موانع پیشروی توسعه صنعت سی‌ان‌جی
گروه انرژی|
وجود ذخایر عظیم گازی، هزینه‌های استخراج و پالایش کمتر آن به نسبت نفت و نیز پاک‌تر بودن این حامل انرژی به نسبت سایر سوخت‌های فسیلی ایجاب می‌کند که کشوری مثل ایران به سمت استفاده هر چه بیشتر از گاز در امور داخلی و صادرات محصولات دارای ارزش پولی بیشتر مانند بنزین حرکت کند. 13 سال است که حمل‌ونقل ایران علاوه بر گازوئیل و بنزین، از گاز فشرده نیز بهره می‌برد و طی این سال‌ها سی‌ان‌جی توانسته است معادل مصرف حدود 20 میلیون لیتر بنزین در روز را از آن خود کند. اما با وجود ظرفیت گسترش 2 برابری این سوخت در سبد انرژی حمل‌ونقل کشور، در سال‌های اخیر رشد مصرف گاز فشرده متوقف و طی یک سال گذشته معکوس شد، در حالی که مصرف بنزین شتاب گرفت. این امر نشان داد که مشکلات پیشروی توسعه سی‌ان‌جی جدی هستند. مرکز مطالعات زنجیره ارزش سال گذشته در گزارشی به موانع این صنعت پرداخت که با توجه به تغییرات اخیر در نسبت قیمتی میان بنزین و سایر سوخت‌ها و افزایش جاذبه‌های سی‌ان‌جی برای رانندگان، نیاز به توجه دوباره به آن احساس می‌شود. بر اساس این گزارش، موانع پیشروی صنعت سی‌ان‌جی فقط به صرفه اقتصادی این حامل انرژی در نسبت با بنزین برای رانندگان ختم نمی‌شود و عواملی مثل دسترسی ناکافی و نامتوازن به جایگاه‌های سی‌ان‌جی، مسائل مالی مربوط به جایگاه‌داران و عدم آموزشی کافی مردم و جایگاه‌داران درباره نکات ایمنی مربوط به این سوخت در عدم توفیق آن در ایران دخیل بوده‌اند و اکنون که به واسطه افزایش قیمت بنزین، فرصتی جدید برای شکوفایی بخش سی‌ان‌جی فراهم شده، به نظر می‌رسد که توجه به چنین مسائلی می‌تواند مانع افول مجدد صنعت سی‌ان‌جی شود.
بر اساس گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش، مصرف بنزین در ایران طی سال‌های 1380 تا 1385 تقریبا 50 درصد رشد کرد و واردات بنزین را به بیشترین مقدار در تاریخ خود رساند. برای مهار رشد بی‌رویه مصرف سوخت دو سیاست اثرگذار اتخاذ شد. سیاست اول که در سال 1386 اتخاذ شد، اعمال سهمیه‌بندی و توزیع کارت سوخت بود و سیاست دوم که از سال 1389 اجرایی شد، طرح هدفمندی یارانه‌ها و افزایش قیمت بنزین بود. در کنار اجرای این دو سیاست، از سال 1385 گاز فشرده به‌طور جدی وارد سبد سوخت ایران شد. بر اساس گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش، مصرف‌کننده گاز فشرده، خودروهای دوگانه‌سوز هستند که به دو دسته «کارخانه‌ای» و «تبدیل کارگاهی» تقسیم می‌شوند. از میان 4 میلیون و 200 هزار خودروی موجود دوگانه‌سوز در کشور ایران، حدود 3 میلیون آن تولید کارخانه‌ای است و 64 درصد از تولیدات کارخانه‌ای خودروهای دوگانه‌سوز را خودروهای شخصی تشکیل می‌دهند. سهم وانت‌‌بارها 25 درصد، تاکسی‌ها 9 درصد و خودروهای سنگین نیز 2 درصد است. در سال‌های ابتدایی توسعه گاز فشرده و با افزایش سریع خودروهای دوگانه‌سوز، مصرف گاز فشرده نیز به سرعت رشد کرد و به 19 میلیون مترمکعب در روز رسید. در سال‌های 1391 تا 1394، مصرف گاز فشرده تقریبا ثابت بوده و تعداد خودروهای دوگانه‌سوز نیز افزایش قابل توجهی نداشته‌اند. اما پس از سال 1394 و با رشد دوباره خودروهای دوگانه‌سوز، مصرف گاز فشرده افزایش نمی‌یابد. این موضوع نشانگر کاهش رغبت صاحبان خودروهای دوگانه‌سوز به مصرف گاز فشرده است.
دسترسی ناکافی و نامتوازن به جایگاه‌ها
این گزارش یکی از علل کاهش رغبت صاحبان خودروهای دوگانه‌سوز به گاز سی‌ان‌جی در طی شش سال گذشته را، وضع دسترسی خودروها به جایگاه‌های توزیع گاز فشرده دانسته است. آمارها نشان می‌دهد که توقف رشد جایگاه‌سازی با توقف رشد مصرف گاز فشرده هماهنگ بوده و ادامه یافته است. بیشترین میزان مصرف گاز فشرده مربوط به دو سال اخیر است که 21 میلیون متر مکعب در روز بوده است. در حالی که ظرفیت توزیع گاز فشرده در جایگاه‌ها حدود 40 میلیون متر مکعب در روز است. تعداد کم جایگاه‌ها برای هر 1000 خودرو در ایران نسبت به سایر کشورها از دلیل عدم آزاد شدن ظرفیت عرضه گاز فشرده است. در ایران به ازای هر 1000 خودرو حدود نیم جایگاه عرضه گاز فشرده وجود دارد، در حالی که در کشوری مثل روسیه 2 جایگاه و در آلمان 10 جایگاه عرضه سی‌ان‌جی به ازای هر 1000 خودرو وجود دارد. علاوه بر تعداد کم جایگاه گاز فشرده به نسبت خودروهای دوگانه‌سوز، توزیع جایگاه‌ها در کشور نیز متناسب با خودروها نیست. بر اساس گزارش مذکور، استان‌های بوشهر و سمنان بیشترین ظرفیت توزیع روزانه را دارند اما تهران بعد از سیستان و بلوچستان در انتهای جدول ظرفیت روزانه توزیع گاز فشرده به نسبت تعداد خودروهای دوگانه‌سوز در استان است.
به‌صرفه نبودن اقتصاد جایگاه‌ها
مهم‌ترین عاملی که باعث شده است تا تعداد جایگاه‌ها کم باشد، اقتصاد نامناسب جایگاه‌داری است. محاسبات گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش نشان می‌دهد که بازگشت سرمایه تأسیس جایگاه‌های سی‌ان‌جی 12 درصد است که جاذبه سرمایه‌گذاری در آن را کم می‌کند. در حالی که با حذف قیمت زمین از سرمایه‌گذاری در جایگاه‌ها، بازگشت سرمایه به 30 درصد افزایش خواهد یافت. همچنین با حذف هزینه‌های ساخت جایگاه و تجهیزات آن، میزان بازگشت سرمایه برابر 21 درصد می‌شود. گزارش مرکز مطالعات زنجیره ارزش که پیش از آخرین افزایش قیمت بنزین در ایران منتشر شده است، می‌افزاید که «فاصله قیمتی بنزین و گاز فشرده در طی سال‌های گذشته کاهش یافته و سپس ثابت مانده است. لذا استفاده از گاز فشرده به جای بنزین برای رانندگان دیگر مانند گذشته صرفه اقتصادی ندارد.» با افزایش 3 برابری قیمت بنزین آزاد در آبان‌ماه امسال می‌توان انتظار داشت که گاز سی‌ان‌جی صرفه اقتصادی خود را بازیافته باشد. گزارش‌های روزهای پس از سهمیه‌بندی بنزین درباره افزایش بیش از 10 درصدی مصرف گاز فشرده موید بازگشت صرفه اقتصادی سی‌ان‌جی برای حمل‌ونقل است. مرکز مطالعات زنجیره ارزش در گزارش خود پیشنهادهایی را با توجه به موانع موجود صنعت گاز فشرده مطرح کرده است که اکنون که ستاره اقبال سوخت سی‌ان‌جی با افزایش قیمت بنزین طلوعی دوباره کرده، لازم است مورد توجه قرار گیرد.
در بخش جایگاه‌ها اصلاحاتی مثل افزایش کارمزد جایگاه‌داران در کلان‌شهرها، کاهش قیمت زمین در کلان‌شهرها، چه با حمایت شهرداری و چه با حمایت وزارت نفت در بستری مثل ماده 51 قانون رفع موانع تولید، کاهش قیمت تجهیزات از طریق جذب سرمایه‌گذار در بستری مانند ماده 51 یا تخفیف از سوی وزارت نفت، تعریف طرح جایگاه‌های ویژه (مانند سوخت هیدروژن و گاز فشرده، گازفشرده با عدد متان بالا، گاز فشرده خشک و...) و تخصیص کارمزد بیشتر برای آنها در کلان‌شهرها باید در دستور کار قرار گیرد. در بخش مصرف‌کننده‌ها سیاست‌هایی مثل افزایش فاصله قیمتی بنزین و گاز فشرده (که اکنون صورت گرفته است)، تخصیص وام ویژه برای خودروهای گازسوز که دارای باک بنزین کوچک هستند، کاهش هزینه‌های جانبی خودروهای گازسوز و معادل شدن هزینه‌های خرید، تعمیر و معاینه فنی آنها با خودروهای بنزینی و همچنین در نظر گرفتن تسهیلات برای خودروهای گازسوز نظیر کاهش مالیات، عوارض و زمان دریافت پلاک، تردد در طرح‌های ترافیکی و کاهش هزینه پارکینگ شهری می‌توانند علاقه به بخش سی‌ان‌جی را در مردم بیشتر کنند. در بخش خودرو اقداماتی از قبیل توسعه موتورهای پایه گازسوز در داخل کشور، حذف تعرفه واردات خودروهای گازسوز و همچنین واردات موتور خودروی پایه گازسوز و توسعه فناوری
Gas Natural Adsorbed: ANG در جهت افزایش پیمایش و کاهش فشار مخزن می‌توانند خودروهای گازسوز را به‌صرفه‌تر کنند. در بخش تأمین مالی، برای حمایت از بخش سی‌ان‌جی باید افزایش قیمت گاز فشرده در جهت تأمین مالی پروژه‌های مدیریت سی‌ان‌جی و همچنین تخصیص بخشی از درآمد بنزین به فعالیت‌های گاز فشرده را در دستور قرار داد. در نهایت در بخش ایمنی باید به آموزش متصدیان جایگاه و مردم و نیز هوشمندسازی جایگاه‌های گاز فشرده در راستای جلوگیری از سوخت‌رسانی خودروهای مشکوک و بدون معاینه فنی توجه کرد.
