اولین کارخانه قند خاورمیانه حفظ می‌شود، اگر ثبت نباشد!
شش ماه بیشتر از انتشار خبر خروج از ثبت نخستین کارخانه قند خاورمیانه در کهریزک با حکم دیوان عدالت اداری نمی‌گذرد. هر چند در آن زمان، هیچ تصوری از تصمیمِ مالک برای آن میراث صنعتی مشخص نبود اما امروز خبرهای خوبی از ایده‌های مالک کارخانه برای این بنای تاریخی به گوش می‌رسد، خبرهایی که به معنای حفاظت از بخش دیگری از تاریخ صنعتی در کشور است که می‌تواند به حیات خود ادامه دهد. محسن شیخ‌الاسلامی، معاون میراث فرهنگی استان تهران، خبر می‌دهد: در تفاهمی که مالک با میراث فرهنگی انجام داده، قرار است طرح احیا و گسترش کارخانه توسط کارشناسان وزارتخانه به مالک بنا داده شود تا با رویکرد حفظِ بخش‌های تاریخی و قدیمی کارخانه، بخشی از حقوق مالک در فضای باز کارخانه رعایت شود و در بخش حداقلی کارخانه، کاربری تجاری یا مسکونی، برای مالک در نظر گرفته شود، چون نمی‌توان آن وسعت زیاد کارخانه را به‌طور کامل فریز کرد و حقوق مالکانه بنا رعایت نشود. او با تاکید امضای تفاهمنامه بین میراث فرهنگی و مالک کارخانه با رویکرد حفاظت از بنا، اظهار می‌کند: از یک سو این محدوده، دارای قابلیت‌های اقتصادی نه به معنای احیا برای تولید قند، بلکه به مفهوم کاربری فرهنگی است و از سوی دیگر در بقیه عرصه موجود، باید برای مالک حقوق او را متصور بود تا آن هم به شکلی منطقی مانند کاربری مسکونی، تجاری یا مختلط و البته با رعایت ضوابط میراث فرهنگی تامین شود. وی با تایید کوچک‌تر کردن محدوده عرصه این بنای تاریخی در چنین شرایطی، می‌گوید: پیش از این همه محدوده عرصه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده بود، اما در حال حاضر و با خروجِ کارخانه از فهرست آثار ملی و رغبت مالک نسبت به نگهداری ساختمان‌های قدیمی کارخانه‌اش، ما بخش اعیانی را حفظ می‌کنیم و به سمتِ احیای بنا می‌رویم و در بقیه عرصه دیگر اقدامات را عملیاتی می‌کنیم. شیخ‌الاسلامی به ایسنا می‌گوید: بر اساس تاکیدهای انجام شده برای تعیین کاربری کارخانه، قرار است ملاحظاتی نسبت به شخصیت و کاراکتر کارخانه طراحی شود. در طرح قبلی ۱۰ بلوک ۱۲ طبقه برای این فضا طراحی شده بود، در حالی که باید تمهیدات حفاظتی برای همه مجموعه نیز رعایت شود. حدود ۱۳۵ سال پیش در ۱۸۸۴ میلادی، کارشناسان بلژیکی مطالعه وسیع پنج سال‌های را در زمینه‌های مختلف انجام دادند و گزارشی را زیرنظر مستشاران بلژیکی با عنوان «گزارش درباره طرح تأسیس کارخانه قند در ایران» تهیه کردند. اواخر دهه ۷۰ شمسی وقتی کمیته فنی وقت سازمان میراث فرهنگی پیگیری‌ها و مطالعات خود را برای ثبت ملی این اثر انجام می‌دهدو در ۲۱ اسفند ۷۹ اعلام می‌کند که «همه مجموعه کارخانه قند قابل نگهداری مرمت و معرفی است» در آن زمان میراث فرهنگی استان تهران پیشنهاد خود را برای آزادسازی کمتر از نیمی از ملک در سمت شمال مجموعه اعلام کرده بود در نهایت برای نجات بخشی همه اثر صنعتی فرهنگی و تاریخی کارخانه قند آن از طریق وزیر ارشاد به وزارت صنایع معرفی و درخواست شد این مجموعه را به عنوان یکی از اولین مستحدثات فنی تولیدی جدید کشور معرفی کنند و زیرنظر اداره میراث فرهنگی استان تهران مرمت ساماندهی و به صورت موزه صنعت تولید و معرفی شود به همین دلیل در آن زمان درخواست ثبت ملی این اثر اعلام شد، در نهایت این بنا به شماره ۴۶۳۵ در یازدهم دی ماه ۱۳۸۰ در فهرست آثار ملی ثبت شد و ابلاغیه ثبت آن در ۱۳ اسفند ۱۳۸۰ توسط رییس وقت سازمانِ وقت میراث‌فرهنگی به علی‌اکبر رحمانی - استاندار وقت تهران – فرستاده شد. اما با خریدِ این کارخانه توسط یک شرکت ساختمانی، مالک بنا اوایل سال ۹۵ با طرح شکایت به دیوان عدالت اداری، درخواست خروج از ثبت این بنا را مطرح کرد، تا در آن زمان بود که دعوی حقوقی میراث‌فرهنگی استان تهران و مالک به دادگاه کشیده شد و سرانجام بعد از گذشت سه سال حکم خروج از ثبت این بنا توسط دیوان عدالت اداری اعلام شد.
