سایه‌روشن تشکیل بازار متشکل ارزی
محمدرضا جمشیدی|دبیرکل کانون بانک‌ها و موسسات اعتباری خصوصی|
بازار متشکل ارزی چیست و برای اقتصاد کشور چه کارایی دارد؟ گفته شده این بازار مکانی برای عرضه و تقاضای بی‌واسطه ارز است که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس متمرکز خواهد شد. مدتی است بازار متشکل ارزی دغدغه فعالان بازار ارز و حتی برخی از دولتمردان شده است. اما، بازار متشکل ارزی چیست و برای اقتصاد کشور چه کارایی دارد؟ گفته شده است این بازار مکانی برای عرضه و تقاضای بی‌واسطه ارز است که بر معاملات آنی و نقدی اسکناس متمرکز خواهد شد. با ایجاد این بازار و مشخص‌شدن نرخ در داخل کشور، عناوینی مانند دلار سلیمانیه یا دلار هرات به حاشیه خواهد رفت و فشارهای بیرونی برای تعیین نرخ ارز به حداقل می‌رسد.
کانون صرافان، کانون بانک‌های خصوصی، و شورای هماهنگی بانک‌های دولتی بازیگران اصلی این بازارند و بانک مرکزی به عنوان بازیگردان اصلی، نرخ ارز را مدیریت می‌کند و نظارت بانک مرکزی بر این بازار به صورت نظام‌مند و غیرمستقیم خواهد بود.
معاملات بازار متشکل ارز ناشی از معاملاتی است که تاکنون مجموعه بانک‌ها و موسسات اعتباری مجاز یا همه صرافی‌های مجاز (دارای مجوز فعالیت از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران) انجام داده‌اند و از این‌رو با شروع فعالیت شرکت بازار متشکل معاملات ارزی، تمام این معاملات از سوی شرکت مزبور انجام می‌شود و بانک‌ها و موسسات اعتباری و صرافی‌های مجاز در نقش کارگزار این شرکت ظاهر خواهند شد.
به تازگی این شرکت به منظور پذیرش عضویت بانک‌ها و موسسات اعتباری و صرافی‌های مجاز، وکالت‌نامه‌ها و تعهدنامه‌هایی را در اختیار آنان قرار داده است تا در مورد حدود و ثغور اختیارات و توانمندی خود تعیین تکلیف کنند. در این وکالت‌نامه‌ها و تعهدنامه‌های مکمل، اختیار هرگونه برداشت از حساب آنها که نزد چند بانک افتتاح خواهد شد، انسداد یا رفع انسداد حساب‌های مزبور، انتقال وجوه ارزی یا ریالی از آنها از طریق وکالت بلاعزل با مدت نامحدود، و بیشتر از آن همراه با سلب اختیار از عزل وکیل یا ضم وکیل و امین دیگر برای خود در نظر گرفته و بر اساس این وکالت‌نامه دارای اختیارات تامه‌ای برای هرگونه برداشت وجوه، تعیین کارمزد، برداشت هزینه یا اخذ جریمه بدون امکان هیچگونه اعتراض و حتی مراجعه به تمام اشخاص حقیقی و حقوقی و امضای هرگونه سند، فرم، ایجاد هرگونه تعهد، و… برای خود شده است.
در واقع، اختیاراتی که حتی هیات‌مدیره بانک‌ها نیز فاقد آن هستند و از این‌رو بعید به نظر می‌رسد مجامع عمومی بانک‌ها نیز موافقتی با واگذاری چنین اختیاراتی داشته باشند و بدین‌ترتیب است که شروع فعالیت این شرکت با ایجاد ترمزی است که خود برای آن تعبیه کرده است.
بازار متشکل معاملات ارزی ایران اصولاً به منظور انجام کلیه معاملات ارزهای خارجی اعم از اسکناس، اسناد بهادار یا اعتباری تشکیل شده و قصد آن دارد که مدیریت بازار ارز را به‌صورت یکپارچه تحت کنترل ۱۰۰ درصدی مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران بر عهده گیرد.
با فرض بر اینکه وکالت‌نامه‌های موصوف و تعهدنامه‌های مزبور به امضا درآیند، چون اختیار موجودی ارزی همه بانک‌ها و صرافی‌های مجاز در ید شرکت مزبور قرار خواهد گرفت، این فرصت فراهم خواهد شد که با هدایت شرکت مزبور از سوی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران سیاست واحدی در بازار ارز به اجرا درآید و چنانچه مدیریت متخصص و دوراندیشی به صورت مستقل و به‌دور از مصلحت‌اندیشی‌ها این سیاست‌های ارزی را تدبیر کند، زمینه‌ای برای تک‌نرخی‌شدن نرخ ارز و منبعث از آن تثبیت سیاست‌های بازرگانی و تعیین تکلیف بازرگانان کشور خواهد شد.
اگر شرکت بازار متشکل معاملات ارزی تعدیلی در مفاد شرایط عضویت برای اعضای خود قائل نشود، پیش‌بینی درست برای زمان شروع به فعالیت این شرکت کار مشکلی خواهد بود. از سوی دیگر درحال حاضر، وضعیت ارزی کشور تحت‌تاثیر مسائل سیاسی است. بنابراین، این دو مشخصه نمی‌تواند برای بنده پیش‌بینی مقرون به صحتی را امکان‌پذیر کند.اغلب تصمیماتی که در امور اجتماعی و اقتصادی اتخاذ می‌شود و ما شاهد آن هستیم، تابع سیاست چهل‌ستون‌سازی یا بی‌استون‌سازی است. به‌نظر می‌رسد اندیشه تاسیس چنین شرکتی هم در پی تصمیم‌سازی‌های مراجع مختلف ذی‌نفوذ در مسائل ارزی در دوران اخیر بوده بنابراین تمرکز و تجمیع تمام تصمیمات، سیاست مداری، هدایت، کنترل، اختیار، و شاید هم نظارت در این شرکت نقطه ضعف آن است؛ اما نکته مثبت در تشکیل این شرکت سلب اختیارکردن مراجع مختلف اثرگذار در بازار ارز خواهد بود.
حصارهای آهنی که شرکت در جلوگیری از ضربه‌پذیری یا تجمیع قدرت با هدف استقلال فعالیت خود با تدوین وکالت‌نامه‌های موصوف و تعهدنامه‌ها به منظور سلب اختیار اعضا برای خود تدارک دیده است، می‌تواند با توجه به ساختار بانک‌ها و بعضاً صرافی‌ها در چارچوب بهتری بنا شود و هرگز خود را با اختیاراتی فراتر از اختیارات بانک‌ها و سایر اعضا واکسینه نکند. در این صورت خواهد بود که با استقبال بیشتری از سوی اعضا روبه‌رو شود. به هر حال، تصمیم به تشکیل چنین بازاری تصمیمی است فراسازمانی و به همین روی نیز تصمیم دیگری شاید بتواند حرکت و فعالیت آن را روان‌تر کند.
