گام‌های لرزان جامعه استارت‌آپی
گروه دانش و فن |
جامعه اینترنتی ایران این روزها بحران‌های پس از توفان را از سر می‌گذراند؛ توفانی که با قطعی یک تا دو هفته‌ای اینترنت در ایران که اتفاقی بی‌سابقه بود، رخ داد. کسب‌وکارهای بزرگ‌تر که از همان ابتدا سرورهای‌شان داخل ایران بود و شناخته‌شده‌تر بودند، هرچند آسیب‌های زیادی را متحمل شدند اما بیشترین خسارت به کسب‌وکارهای کوچکی وارد شد که در فضای فناوری اطلاعات، نقش نهال کوچکی را داشتند که به جای بهره‌مند شدن از آب و آفتاب، تیشه به ریشه‌شان زده شده است. اما شاید مهم‌ترین تاثیری که قطعی بلندمدت اینترنت بر کسب‌وکارها داشت، امیدی بود که از آنها سلب شد، امید به رشد و شکوفایی با وجود تمام محرومیت‌ها و محدودیت‌ها، امیدی که این روزها جایش را به ترس و نگرانی از اتفاقی مشابه و خاموشی اینترنتی به هر دلیلی داده است. سی‌وچهارمین نشست از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، با موضوع «کارآفرینی در فضای مجازی، جهش‌ها و چالش‌ها» با حضور اکبر هاشمی، رضا قربانی و مائده گیوه‌چین، از فعالان رسانه‌ای حوزه فناوری اطاعات، برگزار شد. این افراد، عدم وجود قانون مناسب برای فعالیت کسب‌وکارهای نو، قوانین تجارت قدیمی، نبود دیدگاه اقتصادی و درآمدزایی به فضای مجازی از طرف مسوولان، فراهم نبودن بستر آنلاین مطمئن، تحریم‌های بانکی، وجود نداشتن سرمایه‌گذار داخلی و عدم حضور سرمایه‌گذاری خارجی به‌دلیل تحریم‌های جهانی را از مهم‌ترین چالش‌های کسب‌وکارهای نو برای رشد و شکوفایی در کشور اعلام کردند.
اکبر هاشمی با بیان اینکه مدیران ما آفلاین هستند و به همین دلیل با اولین تخلف، یک سایت را فیلتر می‌کنند، گفت: «مسوولان ما درکی از پلت‌فرم ندارند. قوانین حوزه تجارت ما قدیمی است و بنابر این قوانین قدیمی، اگر شما از یک شرکت فروش آنلاین کالا شکایت داشته باشید، شکایت کیفری است و مدیرعامل باید پاسخگو باشد و الان اکثر فروشندگان اینترنتی ایران به قید کفالت آزاد هستند. تا زمانی که نگاه دولت به این کسب‌وکارها عوض نشود ما این مشکلات را داریم و با بسته شدن یک سایت خرید ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر بیکار می‌شوند. امروزه ۹ نفر اول ثروتمندان جهان در حوزه تکنولوژی فعالیت دارند و حذف‌شدنی نیستند.» وی با بیان اینکه بحث اینترنت را باید از دو زاویه نگاه کرد، گفت: «یکی از کلماتی که در این سال‌ها وارد ادبیات سیاسی ما شده، کلمه ما «می‌توانیم» است که باید در مقابل آن «نمی‌توانیم» را هم در‌نظر داشته باشیم، البته نه به معنای ضعف، بلکه واقعیت‌های موجود و دست و پاگیر نمی‌گذارد که بتوانیم. بسیاری از کشورها قصد دارند موتور جست‌وجویی مانند گوگل بسازند ولی نمی‌توانند. گوگل سال‌ها قبل با سرمایه‌گذاری وسیع شروع به کار کرده است و با این شرایط اصلا صرفه اقتصادی برای هیچ کشوری وجود ندارد که بخواهد موتور جست‌وجویی مانند گوگل بسازد. درحال حاضر مدیران ما، دو کشور را به عنوان نمونه در جهان پیدا کرده‌اند که دارای ترافیک داخلی بالا هستند و همین دو کشور آنان را ترغیب می‌کند که شبکه ملی را به عنوان مطالبه حاکمیت مطرح کنند.»
خسارت به اقتصاد سنتی و مدرن با قطع اینترنت
این فعال رسانه‌ای اظهار کرد: « باید یک کمیته تشکیل شود تا ببینیم قطع اینترنت چند میلیون دلار به اقتصاد کشور خسارت و آسیب وارد کرد ؟ قطع اینترنت به اقتصاد سنتی و مدرن کشور خسارت وارد کرد. حتی بسیاری از صادرکنندگان و واردکنندگان سنتی کشور با قطع اینترنت خسارت مالی زیادی را تجربه کردند.»
هاشمی در پاسخ به سوالی در مورد چالش‌های طرح نوآفرین وزارت ارتباطات گفت: «اول اینکه مساله‌ای که من در مورد آن نگران هستم این است که استارت‌آپ‌ها نباید از ابتدا تبدیل به شرکتی شوند تا از دولت کمک مالی بگیرند. دوم اینکه من به‌شدت مخالف حضور دولت در توزیع پول هستم، زیرا هر جا دولت پول توزیع کرده، رانت و فساد ایجاد شده است. استارت‌آپ یک مدل تجاری است و اگر پول به استارت‌آپ‌ها تزریق شود، مدل تجاری آنها را تغییر می‌دهد، زیرا فکر و ایده برای خلق منابع در آمدی را از این کسب‌وکارها می‌گیرد. وظیفه دولت در این حیطه فقط ایجاد زیرساخت است. اینکه امکانات،هاست و سرور در اختیار این شرکت‌ها قرار داده و اجازه دهد که این نهال‌ها خودشان رشد کنند.»
وی با بیان اینکه سهم ما در اینترنت کم است، گفت: «من امروز نگران تولید و صنعت کشور هستم که روی اینترنت حضور ندارند و این تهدیدی است که کشور را محدود می‌کند. باید توجه دولت را به افزایش سهم کشور از اینترنت جلب کرد. وقتی تحریم‌ها تمام و ارتباط کشور با جهان برقرار شود، دیگر برای افزایش سهم از اینترنت جهانی دیر شده و باید از الان به فکر باشیم.» هاشمی با اشاره به نقش سرمایه‌گذاری در حوزه کسب‌وکارهای نوپا بیان کرد: «برای رشد به سرمایه‌گذار خارجی نیاز داریم ولی در شرایط فعلی سرمایه‌گذار خارجی نمی‌تواند وارد کشور شود. سرمایه‌گذار سنتی به دلیل اینکه قانون تجارت نمی‌داند، وارد سرمایه‌گذاری در حوزه کسب‌وکارهای نو نمی‌شود. به همین دلیل باید یکی از استارت‌آپ‌های موفق وارد بورس شود تا سرمایه‌گذاران موفقیت این شرکت را ببینند و در کسب‌وکارهای نو سرمایه‌گذاری کنند.»
فضای سایبری، برای دولت مفهوم فضای اقتصادی ندارد
همچنین رضا قربانی با بیان اینکه در تعریف بدیهی‌ترین کلمات دچار مشکلیم، گفت: «کلمه فضای سایبر در فارسی به معنی وب و اینترنت است، اما ما از وب و اینترنت به عنوان فضای مجازی یاد می‌کنیم. در صورتی که فضای مجازی غیرواقعی وجود ندارد و هم آنچه در فضای سایبر اتفاق می‌افتد هم واقعی است و ما باید به‌جای استفاده از فضای مجازی بگوییم فضای سایبر. از طرفی درحال حاضر جهان، پنج نسل ارتباط را پشت سر گذاشته است، اما دولت این فضا را به هر چیزی قبول دارد به جز فضای اقتصادی و کسب درآمد و با دخالت‌هایی که در آن می‌کند، کسب وکارهای نو همین الان هم رو به نابودی هستند.» وی با بیان اینکه ما یک خطای شناختی از شبکه ملی اطلاعات داریم، گفت: هر پدیده‌ای دو لایه دارد، اول لایه کاربرد و لایه دوم غیرکاربردی است و در این بین امنیت اطلاعات هم بسیار اهمیت دارد. اینکه ما تصور کنیم باید اینترنت خودمان را بسازیم، تصوری غلط و اینکه اینترنت را ببندیم و خودمان ایجاد کنیم، عجیب است. شبکه‌ای مانند گوگل طی سال‌های زیاد توسعه پیدا کرده است و باید بدانیم که قرار نیست در همه حوزه‌ها وارد شویم و چرخ را دوباره اختراع کنیم.»
قربانی با اشاره به مشکلات قطعی اینترنت بیان کرد: «در زمان قطع اینترنت صرافی‌ها کار نمی‌کردند و زنجیره تامین که از خارج کشور می‌آمد، دچار رکود شد. در بورس دو نوع ضرر داریم؛ ضرر پایین آمدن قیمت سهام و ضرر سود ازدست‌رفته و سودی در دوره قطع اینترنت از دست رفت که قابل تصور نیست. نسل دوم اینترنت نیز پیام‌رسان‌ها هستند، در دوره قطع اینترنت ارتباطات و پیام‌رسان‌هایی که فضاهای جدید خلق کرده‌اند، نابود شد.» وی افزود: «در کشور ما هیچ شرکتی بزرگ نمی‌شود چون از این پدیده می‌ترسیم. امروز جهان وارد نسل پنجم اینترنت شده است ولی بانک مرکزی ما در حوزه بیت‌کوین و بلاک‌چین فقط یک بیانیه می‌دهد و از آن فاصله می‌گیرد و از آن عقب است. حواسمان باشد قطع اینترنت چراغ سبزی به جهان بود که می‌توانند اینترنت جهانی را به روی ما قطع کنند و نشان داد ما در این حوزه آسیب‌پذیریم که بحثی فراتر از اقتصاد است.»
این فعال رسانه‌ای با بیان اینکه قانون تجارتی که در مجلس به تصویب رسیده، هیچ ارتباطی به فضای امروز کشور ندارد و فناوری در آن دیده نشده است، گفت: «اینترنت برای بسیاری از کسب‌وکارها جزیی از زنجیره تامین است و در نهایت با این قانون سودی را که کشور می‌تواند در این فضا‌ها به دست بیاورد نابود می‌کنیم. در ۱۰ روز قطعی اینترنت کشور تنها وزیر ارتباطات اعتراض کرد و بقیه وزرا هیچ واکنشی نداشتند. در صورتی که همه کشور از اینترنت استفاده می‌کنند ولی حاضر نشدند اعتراض و برای آن هزینه‌ای پرداخت کنند و این خطرناک است که انتظار داشته باشیم کسب‌وکارهای جدید هزینه اعتراض به این قطعی اینترنت را بدهند.»
قربانی با بیان اینکه باید شرایط حضور افراد و شرکت‌های خارجی در کشور فراهم شود، گفت: «چه ایرادی دارد که مدیران خارجی قوی در کشور حضور داشته باشند و از تجربیات آنها استفاده شود؟» وی با بیان اینکه ما در مدیریت دو مفهوم مدیریتی داریم، افزود: «یک بخش «مدیریت دیجیتال دارایی» است که بخش سنتی کسب‌وکارها به دنبال آن است و یک مفهوم «مدیریت دارایی دیجیتال» است که قانون ندارد. بانک مرکزی ایران با پدیده ماینینگ و بیت‌کوین برخورد عجیبی داشت، به جای اینکه از فردی که درآمد خلق می‌کند، مالیات بیشتری بگیرد پول برق را افزایش داد. بسیاری از افرادی که در فضای آنلاین و غیرآنلاین کشور کار می‌کنند، همین دیدگاه‌ها را دارند. بحث رمز دوم پویا یکی از این تصمیمات است که مشکلات زیادی برای کسب‌وکارها ایجاد می‌کند و تصمیماتی از این دست نشان می‌دهد که در محافل تصمیم‌گیر کشور اعتقادی به ایجاد فضای توزیع وجود ندارد. تا در کشور مدیریت دیجیتال دارایی را به مدیریت دارایی دیجیتال تبدیل نکنیم، اوضاع کشور همین است، زیرا کسانی که از این فضای سنتی سود می‌برند، دشمنان این فضا هستند.»
استارت‌آپ‌ها نگران قطعی دوباره اینترنت هستند
مائده گیوه‌چین نیز با بیان اینکه پس از قطع اینترنت بچه‌های استارت‌آپی بسیار ناامید هستند، گفت: «بیشتر فعالان فضای استارت‌آپی کشور نگران این هستند که پس از این با هر بهانه‌ای این قطعی دوباره تکرار شود. از طرفی با قوانین قدیمی حاکم بر کشور، بسیاری از این کسب‌وکارها چون از اتحادیه صنف مورد نظر خود مجوز دریافت نکرده‌اند فیلتر می‌شوند و راهی که کسب‌وکارها باید طی کنند بسیار سخت و پر از چالش است. این چالش‌ها نشان می‌دهد قوانین ما هنوز نتوانسته زیرساخت‌ها را برای کسب‌وکارهای نو فراهم کند.» وی با بیان اینکه بدون یک بستر آنلاین مطمئن نمی‌توان کسب‌وکار موفقی در کشور داشت، افزود: «در زمان قطع اینترنت برای جست‌وجوی یک مطلب ساده دچار مشکل بودیم و موتورهای جست‌وجوی داخلی نیز بدون منابع و به عبارتی فلج بودند و کاری را پیش نمی‌بردند. اکنون که خسارت قطعی اینترنت توسط بسیاری از شرکت‌ها اعلام شده است، این خسارات باعث شده که بسیاری از استارآپ‌ها به مهاجرت فکر کنند.»
این فعال رسانه‌ای در پاسخ به سوالی درباره مهم‌ترین چالش استارت‌آپ‌ها گفت: «وقتی کسب‌وکار نویی شروع به کار می‌کند، پایه‌گذاران امیدوار هستند کسب‌وکار خود را گسترش بدهند و اولین کار هم معرفی کسب‌وکار در فروشگاه‌های خارجی است که به دلیل تحریم‌های کشور در حوزه بانکی مبادلات بسیار سخت و حتی غیرممکن شده و این اولین چالش برای توسعه کسب‌وکار است. بستر آنلاین هم برای استارت‌آپ بسیار مهم است.» وی افزود: «به‌دلیل کم بودن سرمایه این کسب‌وکارها برای معرفی خود به شبکه‌های اجتماعی و به دیجیتال مارکتینگ روی می‌آورند تا محصول خود را معرفی کنند. پس برای تولید و معرفی محصول برای دریافت بازخورد مشتریان باز هم شبکه‌های اجتماعی بیشترین کمک را به استارت‌آپ‌ها می‌کند. در جدیدترین نظرسنجی از کسب‌وکارهای نو در امریکا، ۸۶ درصد بازاریابی دیجیتال را بسیار مهم اعلام کرده‌اند. وقتی هزینه جذب مشتری با استفاده از شبکه‌های اجتماعی پایین می‌آید در مبحث پشتیبانی نیز شبکه‌های اجتماعی به شما کمک می‌کنند تا این مشتری ارزشمند را حفظ کنید.» گیوه‌چین با اشاره به نقش دولت در اکوسیستم استارت‌آپی کشور، گفت: «دولت در این حوزه فقط، باید تسهیل‌گر باشد و زیرساخت را فراهم کند و به ایجاد رفاه برای مردم متمرکز شود و اجازه بدهد تا استارت‌آپ‌ها برای بقا بجنگند و نتیجه بگیرند.»
