افزایش درآمد مالیاتی با تکیه بر کدام قوانین؟

گروه اقتصاد کلان|ریحانه مهدوی|

یک کارشناس اقتصادی با تشکیک در توانایی دولت برای دریافت 195 هزار میلیارد تومان درآمد مالیاتی برای سال آینده این پرسش را مطرح می‌کند، که دولت چه زیرساختی را برای افزایش درآمد مالیاتی خود فراهم کرده است؟ او البته این را هم اضافه می‌کند که دولت اگر بخواهد می‌تواند از طرقی درآمدهای مالیاتی خود را افزایش دهد مثلا اینکه جلوی فرارهای مالیاتی با ارقام بالا را بگیرد به شرطی که عزم آن را داشته باشد.

غلامرضا سلامی در عین حال به این نکته هم اشاره می‌کند که باید برای بالا رفتن درآمدهای مالیاتی به دنیال افزودن پایه‌های مالیاتی مهمی مانند بازار سوداگری مسکن یا بازار سوداگری ارز و بازار سوداگری سهام بود. که البته با توجه به رو به اتمام بودن دوره این مجلس بعید به نظر می‌رسد که به کارگیری این قبیل پایه‌های مالیاتی حداقل برای مدت زمان کوتاه در دستور کار باشد. بنابراین نمی‌توان انتظار داشت که با شرایط موجود درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی شده در بودجه 99 محقق شود.

به گزارش «تعادل»، 195 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی درآمد مالیاتی برای سال 1398 از سوی دولت است. این در حالی است که طبق برآوردها دولت تا پایان سال 1398 قادر به تامین 172 هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده برای درآمد مالیاتی سال جاری هم نخواهد بود. سوال این است که افزایش ذکر شده از سوی دولت برای درآمد مالیاتی سال آینده با تکیه بر چه منبعی است؟ این در حالی است که گزارش‌ها از واحدهای تولیدی حاکی از آن است که بسیاری از این واحدها در رکود هستند. و امکان پرداخت مالیاتی که سال‌های گذشته پرداخت می‌کردند ندارند. در عین حال با توجه به ایجاد محدودیت در واردات، درآمد حاصل از مالیات بر واردات دولت هم کم خواهد شد. سوال این است که آیا در چنین شرایطی امکان درآمدهای پیش‌بینی شده در لایحه بودجه 99 برای دولت وجود دارد. این موضوعی است که رضا سلامی، اقتصاد دان و کارشناس امور مالی در گفت‌وگو با «تعادل» به آن پاسخ گفته است.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید:

 درآمدهای پیش‌بینی شده از محل مالیات

در بودجه 99 تا چه میزان امکان تحقق دارد؟

از نظر من با تکیه صرف بر پایه‌های مالیاتی قدیم امکان تحقق درآمدهایی که دولت برای مالیات در بودجه 99 برآورد کرده بعید است. اگر دولت پایه‌های جدیدی را در نظر بگیرد یا تا حدی از فرارهای مالیاتی جلوگیری کند امکان وصول درآمدهای مالیاتی محقق خواهد شد اما با روال گذشته امکان اینکه ما به رقم 195 هزار میلیارد تومان برسیم دور از ذهن است.

ما در سال گذشته بیش از حدود 120 هزار میلیارد تومان نتوانستیم مالیات بگیریم به این معنا که صرفا حدود 60 درصد مبلغ پیش‌بینی شده برای بودجه 99 را توانسته‌ایم وصول کنیم. با توجه به اینکه اقدام قابل توجهی هم از سوی دولت برای فراهم کردن زیرساخت‌های دستیابی به درآمد مالیاتی بیشتر فراهم نشده است، بعید می‌دانم ارقام ارایه شده برای درآمد مالیاتی در سال‌ آینده محقق شود.

 دولت باید چه کند که زمینه‌های افزایش درآمد مالیاتی فراهم شود؟

دولت باید عزم خود را برای کشف فرارهای مالیاتی بیشتر جزم کند تا بتواند مالیات‌های بیشتری را وصول کند اما مساله‌ای که باید به آن توجه داشت این است که وقتی ما نتوانیم نفت بفروشیم طبعا روی واردات اثر می‌گذارد. در عین حال وقتی میزان واردات کاهش پیدا کند طبیعی است که درآمدهای مالیاتی ما که مربوط به مالیات بر واردات کالا است حذف می‌شود. به این معنا که میزان فروش نفت روی درآمدهای مالیاتی هم اثر خود را می‌گذارد، حتی مالیات تولید هم کاهش پیدا می‌کند چون بسیاری از تولیدکنندگان به دلیل در دست نداشتن مواد اولیه و واسطه‌ای نمی‌توانند به میزان تولید قبلی برسند.

 از دیدگاه من 195 هزار میلیارد تومان رقمی غیر قابل دستیابی است حال اینکه دولت چاره‌های دیگری اندیشیده باشد مشخص نیست اما به‌طور کل بر اساس اطلاعات و آماری که در دست داریم بعید است که به رقم اصول مالیاتی در سال 99 برسیم.

 به جلوگیری از فرارهای مالیات اشاره کردید، آیا دولت امکان کشف بیشتر فرارهای مالیاتی را دارد؟

بله دولت می‌تواند البته اگر بخواهد. همان‌گونه که تاکنون نیز در مواردی که شروع به رصد فرارهای مالیاتی کرده است، افرادی که فرارهای مالیاتی زیادی داشتند مورد شناسایی قرار گرفته‌اند. برای مثال شماری از پزشکان با وجود درآمدهای میلیونی و بعضا میلیاردی از پرداخت مالیات سر باز می‌زنند. این موضوعی بود که دولت مورد توجه قرار داد و اقداماتی هم درباره آن انجام داد.

سازمان امور مالیاتی با دسترسی به حساب‌های بانکی مودیان می‌تواند به شناسایی تعداد کثیری از فراریان پرداخت از مالیات بپردازد. به هر حال کسانی که به واسطه‌گری مشغول بوده‌اند یا در زمینه ارز و طلا درآمدهای بسیاری داشته‌اند از این طریق قابل شناسایی هستند کمااینکه تاکنون تعداد بسیاری از این افراد هم در دام سازمان امور مالیاتی افتادند.

 با توجه به شرایط امروز اقتصاد ایران، می‌توان به درآمدزایی از محل لوایح مالیاتی بلاتکلیفی مانند لایحه مالیات بر عایدی سرمایه و غیره امید داشت؟

بعید است. برای این که زمان چندانی تا پایان مجلس دهم زمانی باقی نمانده است اما در لوایحی که روی آن کار می‌کنند پایه‌های مالیاتی جدید دیده شده است. اکنون از محل مالیات بر فروش ملک، سهم و دیگر اقلام دارایی می‌توان درآمدهای جدیدی حاصل کرد، البته از معافیت‌های مالیاتی در لوایح جدید کاسته شده است و این درآمدهای مالیاتی را بالاتر می‌برد اما بعید است به سال 99 برسد.

 عده‌ای می‌گویند با رکود اقتصادی مالیات‌ها باید کمتر می‌شد، آیا این مفهموم را ندارد که مالیات ابزار سیاست‌گذاری مالی نیست؟

بله درست است، کمبود ارز دامنه رکود را گسترده‌تر می‌کند و چون تولیدکننده به میزان قبل نمی‌تواند تولید کند و کسانی که مواد اولیه تولید خود را با واردات تامین می‌کنند آسیب می‌بینند. از طرفی هم قدرت خرید مردم کاهش پیدا کرده است بنابراین دامنه رکود در کوتاه‌مدت و میان مدت با شرایط تحریمی وسیع‌تر خواهد شد اما امید است که از میزان زیاد فرارهای مالیاتی کاسته شود.

 بار سنگین درآمدهای مالیاتی در بودجه 99 بر دوش مالیات بر ارزش افزوده است، آیا ظرفیت اینکه از محل مالیات بر ارزش افزوده درآمد مورد نیاز حاصل شود امکان پذیر است؟

به‌طور کل باید بگویم مالیات بر ارزش افزوده مالیات خوبی است اما در ایران در برابر آن مقاومت می‌شود. نرخ مالیات بر ارزش افزوده در ایران حدود 10 درصد است درحالی که این میزان در کشورهای اروپایی بالای 25 درصد است بنابراین نرخ مالیات بر ارزش افزوده در کشور ما نسبت به دیگر کشورها پایین است و در عین حال مالیات بر ارزش افزوده بر بسیاری از کالاها هم معاف است و به نوعی با نرخ صفر محاسبه می‌شود بنابران به نظر من یکی از مالیات‌های سالمی که قابل وصول است مالیات بر ارزش افزوده است. مالیاتی که مستقیما با مصرف مردم سرکار دارد اما نه مصرف اقلام خوراکی اولیه‌ای که مردم عادی و کم‌درآمد تغذیه می‌کنند مانند لبنیات، نان، گوشت و دیگر اقلام. یا بهداشت و آموزش که از مالیات بر ارزش افزوده معاف هستند بنابراین اگر فرض کنیم که از مصرف طبقات متوسط به بالا مالیات گرفته شود، مالیات معقولی است. در نهایت از دیدگاه من وصول این مالیات واقع‌بینانه است هرچند که مقاومت در برابر پرداخت آن زیاد است.

 معافیت مالیاتی هنرمندان را چطور می‌بینید؟

یکی از اقشار پردرآمد در ایران سلبریتی‌ها هستند البته نه لزوما همه هنرمندان اما کسانی که به عنوان سلبریتی چه در ورزش و چه در هنر شناخته می‌شوند از درآمدهای بالایی برخوردار هستند و قاعدتا نباید از مالیات بر درآمد معاف شوند و اتفاقا باید مالیات از این قبیل افراد اخذ شود.

 به‌طور کلی راهکار و پیشنهاد مالیاتی شما برای بودجه 99 چیست؟

طبق قانون اساسی ما مالیاتی را نمی‌توانیم اخذ کنیم مگر به موجب قانون. متاسفانه یکسری از پایه‌های مالیاتی ما از مالیات معاف هستند مانند بازار سوداگری مسکن یا بازار سوداگری ارز و بازار سوداگری سهام، از این بازارها رقم‌های بزرگی را می‌توان مالیات گرفت چون نوسان در معاملات این بازارها بالا است اما در قانون برای دریافت مالیات از این بازارها مقرراتی نداریم مگر اینکه در این مدت کوتاه چند ماده قانونی با چند فوریت را به تصویب برسانند. البته این نوع از مالیات گرفتن‌ها هم حساسیت‌زاست و اصول پیچیده‌ای دارد بنابراین باید بر آن تعمق شود. اگر هم بدون مطالعه و غیرکارشناسی بخواهیم پیش برویم که مشکل روی مشکل تلنبار کرده‌ایم. بعضی از زمزمه‌ها مانند مالیات بر سود سپرده‌های بانکی هم راه به جایی نخواهد برد چرا که سود سپرده بانکی 20 درصد درحالی که تورم 40 درصد است و این مورد در شرایط کنونی اقتصاد ایران قابل پذیرش نیست. در نهایت باید بگویم که زمان کمی که برای مجلس باقی مانده است به نظر می‌رسد که فرصت چندانی برای پیگیری این موارد وجود ندارد.