راهکار حرکت به سمت نظام توزیع مدرن

تعادل |

نظام توزیع کالا در ایران همچنان بر پایه خرده‌فروشی است و بنابرآمارها، تنها درصد کمی از بازار سهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای است. بر همین اساس، این پرسش قابل طرح است که برای حرکت سریع‌تر نظام توزیع کالا در کشور به سمت شکل‌گیری فروشگاه‌های زنجیره‌ای بدون اینکه فروشگاه‌های سنتی (بقالی‌ها) با آسیب چندانی مواجه نشوند، چه باید و راهکار چیست؟ موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در تحلیلی، شکل‌گیری زنجیره‌های خرده‌فروشی را مورد اشاره قرار داده است. براساس این پژوهش در کنار فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توان ضمن ساماندهی واحدهای صنفی با راه‌اندازی «زنجیره‌های خرده‌فروشی» باعث افزایش کارایی نظام توزیع فعلی کشور شد. البته منظور از زنجیر ه فروشگاهی، مجموعه‌ای از واحدهای صنفی خرده‌فروشی است که تحت یک نشان تجاری و با مدیریتی یکپارچه اداره می‌شوند. از این‌رو، یکی از اقدامات مثبت انجام‌شده در همسویی با نظام نوین توزیع در سطح جهان در ایران طی یکی، دو دهه اخیر، را می‌توان توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران عنوان کرد، اما کماکان فروشگاه‌های زنجیره‌ای سهمی اندک و حدود 5 درصدی را از بخش خرده‌فروشی دارند و خرده‌فروشان جزء، سهم اصلی را در اختیاردارند. بر همین اساس، موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی پیشنهاد داده، که در کنار فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توان ضمن ساماندهی واحدهای صنفی «زنجیره‌های خرده‌فروشی» با در پیش گرفتن رویکرد ایجاد و توسعه خرده‌فروشی باعث افزایش کارایی نظام توزیع فعلی کشور شد.

 ضرورت تحول در نظام توزیع

در شرایطی که در شهرهای بزرگ و کوچک کشور هرروز شاهد بالا رفتن یک مال هستیم و از سوی دیگر می‌بینیم که فروشگاه‌های زنجیره‌ای بخش مهمی از تبلیغات محیطی را به خود اختصاص داده‌اند و تقریباً همیشه با انبوهی از جمعیت خریداران روبه‌رو هستند؛ پژوهش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی نشان می‌دهد، همچنان سهم این فروشگاه‌های زنجیره‌ای از توزیع کالا بسیار پایین است.

در گزارش این مرکز با اشاره به تحول نظام توزیع کالا و خدمات در سطح جهان و ایران آمده است: یکی از اقدامات مثبت انجام‌شده در همسویی با نظام نوین توزیع در سطح جهان در کشور ما طی یکی دو دهه اخیر، توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران بوده است، اما کماکان فروشگاه‌های زنجیره‌ای سهمی اندک و حدود 5 درصدی را از بخش خرده‌فروشی دارند و خرده‌فروشان جزء، سهم اصلی را در اختیاردارند.

در ادامه این گزارش با اشاره به اینکه نظام توزیع کالا در ایران هم باید با سرعت بیشتری به سمت فروشگاه‌های زنجیره‌ای برود که بهره‌وری در آنها بیشتر است، این موضوع مورد اشاره قرار گرفته است که در اقتصاد رقابتی کنونی در جهان تنها کسب‌وکارهایی توانایی حضور و حیات دارند که به‌صورت زنجیره‌ای (در مقابل انفرادی) به کسب‌وکار بپردازند.

 از سویی با توجه به اینکه بخش غالب نظام توزیع خرده‌فروشی کشور به‌صورت سنتی بوده و توسط واحدهای صنفی کوچک صورت می‌پذیرد؛ قطعا حذف این مجموعه بزرگ که اشتغال زیادی را در خود ایجاد کرده است از نظام توزیع کشور به مصلحت و حتی امکان‌پذیر نیست. واحدهای خرده‌فروشی جزء (سوپرمارکتی‌ها و بقالی‌ها) در بخش توزیع کشور، امکان تحول و ارتقای سیستم توزیع کشور و افزایش بهره‌وری این بخش حیاتی در معاش شهروندان را دچار چالش جدی کرده است.

اما برای حرکت سریع‌تر نظام توزیع کالا در کشور ما به سمت شکل‌گیری فروشگاه‌های زنجیره‌ای بدون اینکه فروشگاه‌های سنتی (بقالی‌ها) با آسیب چندانی مواجه نشوند، راهکار چیست؟ در گزارش موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی به شکل‌گیری زنجیره‌های خرده‌فروشی اشاره‌شده است.

براساس این پژوهش در کنار فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توان ضمن ساماندهی واحدهای صنفی و راه‌اندازی «زنجیره‌های خرده‌فروشی» باعث افزایش کارایی نظام توزیع فعلی کشور شد. منظور ا ز زنجیره فروشگاهی، مجموعه‌ای از واحدهای صنفی خرده‌فروشی است که تحت یک نشان تجاری و با مدیریتی یکپارچه اداره می‌شوند.» درواقع این پیشنهاد به این مفهوم است که چند خرده‌فروشی که معمولاً هم فاصله بسیار کمی باهم دارند دست به یکپارچگی و مشارکت بزنند و فروشگاهی بزرگ‌تر را با یکدیگر تأسیس کنند.

 تفاوت دو مدل فروشگاه

در ادامه این گزارش به تفاوت زنجیره‌های خرده‌فروشی با فروشگاه‌های زنجیره‌ای و مزیت‌های آن اشاره‌شده است. براساس این گزارش، زنجیره فروشگاهی مشتمل بر تعداد زیادی فروشگاه با مساحت کوچک (نظیر سوپرمارکت‌ها و فروشگاه‌های در دسترس) و گستردگی بالا است. اما فروشگاه زنجیره‌ای مشتمل بر تعداد محدودی فروشگاه با مساحت بالا (هایپرمارکت) هستند. جامعه هدف فروشگاه‌های زنجیره‌ای، بخشی از نیازمندی‌های شهروندان است که در فواصل زمانی زیاد (هفتگی یا ماهیانه) و به مقدار زیاد خرید می‌کنند؛ اما جامعه هدف زنجیره‌های خرده‌فروشی، آن قسمت از نیازمندی‌های شهروندان است که در فواصل زمانی کوتاه (روزانه) و به مقدار مایحتاج روزانه خرید می‌کنند.»

در ادامه این گزارش به نمونه‌های موفق شکل‌گیری زنجیره‌های خرده‌فروشی در جهان و فروشگاه‌هایی که شکل‌گرفته شده اشاره‌شده و آمده است: «فروشگاهی زنجیره Circle K نمونه باسابقه و موفق ایجاد چنین شبکه‌های خرده‌فروشی در دنیا هستند. زنجیره فروشگاهی Circle K در تگزاس امریکا و از سال 1951 شروع به کارکرد. این فروشگاه‌ها که عموماً به‌اندازه سوپرمارکتی‌های ایران هستند اکنون بیش از 10 هزار فروشگاه در دسترس در بیش از 13 کشور (تمرکز اصلی: امریکا، کانادا، آسیای شرق و جنوب شرق) دارد که فروشگاه‌های آن‌هم از نوع مالکیتی و هم از نوع فرانچایزی (اجاره برند) هستند.  اما مزیت زنجیره‌های خرده فروشی چیست؟ این گزارش در پاسخ به این پرسش موارد زیر را از مزایای خرده فروشی می‌داند، که شامل «ساختارمند شدن واحدهای خرده‌فروشی جزء و امکان کنترل و نظارت بهتر دولت بر فعالیت‌های آنها، امکان بهره مندی از «مقیاس اقتصادی» کسب وکار و افزایش سودآوری کل؛ ناشی از صرفه مقیاس، امکان به‌کارگیری رویکردهای نوین توزیع (مثل: کراس داک، فروش الکترونیکی، ...) و کاهش قابل توجه هزینه‌های توزیع، امکان به‌کارگیری فناوری‌های نوین در نظام توزیع، مقرون به صرفه شدن سرمایه‌گذاری در حوزه زیرساخت‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بخش توزیع، امکان مدیریت واحد و یکپارچه چندین واحد خرده‌فروشی، افزایش حقوق مصرف‌کنندگان و مشتری‌مداری در بین خرده‌فروشان (به دلیل حفظ و ارتقای نشان تجاری)، یکپارچه شدن اجزای مختلف نظام توزیع خرده‌فروشی (اعم از انبارها، پخش و حمل ونقل، خرده‌فروشی) و در نتیجه امکان مدیریت یکپارچه بر کل شبکه توزیع، شکل‌گیری زنجیره‌های خرده‌فروشی قدرتمند در کشور که امکان حضور و فعالیت در سایر کشورهای منطقه را نیز دارا هستند، افزایش قدرت بخش خرده‌فروشی در چانه‌زنی با تامین‌کنندگان که کمکی به دولت در کنترل بازار و جلوگیری از گرانفروشی خواهد بود،» است.  البته هرچند که این افزایش قدرت به دلیل افزایش درجه تمرکز در مواجهه با مصرف‌کنندگان نیز وجود خواهد داشت اما به دلیل رقابت فشرده بین زنجیره‌های خرده فروشی برای کسب سهم بیشتر بازار و فروش بیشتر تاحدی کنترل خواهد شد. اما با این وجود لازم است دولت تدابیری در راستای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان بیندیشد. باید توجه داشت که رویکرد زنجیره‌های فروشگاهی نه تنها در رسته خرده‌فروشی خوار‌وبار بلکه در سایر رسته‌ها (مثل رستوران‌ها، نانوایی‌ها، پوشاک و...) نیز قابل پیاده‌سازی است. بنابراین دامنه فعالیت یک زنجیره فروشگاهی نه الزاما فقط در یک صنعت بلکه ممکن است در چندین صنعت باشد. اما توجه شود که ماهیت کار زنجیره فروشگاهی حتما خرده‌فروشی است.  همچنین موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی در پایان گزارش خود پیشنهاد داده است که در کنار فروشگاه‌های زنجیره‌ای می‌توان ضمن ساماندهی واحدهای صنفی «زنجیره‌های خرده‌فروشی» با در پیش گرفتن رویکرد ایجاد و توسعه خرده‌فروشی باعث افزایش کارایی نظام توزیع فعلی کشور شد.»