیش از این دکتر ایرج حریرچی- معاون کل وزارت بهداشت اعلام کرده بود که «حدود ۳۰ درصد بار مراجعات به داروخانه‌ها بدون داشتن نسخه و بدون مراجعه مجدد به پزشک است تا از این طریق مردم بتوانند هزینه‌های خود را کاهش داده و پول ویزیت را پرداخت نکنند»؛ و از این موضوع نیز ابراز نگرانی کرده بود، سند جدید خدمات سلامت در داروخانه‌ها در مهر ماه از سوی وزارت بهداشت ابلاغ شد؛ سندی که از همان ابتدای طرح، موافقان و مخالفان زیادی داشت. به هر حال حدود ۱۳۰۰۰ داروخانه در کشور وجود دارد که ۱۲۰۰۰ مورد از آنها، داروخانه‌های خصوصی هستند که در همه مناطق اعم از برخوردار و محروم ارایه خدمت می‌کنند و باید اقتصاد آنها را دریافت. بر همین اساس بود که دکتر محمدرضا شانه‌ساز- رییس سازمان غذا و دارو چندی پیش از تدوین و ابلاغ سند جامع خدمات نوین سلامت در داروخانه‌ها خبر داد و تاکید کرد که در این حوزه باید به سمتی رویم که درآمد داروخانه‌ها بیشتر بر اساس ارایه خدمات باشد، نه فروش صرف دارو.
داروخانه گلوگاهی برای جلوگیری از مصرف غیرمنطقی دارو
وی همچنین اعلام کرد: وقتی قرار است داروخانه فقط درآمدش را از محل فروش دارو کسب کند، ناخواسته به سمت فروش بیشتر دارو می‌رود. این درحالی است که داروخانه گلوگاهی برای جلوگیری از مصرف غیرمنطقی دارو است. بنابراین باید به سمت توجه به خدمات داروخانه‌ها رویم که می‌تواند صرفه‌جویی‌های عظیمی در پی داشته باشد.
البته این طرح هم مانند هر طرح نو دیگری موافقان و مخالفان خود را دارد. به‌طوری که وزارت بهداشتی‌ها و انجمن صنفی داروسازان معتقدند که خدمات داروسازان دسترسی بیماران به خدمات سلامت را افزایش داده و بر این اساس صف انتظار بیماران کمتر شده، بیماران راحت‌تر به خدمات دسترسی خواهند داشت و هزینه بیمار نیز کاهش خواهد یافت.
وزارت بهداشت صنفی فکر نمی‌کند
به دنبال این تصمیم وزارت بهداشت، چندی پیش مهناز خیراندیش- مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با بیان اینکه سند جامع خدمات سلامت مساله مهمی است که باید از آن دفاع کرد، گفت: نظام سلامت صنفی فکر نمی‌کند و وزارت بهداشت نباید به این موضوع نگاه صنفی داشته باشد، بلکه نظام سلامت باید به دسترسی راحت‌تر مردم به خدمات و پایین آوردن پرداختی از جیب بیماران فکر کند. او تاکید کرد: بیمه‌ها نیز بر این باور هستند که اگر برخی خدمات توسط داروساز ارایه شود، برایشان هزینه- اثربخش‌تر تمام می‌شود و گیرندگان خدمت نیز کمتر دچار عوارض می‌شوند.
داروساز؛ پرچم‌دار پایش سلامت یا جایگزین پزشک درمانگر؟
در عین حال مهدی زارعی- رییس شورای عالی داروخانه‌های انجمن داروسازان ایران نیز در این باره به ایسنا، گفت: داروسازان مستقر در داروخانه‌ها در دسترس‌ترین عضو تیم درمانی هستند که در هر زمان آماده ارایه خدمات دارویی و درمانی به بیماران و مراجعه‌کنندگان هستند و می‌توانند پرچم‌دار نقش مراقبتی و پایش سلامت باشند، البته نه جایگزین پزشک درمانگر. این گفته‌ها در حالی است که برخی از کارشناسان حوزه سلامت و به‌ویژه سازمان نظام پزشکی انتقاداتی را نسبت به سند خدمات نوین سلامت در داروخانه‌ها مطرح کرده‌اند. به عنوان مثال یکی از بندهای این سند، تزریق برخی واکسن‌ها در داروخانه است، اما منتقدان آن انجام واکسیناسیون را در شرح وظایف داروساز نمی‌دانند و این سوال را مطرح می‌کنند که آیا داروخانه‌ها فضایی برای واکسیناسیون دارند؟. همچنین بر اساس این سند، داروسازان مجاز به تجویز برخی داروها هستند، اما باید پرسید داروسازان چه داروهایی را می‌توانند تجویز کنند و آیا این اقدام نقش پزشک را کمرنگ نمی‌کند؟. در این زمینه محمدرضا ظفرقندی-رییس‌کل سازمان نظام پزشکی هم در نامه‌ای خطاب به رییس سازمان غذا و دارو ضمن تاکید بر لزوم دریافت نظر مشورتی از سازمان نظام پزشکی در این موارد، اعلام کرد که «سند فوق‌الذکر بدون استعلام نظر و مشورت سازمان نظام پزشکی ابلاغ شده و موارد متعدد از تعارض قانونی و اشکالات اجرایی در آن ملاحظه می‌شود». او با تاکید بر اینکه عدم اصلاح موارد مذکور باعث تداخل جدی و آسیب در روند درمانی بیماران شده و عوارض خطیری به همراه خواهد داشت، تاکید کرد که «ضمن ابرام بر ضرورت استعلام نظر مشورتی و اصلاحی سازمان نظام پزشکی قبل از ابلاغ اینگونه اسناد، اصلاح و حذف بندهای متعددی از قبیل «درمان بیماری‌های جزئی» که ابعاد و حدود تشخیصی آن قابل تصور نیست و ذکر آن در سند مذکور، موجب اختلال در روند درمان و احتمال آسیب بیماران خواهد شد و موارد دیگری که در جلسه کارشناسی و فنی عنوان خواهد شد؛ مورد تاکید است».
پاسخ سازمان غذا و دارو به انتقادات
در پاسخ به این انتقادات دکتر مهناز خیراندیش- مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: در سال‌های اخیر جهان در جهت توسعه ارایه خدمات سلامت در داروخانه گام‌های بلندی برداشته است؛ به‌طوری که در بسیاری از کشورها مانند آلمان، استرالیا، انگلستان، مالزی، نیوزیلند، دوبی و دیگر کشورها خدمات و استانداردهای جدید برای ارایه خدمات سلامت در داروخانه تدوین شده است.
نقش داروساز در جلوگیری
از خوددرمانی‌های نادرست
وی افزود: مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که ایفای نقش موثر داروساز در اجرای استانداردها، در ارتقای شاخص‌های سلامت از جمله جلوگیری از خود درمانی‌های نادرست به وسیله تجویز درست داروهای OTC، شناسایی بیماران و ارجاع آنها به مراکز درمانی موثر بوده است. این درحالی است که با وجود اضافه شدن دروس بالینی به دروس داروسازی در نظام آموزشی کشورمان که باعث شده داروسازان از توانمندی و دانش بالایی برای کمک به درمان بهتر بیماران برخوردار باشند، اما هنوز ارایه خدمت داروساز در ایران برای عموم جامعه با تعاریف استاندارد و جامع شناخته شده نیست. خیراندیش با بیان اینکه سند جامع خدمات سلامت در داروخانه‌های ایران، با هدف ارتقاء سطح سلامت جامعه اجرا خواهد شد، افزود: این سند در راستای پوشش همگانی سلامت از طریق بهره‌گیری مردم از توانمندی داروسازان انجام می‌شود. بنابراین سند جامع خدمات داروخانه‌ها برای هدایت بیمار و اصلاح فرهنگ مردم در راستای مصرف منطقی دارو در جامعه تدوین شده است. تاکید می‌کنم که در این سند نه‌تنها هیچ اختیار و وظیفه‌ای خارج از ضوابط و مقررات برای داروساز دیده نشده، بلکه در تدوین سند بیشتر به مشارکت داروساز با دیگر گروه‌های پزشکی توجه شده است. مدیرکل دفتر نظارت و پایش مصرف فرآورده‌های سلامت سازمان غذا و دارو با اشاره به بندهای مهم سند جامع خدمات سلامت در داروخانه‌های ایران، اظهار کرد: یکی از بندهای مهم این سند مداخله موثر داروساز در استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه یا همان داروهای OTC برای درمان ناخوشی‌های جزئی و هدایت جامعه از درمان خودسرانه به سمت خود مراقبتی است. بنابراین داروساز بیماران را در انتخاب درمان‌های خودمراقبتی کم‌عارضه‌تر و موثرتر هدایت کرده و در صورت وجود علائم هشدار، مراجعه صحیح و به موقع به پزشک را به بیماران گوشزد می‌کند.
شرط تزریق واکسن آنفلوآنزا در داروخانه
خیر اندیش افزود: یکی دیگر از خدمات مهمی که در این سند طرح شده، ایجاد بستر امکان تزریق واکسن‌هایی مانند واکسن آنفلونزا، در همان محل داروخانه‌ای است که واکسن در آنجا به فروش می‌رسد. ارایه این خدمت به پوشش بیشتر و مناسب‌تر واکسن و همچنین حفظ سلامت و زنجیره سرد واکسن و در نتیجه سلامت جامعه و آرامش مردم کمک بزرگی می‌کند. او در عین حال تاکید کرد: باید توجه کرد که اجرای هریک از بندهای سند منوط به تدوین استانداردهای خدمت و ایجاد بستر مناسب برای نظارت و پایش نحوه اجرای آن خواهد بود. این نظارت و پایش نیز تحت نظارت شورای عالی راهبری که به ریاست وزیر بهداشت و با حضور رییس سازمان غذا و دارو، معاونین بهداشت و درمان وزارت بهداشت، رییس کل سازمان نظام پزشکی و دیگر ذی‌نفعان حوزه سلامت تشکیل می‌شود، انجام خواهد شد.
