واکاوی اعطای امتیازات در موافقتنامه تجاری با اوراسیا
تعادل |
بررسی کارشناسی اقلامی که مشمول موافقتنامه تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا شده‌اند، نشان می‌دهد، ارزش واردات اقلامی که مشمول امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا شده‌اند، بیش از ارزش صادرات اقلامی است که مشمول امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران هستند و سهم آنها از ارزش کل واردات کشور به مراتب بالاتر از سهم کالاهایی است که مشمول امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران از کل ارزش صادرات ایران است. بررسی‌ها نشان می‌دهد، از میان کدهای تعرفه 8 رقمی مشمول تخفیفات ترجیحی اعطایی اوراسیا به ایران، تنها در 16 کد تعرفه، کشورهای اوراسیا جزو 3 مقصد عمده صادراتی ایران در سال 1397 بوده‌اند. در سایر اقلام، کشورهای اوراسیا یا اصلا جزو مقاصد صادراتی ایران نبوده‌اند یا سهم آنها از صادرات ایران در آن محصول پایین بوده است.
امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران
براساس موافقتنامه تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا، این اتحادیه برای صادرات ایران، در 502 کد تعرفه 10 رقمی تخفیفات تعرفه‌ای قائل شده، که تعداد این اقلام بر اساس کد تعرفه 8 رقمی به 369 قلم می‌رسد. با توجه به اینکه بررسی آماری صادرات و واردات ایران صرفا بر اساس کد تعرفه 8 رقمی امکانپذیر است. به گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران، سایر تحلیل‌ها در ادامه گزارش بر اساس کدهای تعرفه‌های 8 رقمی ارایه می‌شود.
از میان 369 کد تعرفه 8 رقمی که مشمول تخفیفات ترجیحی اعطا شده از سوی اوراسیا به ایران می‌شوند، 64 کد تعرفه (حدود 17 درصد) مربوط به فصل 39 کتاب مقررات صادرات و واردات (مواد پلاستیکی و اشیاء ساخته شده از آنها)، است. تعداد قابل توجهی از سایر این محصولات نیز به فصل‌های 73 (مصنوعات از چدن، آهن یا فولاد)، فصل 27 (سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها)، فصل 57 (فرش سایر کفپوش‌ها از مواد نسجی)، فصل84 (رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها) و فصل 20 (فرآورده‌ها از سبزیجات، میوه‌ها یا از سایر اجزا و نباتات) اختصاص دارد.
بررسی کارشناسی فهرست امتیازاتی که از سمت اوراسیا به ایران اعطا شده، گویای موارد مبهمی است که در ادامه به نکات برجسته آن اشاره می‌شود.
تخفیف‌های تعرفه‌ای اعطایی از سوی اوراسیا به ایران، در بازه صفر تا 100 درصد قرار دارد. اکنون این پرسش مطرح می‌شود، که چرا برخی کدهای تعرفه درج شده در فهرست امتیازات اوراسیا به ایران مشمول تخفیف صفر درصدی هستند؟! از جمله این موارد می‌توان به تخفیف تعرفه‌ای صفر درصد برای صادرات کیوی اشاره کرد. در حالی که در شرایط فعلی هم نرخ تعرفه این محصول برای کشورهای اوراسیا صفر درصد درج شده است. در 6 کد تعرفه دیگر نیز اعمال تخفیف ترجیحی برای صادرات ایران در نظر گرفته نشده و نرخ کاهش تعرفه صفر درصد درج شده است.
بررسی میزان صادرات ایران در کدهای تعرفه ترجیحی اعطا شده از سوی اوراسیا به ایران، براساس آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهد، میزان صادرات این اقلام در سال 1397، حدود 2.2 میلیارد دلار به وزن بیش از 4 میلیون تن بوده که نسبت به سال 1396 افت ارزشی 24 درصد و افت وزنی 15 درصد داشته است. به عبارتی؛ کالاهای مندرج در فهرست امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران، تنها حدود 5 درصد از کل ارزش صادرات کالایی (به غیر از نفت خام) کشور را در سال 1397، به خود اختصاص داده‌اند. ضمناً، با توجه به اینکه بررسی‌ها بر اساس کدهای تعرفه 8 رقمی صورت گرفته، ارقام صادرات ایران در این کالاها تقریبی بوده و ممکن است از رقم فعلی نیز کمتر شود. بنابراین، چنانچه صادرات سال 1397 را مبنا قرار دهیم، امتیازاتی که در مجموع از سمت اوراسیا به ایران اعطا شده، صرفا بخش محدودی از صادرات ایران را در بر می‌گیرد.
بررسی اقلام مندرج در فهرست امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران نشان می‌دهد، در سال 1397، از میان 369 کد تعرفه ترجیحی 8 رقمی مندرج در این فهرست، ایران تنها در 84 مورد آنها سابقه صادراتی داشته است. به عبارتی دیگر؛ در بیش از 77 درصد کدهای تعرفه 8 رقمی که مشمول تخفیفات ترجیحی اعطایی از سمت اوراسیا به ایران شده‌اند، سابقه صادراتی برای ایران در سال 1397 وجود نداشته است. از میان این 84 قلم کد تعرفه اعطایی که ایران در آنها سابقه صادراتی داشته، تنها 5 مورد آنها جزو 50 قلم عمده صادراتی ایران در سال 1397 بوده‌اند.
همچنین تقریبا 90 درصد از ارزش صادرات این اقلام در سال 1397 (حدود 2 میلیارد دلار) تنها مربوط به 23 قلم کالا با کد تعرفه 8 رقمی است، که در میان این اقلام نیز تنها 5 کد تعرفه، جزو 50 قلم عمده صادراتی ایران قرار دارند. بنابراین عملا سایر کدهای تعرفه درج شده در این فهرست، امتیازی برای ایران محسوب نمی‌شوند.
در رابطه با امتیازاتی که از سمت اوراسیا به ایران اعطا شده، نکته مهم دیگری نیز در رابطه با مقاصد صادراتی ایران وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد از میان کدهای تعرفه 8 رقمی مشمول تخفیفات ترجیحی اعطایی اوراسیا به ایران، تنها در 16 کد تعرفه، کشورهای اوراسیا جزو 3 مقصد عمده صادراتی ایران در سال 1397 بوده‌اند. در سایر اقلام (353 کد تعرفه)، کشورهای اوراسیا یا اصلا جزو مقاصد صادراتی ایران نبوده‌اند یا سهم آنها از صادرات ایران در آن محصول پایین بوده است. به عنوان نمونه؛ در این فهرست اقلامی قرار دارند که در حال حاضر، بیش از 90 درصد از آن محصول به یک کشور (از جمله عراق) صادر می‌شود و بخش باقی مانده نیز به کشورهای غیراوراسیا در حال صادرات هستند. بنابراین به نظر نمی‌رسد، قرار دادن این اقلام، در فهرست تخفیفات ترجیحی اعطایی اوراسیا به ایران، امتیازی برای ایران به همراه داشته باشد.
امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا
در این موافقتنامه، ایران نیز در 360 کد تعرفه 8 رقمی برای کشورهای اتحادیه اوراسیا (بلاروس، قزاقستان، روسیه، ارمنستان و قرقیزستان) تخفیف تعرفه‌ای در نظر گرفته است. تعرفه ترجیحی اعطایی از سوی ایران به اوراسیا غالباً مربوط به فصل 84 کتاب مقررات صادرات و واردات (رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار آبگرم، ماشین آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها) است. بعد از آن، کاالاهای مربوط به فصل2 (گوشت و احشاء خوراکی)، فصل 48 (کاغذ و کالاهای ساخته شده از آن) و فصل 72 (چدن، آهن و فولاد) بیش از سایر محصولات در این فهرست دیده می‌شوند.
بررسی کارشناسی فهرست امتیازاتی که از سمت ایران به اتحادیه اروسیا داده شده نیز گویای موارد مبهمی است که در ادامه برخی از آنها مورد اشاره قرار گرفته است.
بررسی میزان واردات ایران در کدهای تعرفه مندرج در فهرست امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا نشان می‌دهد، در سال 1397، میزان واردات ایران در این اقلام، بیش از 11 میلیارد دلار و به وزن بیش از 20میلیون تن بوده است که به لحاظ ارزشی حدود 26 درصد از کل واردات کالایی ایران را در این سال در بر می‌گیرد. در مقایسه با سال 1396 واردات ایران در این کالاها رشد وزنی 3 درصد و رشد ارزشی 1 درصد را تجربه کرده است. بنابراین، ارزش واردات اقلامی که مشمول امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا شده‌اند، بیش از ارزش صادرات اقلامی است که مشمول امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران شده و سهم آن از ارزش کل واردات کشور (26 درصد) به مراتب بالاتر از سهم کالاهایی است که مشمول امتیازات اعطایی اوراسیا به ایران از کل ارزش صادرات ایران (5 درصد) است.
همچنین از مجموع 360 کد تعرفه‌ای که مشمول تخفیفات ترجیحی اعطا شده ایران به اوراسیا هستند، در 258 مورد، سابقه وارداتی در سال 1397 برای ایران وجود داشته است. به عبارتی، برخلاف امتیازاتی که ایران از اوراسیا دریافت کرده، بخش قابل توجه امتیازاتی که ایران به اوراسیا اعطا کرده، عملا قابل تحقق هستند.
به‌طور کلی، 102 مورد از کالاهایی که مشمول امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا می‌شوند، در سال 1397، سابقه وارداتی در ایران نداشته‌اند. بخش عمده این کالاها به لحاظ تعداد، مربوط به گوشت و احشاء خوراکی می‌شود که برای آنها تخفیفات ترجیحی حتی تا 61.5 درصد کاهش نیز در فهرست امتیازات اعطایی ایران به اوراسیا در نظر گرفته شده است. قابل توجه است که بخش عمده این اقلام، کالاهای مصرفی هستند که پیش از این وارد نشده‌اند.
تخفیف‌های تعرفه‌ای اعطا شده از سوی ایران به اوراسیا بین صفر تا 82 درصد متغیر بوده است. لازم به ذکر است که 132 کد تعرفه مشمول تخفیف صفر درصدی شده‌اند که ارزش واردات آنها در سال 1397 حدود 6میلیارد دلار بوده است.
چنانچه تخفیفات تعرفه‌ای که ایران برای کشورهای عضو اوراسیا قائل شده، در چهار گروه طبقه‌بندی شوند، آمار واردات کشور در سال 1397 نشان می‌دهد، از مجموع 11 میلیارد دلار واردات ایران در این کالاها، حدود 7 میلیارد دلار آن مشمول تخفیف 0 تا 25 درصد، حدود 3.5 میلیارد دلار آن مشمول تخفیف 26 تا 50 درصد، حدود 577 میلیون دلار آن مشمول تخفیف 51 تا 75 درصد بوده و تنها 570 هزار دلار آن تخفیف 76 تا 100 درصدی را شامل شده‌اند.
نتایج بررسی‌ها در مورد فهرست تعرفه‌های ترجیحی میان اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران نشان می‌دهد، که نه تنها مبانی تعیین فهرست اقلام صادراتی ایران برای برخورداری از تعرفه ترجیحی کشورهای عضو این اتحادیه روشن نیست، بلکه به نظر می‌رسد، بررسی دقیق و کارشناسی هم در تنظیم این فهرست صورت نگرفته است. یکی از دلایل مهم عدم موفقیت ایران در استفاده از منافع موافقتنامه‌های ترجیحی با برخی کشورها در سال‌های قبل هم موید عدم توجه به همین موضوع است. ارجح است معیارهای مورد نظر در تنظیم فهرست تعرفه‌ها از ابتدا روشن و مشخص شود و به نحوی فهرست تعرفه‌ها تنظیم شود که ضمن دوری جستن از نگاه صرف بخشی، در کل، دستاوردهای مثبت و معناداری برای اقتصاد کشور به ویژه در شرایط تحریم که با محدودشدن درآمدهای صادراتی مواجه شده است، در برداشته باشد.
ظرفیت ۱۰۰ میلیارد دلاری صادرات به اوراسیا
در همین حال اما رییس اتاق مشترک ایران و عراق، معتقد است که فرصت صادرات 100 میلیارد دلاری برای ایران را به کشورهای عضو این اتحادیه فراهم می‌کند. یحیی آل اسحاق در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس درباره تاثیر موافقتنامه تعرفه ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا اظهار کرد: قطعا امضا این موافقتنامه تاثیر قابل توجهی در امر صادرات و واردات کشور خواهد داشت. او با اشاره به 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیا بیان کرد: با توجه به ارتباطات کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا با سایر کشورها، زمینه مبادلات تجاری خوبی برای ایران فراهم می‌شود و رشد خوبی برای تجارت کشور قابل پیش‌بینی است. این فعال اقتصادی با بیان اینکه مبادلات تجاری بین 5 کشور عضو اتحادیه اوراسیا حدود هزار میلیارد دلار است، افزود: ارتباط تجاری با کشورهای عضو این اتحادیه ظرفیت 100 میلیارد دلاری برای صادرات فراهم خواهد کرد. او گفت: اکنون بیش از 800 کالا برای طرفین مشمول تعرفه ترجیحی شده است و احتمالا در آینده تعداد این کالاها افزایش می‌یابد. بر اساس این گزارش، موافقتنامه موقت ترتیبات منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اوراسیا از 5 آبان ماه امسال اجرایی شد، این موافقتنامه شامل 862 قلم کالاست که 502 قلم از آن ترجیحات اعطایی اوراسیا به ایران و 360 قلم هم ترجیحات اعطایی ما به اتحادیه اوراسیا است.
کفش‌های ایرانی در راه اوراسیا!
از سوی دیگر، رییس اتحادیه کفاشان تبریز از انعقاد قرارداد در زمینه صادرات کفش ایرانی به روسیه و اوراسیا طی دو ماه آینده خبر داد. علیرضا جباریان‌فام در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه طی دو ماه آینده خبرهای خوبی در زمینه همکاری با روسیه و اوراسیا در زمینه صادرات کفش اعلام خواهد شد، از عقد قرارداد با روسیه طی دو ماه آینده خبر داد و گفت که بعد از عقد این قرارداد و ارایه تسهیلات در زمینه گمرک و حمل و نقل، تولیدکنندگان می‌توانند صادرات بهتری به این کشورها داشته باشند. او با بیان اینکه توسعه نیافتن صادرات منجر به رکود بیشتر در صنعت کفش و خروج افراد ماهر از این صنعت خواهد شد، افزود: کیفیت کفش ایرانی خیلی بهتر از قبل شده است و تاثیر منفی بر صادرات ندارد، تا جایی که می‌توانیم ادعا کنیم کیفیت کفش ایرانی از کفش ترک بهتر است. البته در بخش طراحی و مدل از کشورهای دیگر عقب بودیم که طی سال‌های اخیر پیشرفت خوبی در این زمینه داشتیم.
این مقام صنفی با بیان اینکه سال 97 از نظر شرایط تامین و قیمت مواد اولیه تولید کفش، سال سختی برای تولیدکنندگان بود، افزود: تحریم‌ها، افزایش نرخ ارز و جلوگیری از واردات برای تولیدکنندگان مشکلات بسیاری ایجاد کرد، اما حسن افزایش نرخ ارز این بود که سال گذشته صادرات خوبی در بخش کفش اتفاق افتاد که تاکنون در این صنعت تجربه نشده بود. او کشورهای همسایه از جمله عراق، آذربایجان، ترکمنستان، افغانستان، امارات و حتی پاکستان که خود تولیدکننده کفش هستند را از جمله خریداران کفش ایرانی عنوان کرد و گفت که «در سال گذشته این کشورها همچون سیل از ایران کفش می‌بردند.» به گفته جباریان‌فام، واحدهای تولیدی از نیمه دوم سال گذشته صادرات خوبی داشتند، اما از تیر ماه امسال و در پی کاهش نرخ ارز و همچنین افزایش قیمت کفش‌های ایرانی، دیگر واردات کفش برای کشورهای همسایه به صرفه نبود، بنابراین صادرات در این بخش کاهش یافت.
