عملکرد هفت ماهه و چشم‌انداز بانکداری تا پایان 98

گروه بانک و بیمه| مقصود پورابولی|

شاخص‌های سپرده، تسهیلات، درآمد و سود، قیمت سهام، افزایش سرمایه و سود هر سهم بانک‌های کشور در سال 98 نشان می‌دهد که شاخص‌های عملکرد این بانک‌ها نسبت به سال‌های 96 و 97 در حال رشد بوده و به تدریج بانک‌ها از طریق رشد بانکداری الکترونیک، درآمد غیرمشاع و کنترل هزینه‌ها، کاهش هزینه سپرده‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت، توانسته‌اند به سود دهی رسیده و از زیان انباشته قبلی بکاهند وبه تدریج سود آوری را در سال 98 نسبت به قبل بهتر کنند. اما در عین حال، بانک‌های کشور برای رسیدن به نقطه مطلوب نیازمند بهبود فضای کسب وکار و تولید، کاهش مطالبات معوق، و بهبود بهره وری شعب و کارکنان خود هستند.

بررسی مختصری از اطلاعات منتشره شهریور 98 توسط بانک‌های پذیرش‌شده در بورس در خصوص منابع جذب‌شده و تسهیلات اعطایی آنها شامل ملت، تجارت، صادرات و پست‌بانک (به عنوان بانک‌های دولتی مشمول اصل 44) و بانک‌های پاسارگاد، پارسیان، خاورمیانه، اقتصاد نوین، دی، سینا، کارآفرین و موسسه اعتباری ملل به عنوان بانک‌ها و موسسات اعتباری خصوصی نشان می‌دهد که 560 هزار میلیارد تومان در اختیار 4 بانک دولتی و 323 هزار میلیارد تومان در اختیار 8 بانک خصوصی است.

در طول دوره شش‌ماهه بانک‌های دولتی قریب به 23 هزار میلیارد تومان و بانک‌های دولتی نزدیک به 22 هزار میلیارد تومان به عنوان سود سپرده به مشتریان خود پرداخت کرده‌اند. میزان سپرده‌های ارزی جذب‌شده بانک‌های خصوصی نزدیک به دو برابر بانک‌های دولتی است در مقابل سهم انواع سپرده‌های قرض‌الحسنه پس‌انداز در میان بانک‌های دولتی عدد قابل‌ملاحظه‌ای است.

سهم سپرده‌های بلندمدت یک‌ساله در میان بانک‌های خصوصی بیش از 51 درصد است درحالی که در میان بانک‌های دولتی قریب به 27درصد از منابع ناشی ازاینگونه سپرده‌هاست. در عوض در میان بانک‌های دولتی سهم سپرده‌های جاری (که معمولاً هزینه کمتری را دربر دارد) بیش از 20درصد و در مقابل در بانک‌های خصوصی اندکی کمتر از 5درصد است.

بانک‌های دولتی قریب به 484 هزار میلیارد تومان و دیگر بانک‌ها 281 هزار میلیارد تومان در قالب عقود مختلف تسهیلات پرداخت کرده‌اند. درآمد شناسایی‌شده در طول شش‌ماهه سال 1398 در بانک‌های دولتی بالغ‌بر 27 هزار میلیارد تومان و در مقابل بانک‌های خصوصی 18 هزار میلیارد تومان بوده است.در ترکیب تسهیلات اعطایی برحسب درصد تفاوت معناداری بین بانک‌های خصوصی و دولتی در این ترکیب دیده می‌شود. مشارکت مدنی در بانک‌های خصوصی با 56 درصد بیشترین سهم را دارد درحالی که این نوع تسهیلات در بانک‌های دولتی در حدود 17 درصد است. در مقابل فروش اقساطی در بانک‌های دولتی در حدود 14 درصد است که قریب به 10 درصد با سهم بانک‌های خصوصی متفاوت است. سهم تسهیلات ارزی در بین هردو گروه در حدود 21 درصد است ولیکن بین بانک‌های مختلف، تفاوت‌های زیادی وجود دارد.اطلاعات مطلق مربوط به سود پرداختی برای تحصیل منابع، درآمد شناسایی‌شده از محل تسهیلات اعطایی، مابه‌التفاوت درآمد شناسایی‌شده، سود سپرده در دوره شش‌ماهه جاری، اطلاعات مقایسه‌ای سال قبل نشان‌دهنده بهبود عملکرد برخی بانک‌ها و تضعیف برخی دیگر در سال 98 است.

 بهره‌وری پرسنل و شعب

در مورد بهره‌وری شعب و پرسنل نیز تعداد شعب و کارکنان برخی شاخص‌های سرانه موردمحاسبه قرارگرفته که از حیث سرانه منابع در اختیار برحسب شعب، بانک خاورمیانه عملکرد شایان توجهی دارد و پس‌ازآن بانک‌های پاسارگاد، دی و پارسیان قرار داشته‌اند و از زاویه سرانه به ازای هریک از کارکنان، نیز بانک‌های خاورمیانه، پاسارگاد، پارسیان و دی در رده‌های اول تا چهارم جای دارند.

 بهبود شاخص بانکداری در مهرماه

در مهرماه 98، برخلاف ماه‌های پیشین بازار سرمایه در مهرماه نوسانات شدیدی را تجربه کرد به ‌نحوی‌که برخی سهامداران در روزهای مختلفی شاهد فرازوفرود شاخص کل به میزان قابل‌ملاحظه‌ای بودند. تشکیل صف‌های فروش سنگین در برخی نمادها در بعضی روزها خاطر فعالان بازار را آزرده کرد. نماگر شاخص کل که در پایان شهریور به سطح 302 هزار واحد رسیده بود پس از دستیابی به عددی بالاتر از 327 هزار واحد در 13 مهرماه، روند نزولی با اعوجاج شدید به خود گرفت و درنهایت مهرماه را در سطح 308 هزار واحد به پایان برد و بازدهی حدود 2 درصدی را از خود نشان داد. شاخص هم وزن در این ماه شرایط بدی را برای سهامداران به همراه آورد. عدد شاخص هم‌وزن در پایان شهریورماه معادل 87852 واحد بود و در 13 مهرماه به عدد تاریخی 97377 واحد رسید پس‌ازآن همانند شاخص کل این شاخص به سمت پایین تغییر مسیر داد و نهایتاً در سطح 81993 واحد با کاهشی 6.7 درصدی (معادل 5859 واحد) کار خود را خاتمه داد. همچنین شاخص صنعت بانکداری از 1365 واحد در پایان مردادماه به 1523 واحد در پایان شهریورماه ارتقا یافت و رشدی معادل 12درصد را از خود به نمایش گذاشت.

در صنعت بانکداری نماد بانک ملت پس از چندین ماه توقف، در 10 مهرماه بازگشایی شد. این نماد که از 27 خردادماه به دلیل ابهامات مطرح‌شده از سوی نهاد ناظر در خصوص نحوه تسعیر اقلام ارزی و نیز موارد مربوط به خسارت دریافتی از خزانه‌داری انگلستان متوقف‌شده بود پس از انتشار چند اطلاعیه شفاف‌سازی و درنهایت اعلام تأثیر تنها 130 ریال بر سود بانک (که اساسا با ذهنیات فعالان بازار تفاوت بسیار شگرفی داشت) در روز چهارشنبه 10 مهرماه بازگشایی شد و با حجم معاملات قابل‌ملاحظه 614 میلیون سهمی رشد قیمتی در حدود 46 درصد پیدا کرد و به سطح 6510 ریال هم رسید.

این نماد در روز شنبه 13 مهرماه نیز با صف خرید مناسب و رشد قیمت همراه بود ولیکن پس‌ازآن دچار تزلزل و نوسانات قابل‌ملاحظه‌ای شد. تلاش‌های زیادی در نیمه دوم مهرماه برای بهبود معاملات این نماد صورت گرفت و پمپاژ اخبار مثبت (اعلام افزایش سرمایه از محل اندوخته تسعیر ارز و سپس انتشار اطلاعیه شفاف‌سازی در خصوص برنامه مدیریت بانک برای اجرای افزایش سرمایه از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها) چندان سودی نبخشید و درنهایت در قیمت حدود 5700 ریال ماه مهر را به پایان برد.

 بازگشایی این نماد و رشد قیمت آن و سپس نوسانات شدید در مابقی روزها به‌شدت بر شاخص صنعت بانکداری و شاخص کل تأثیر گذاشت. شاخص صنعت بانکداری که در پایان شهریور به سطح 1523 واحد رسیده بود با بازگشایی نماد بانک ملت به سطح 1922 واحد هم رسید ولیکن پس‌ازآن تدریجاً در مدار نزولی به 1631 واحد در پایان مهرماه رسید. رشد حجم معاملات در قیاس با ماه شهریور در نمادهای بانک تجارت و اقتصاد نوین مناسب بوده و در مابقی نمادها حجم معاملات کاهش‌یافته است. در نماد بانک پاسارگاد نیز حجم معاملات در حدود ماه قبل بوده است. ملاحظه می‌شود که نسبت گردش سهام (حاصل تقسیم تعداد سهام مورد معامله بر سرمایه ثبت‌شده) در نمادهای زیادی همچنان پایین است.مجموع ارزش بازار صنعت بانکداری در پایان مهرماه به حدود 864 هزار میلیارد ریال رسیده است که در مقایسه با ارزش بازار پایان سال 1397 (به مبلغ 476 هزار میلیارد ریال) از رشدی در حدود 82 درصد برخوردار است. عدد مشابه در پایان سال 1396 برابر با 276 هزار میلیارد ریال بوده است. روشن است که ارزش بازار بانک ملت در حدود 290 هزار میلیارد ریال بوده که فاصله بیش از 2 برابری با دیگر بانک‌های مطرح پشت سر خود دارد. به‌عبارت‌دیگر بانک‌های پاسارگاد، صادرات و تجارت با ارزشی در حدود 100 هزار میلیارد ریال معادل یک‌سوم ارزش بازار بانک ملت را به خود اختصاص داده‌اند.

به نظر می‌رسد در طول ماه‌های باقیمانده سال، موارد زیر بر فضای معاملاتی نمادهای این صنعت تأثیرگذار باشد: افزایش سرمایه برخی از نمادهای این صنعت (نظیر ملت، پاسارگاد، خاورمیانه و سامان) از محل اندوخته تسعیر ارز به‌موجب نامه مورخ 22 خرداد 1398 بانک مرکزی (به نظر می‌رسد تلاش‌های سیستم بانکی برای معافیت مالیاتی اندوخته مزبور تاکنون راه به‌جایی نبرده باشد و این مساله می‌تواند صدور مجوز افزایش سرمایه از سوی سازمان بورس را طولانی‌تر کند) و بانک‌های پارسیان و دی (و احتمالاً ملت) از محل مازاد تجدید ارزیابی دارایی‌ها.

همچنین تعیین تکلیف نحوه تسعیر دارایی‌ها و بدهی‌های ارزی توسط بانک مرکزی در پایان سال نرخ تسعیر ارز تعیین‌شده توسط بانک مرکزی در سال گذشته و شش‌ماهه سال جاری تفاوت معناداری با نرخ سامانه نیما داشت. شروع عملیات بازار باز (OMO) توسط بانک مرکزی و نیز بازار متشکل ارزی و اثرات احتمالی آن بر فضای پولی و بانکی کشور. از سوی دیگر، شروع فعالیت بازار متشکل ارزی (که تابه‌حال چندین بار به دلایل گوناگون به تعویق افتاده) و اثرات آن بر بازار ارز که البته چندان پررنگ به نظر نمی‌رسد.افزایش حجم انتشار انواع اوراق بدهی در ماه‌های باقیمانده از سوی دولت و ... که احتمال بالا رفتن نرخ سود سپرده (به‌صورت غیررسمی) را تقویت می‌کند تأثیرات احتمالی ناشی از طرح اصلاح نظام بانکی بر نا ترازی بانک‌ها، مطالبات معوق بانک‌ها از بخش خصوصی و دولتی، افزایش سرمایه بانک‌ها و کفایت سرمایه که البته به نظر می‌رسد در مراحل مقدماتی است و به این زودی‌ها وصال نخواهد داد.

با توجه به اتفاقات پیش‌آمده در خصوص نمادهای بازار پایه که درنهایت منجر به طبقه‌بندی زرد، نارنجی و قرمز در آنها شد برخی بانک‌ها برای خروج از این بازار اقداماتی را در دستور کار خود قرار داده‌اند (من‌جمله بانک سامان و ایران‌زمین با پیشنهاد افزایش سرمایه) از سوی دیگر احتمال تعلیق و اخراج برخی نمادها از دیگر بازارها به بازار پایه دور از ذهن نیست (این اتفاق در خصوص نماد بانک دی در اولین روز آبان ماه رخ داد و این نماد پس از انقضای مهلت اعطایی چندین و چندباره از سوی هیات پذیرش فرابورس ایران، مشمول تعلیق شد) .

مسائل دیگری نظیر تغییر فضای مذاکراتی ایران با گروه 1+4، روشن‌تر شدن نحوه حضور بانک‌ها و موسسات اعتباری ادغامی در بانک سپه (حکمت ایرانیان، انصار، مهر اقتصاد و موسسه اعتباری کوثر) در فضای پولی کشور، تغییرات احتمالی نرخ ارز در بازار آزاد و به‌تبع آن سامانه نیما، شرایط کلی لایحه بودجه سال 1399 کل کشور و نحوه تأمین کسری بودجه هزینه‌های دولت در سال بعد از دیگر عوامل موثر خواهد بود.

 وضعیت سهام سه بانک بزرگ خصوصی شده

حجم معاملات سهام بانک تجارت از 754 میلیون برگ به ارزش 48 میلیارد تومان در سال 96 به 40 میلیارد برگ به ارزش 5 هزار و 39 میلیارد تومان در سال 97 رسیده و در مهر 98 نیز 19 میلیارد برگ سهم معامله داشته است. نسبت گردش سهام 8.67 درصد با رشد 9.5 درصدی نسبت به شهریور بوده و تعداد سهام 223 میلیارد و 926 میلیون برگ بوده است.

حجم معاملات سهام بانک ملت از 2 میلیارد برگ به ارزش 215 میلیارد تومان در سال 96 به 24 میلیارد برگ به ارزش 5 هزار و 394 میلیارد تومان در سال 97 رسیده و در مهر 98 نیز 2 میلیارد و 610 میلیون برگ سهم معامله داشته است. نسبت گردش سهام 5.22 درصد و تعداد سهام 50میلیارد برگ بوده است.

حجم معاملات سهام بانک صادرات از 1 میلیارد برگ به ارزش 59 میلیارد تومان در سال 96 به 15 میلیارد برگ به ارزش 1 هزار و 646 میلیارد تومان در سال 97 رسیده و در مهر 98 نیز 12میلیارد و 159 میلیون برگ سهم معامله داشته است. نسبت گردش سهام 6.93 درصد با 6.27 درصد رشد نسبت به شهریور بوده و تعداد سهام 175میلیارد و 353 میلیون برگ بوده است.