فرش سبز پیش پای آینده انرژی

گروه انرژی|

اینکه در آینده چگونه قرار است انرژی مورد نیاز و رو به ازدیاد بشر تأمین شود، یکی از مهم‌ترین سوالاتی است که پاسخ به آنها مشخص‌کننده کلیت زندگی بشر در آینده خواهد بود. اغلب منابع انرژی مورد استفاده حال حاضر از نوع تجدیدناپذیر هستند که ضمن سرنوشت حتمی اتمام، این منابع مشکل آلایندگی هم با خود دارند. بنابراین می‌توان متصور شد که نگاه به آینده با تأمین انرژی از منابع تجدیدپذیر همخوانی دارد. در بعد عملیاتی، چشم‌اندازهایی برای پیش‌بینی حرکت دنیای انرژی ترسیم می‌شود و به‌طور معمول بازه‌های زمانی 20 ساله را در نظر می‌گیرند. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان «بررسی تحولات آینده انرژی»، روند عرضه و تقاضای هر یک از منابع تأمین انرژی در چشم‌انداز 20 ساله را مورد بررسی قرار داده است. این گزارش نتیجه‌گیری کرده است که با توجه به افزایش 30 درصدی تقاضای انرژی تا سال 2040، مسائلی مثل تغییرات اقلیمی باعث خواهند شد که اقبال به انرژی‌های پاک و انرژی هسته‌ای افزایش یابد و افزایش بهره‌وری انرژی نیز بیش از پیش مورد توجه خواهد بود.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با عنوان «بررسی تحولات آینده انرژی» آمده است که با توجه به رخداد تحولات جهانی در حوزه انرژی چون تغییرات ژئوپلیتیک در خاورمیانه، محدودیت‌های محیط‌زیستی، افزایش اختلافات بین روسیه و اتحادیه اروپا و غیره، لازم است سیاست‌گذاری‌های مناسبی در حوزه انرژی انجام شود.

تاریخ انرژی در زمان معاصر، می‌تواند برای ترسیم نقشه راه آینده مفید واقع شود. در همین راستا، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود خلاصه‌ای از مهم‌ترین تحولات انرژی‌های فسیلی و انرژی هسته‌ای به عنوان مهم‌ترین منابع تأمین انرژی جهان طی 50 سال گذشته ارایه داده است.

    نفت

بر اساس این گزارش، میزان تولید نفت خام از سال 1971 تا سال 2016 از حدود 2500 به حدود 4300 میلیون تن در سال افزایش یافته است. بیشترین تولید نفت خام دنیا در کشورهای خاورمیانه (33.6 درصد) و کشورهای عضو سازمان توسعه اقتصادی (24.5 درصد) در سال 2016 صورت گرفته و همچنین رشد 4 برابری مصرف نفت خام در بخش حمل و نقل نسبت به سال 1971 در شرایطی که مصرف در سایر بخش‌ها نظیر صنعت، بخش خانگی و غیره تغییر چندانی نداشته، رخ داده است. اینها مهم‌ترین تغییرات تاریخی در تولید و مصرف نفت خام بوده‌اند.

    گاز طبیعی

تولید گاز طبیعی از سال 1971 تا سال 2016 از حدود 1000 به حدود 3500 میلیارد مترمکعب در سال افزایش یافته است. بیشترین تولید گاز طبیعی در کشورهای سازمان توسعه اقتصادی (36.2 درصد)، کشورهای اروپایی غیر عضو سازمان توسعه اقتصادی (24.2 درصد) و کشورهای خاورمیانه (16.2 درصد) در سال 2016 بوده و همچنین رشد مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی از 22.8 درصد در سال 1973 به 30 درصد در سال 2015 در مقابل کاهش مصرف در بخش صنعتی از 54.6 درصد به 37.7 درصد، رسیده است.

    زغال‌سنگ

در بخش زغال‌سنگ نیز می‌توان عنوان کرد که تولید از سال 1971 تا سال 2016 از حدود 3000 به حدود 7200 میلیون تن در سال افزایش یافته است. افزایش سهم کشور چین در تولید زغال‌سنگ جهان از 13.6 درصد به 44.5 درصد و رکورد مصرف زغال‌سنگ در بخش تولید آهن و فولاد (29.3 درصد) در سال 2016 از مهم‌ترین تغییرات تاریخی این محصول بوده‌اند.

    انرژی هسته‌ای

در خصوص انرژی هسته‌ای نیز تولید برق از انرژی هسته‌ای از سال 1973 تا سال 2015 از حدود 200 به حدود 2500 تراوات ساعت در سال افزایش یافته است. تولید بخش اعظمی از انرژی هسته‌ای جهان در کشورهای عضو سازمان توسعه اقتصادی (76.7 درصد) در سال 2016 و همچنین افزایش قابل توجه سهم کشور چین در تولید برق هسته‌ای از سال 1973 تا سال 2015 از حدود صفر به 6.6 درصد از مهم‌ترین تغییرات تاریخی این بخش بوده‌اند.

    آینده 20 ساله انرژی

بر اساس این گزارش، دنیای انرژی احتمالأ به سمت افزایش مقدار کل انرژی مصرفی در جهان به میزان 30 درصد تا سال 2040 خواهد رفت و بیشترین سهم در افزایش مصرف انرژی به کشورهای در حال توسعه اختصاص خواهد یافت. به گونه‌ای که چین، هند و کشورهای در حال توسعه آسیایی بیش از دوسوم افزایش مصرف انرژی را به خود اختصاص می‌دهند. میزان مصرف انرژی در کشورهای توسعه‌یافته ثابت خواهد بود و بیشترین رشد مصرف، مربوط به انرژی‌های تجدیدپذیر است که بیشترین افزایش سهم این انرژی‌ها نیز در چین و کشورهای توسعه‌یافته اتفاق می‌افتد. در میان سوخت‌های فسیلی بیشترین رشد مصرف، مربوط به گاز طبیعی است. همچنین جهان با کند شدن رشد تقاضا در بخش‌های صنعت و حمل‌ونقل روبرو می‌شود که یکی از اصلی‌ترین عوامل این موضوع، رشد سریع اقتصادی کشور چین در سال‌های اخیر و اتمام این رشد سریع در سال‌های آتی است. اما در هند و کشورهای آفریقایی به علت رشد اقتصادی سریع‌تر این کشورها، شاهد افزایش نرخ مصرف انرژی خواهیم بود.

یکی از پیش‌بینی‌های مهم درباره انرژی، افزایش تقاضای انرژی جهان از 400 اکساژول در سال 2016 به 470 اکساژول در سال 2030 و کاهش تقاضای آن به 450 اکساژول در سال 2050 است. عرضه اولیه انرژی در جهان از 581 اکساژول در سال 2016 به 622 اکساژول در سال 2032 افزایش خواهد یافت و سپس به 586 اکساژول در سال 2050 کاهش می‌یابد. همچنین انرژی الکتریکی تا سال 2050 به بزرگ‌ترین حامل انرژی در بخش مصرف نهایی تبدیل شده و سهم 45 درصدی از کل تقاضای جهانی انرژی را خواهد گرفت.

تقاضای نفت و سوخت‌های مایع در جهان از حدود 14 میلیون تن در روز در سال 2016 به حدود 16 میلیون تن در روز در سال 2040 (از 95 میلیون بشکه در روز به 110 میلیون بشکه در روز) رشد خواهد کرد و تقاضای گاز طبیعی نیز از حدود 9.9 میلیارد متر مکعب (350 میلیارد فوت مکعب) در روز در سال 2016 به حدود 1.14 میلیارد متر مکعب (500 میلیون فوت مکعب) در روز در سال 2040 خواهد رسید. در این میان سهم اتحادیه اروپا در تولید گاز طبیعی کاهش یافته و سهم روسیه بیشتر می‌شود. مصرف زغال‌سنگ بر خلاف دیگر حامل‌های انرژی تا سال 2040 ثابت می‌ماندکه این ثبات در کشورهای اروپایی به دلیل مسائل زیست‌محیطی و در امریکا به علت مزیت رقابتی گاز طبیعی به وجود خواهد آمد. توجه ویژه به محدودیت‌های محیط زیستی و کاهش تولید کربن و در نتیجه افزایش قابل توجه مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2040 به خصوص در تولید برق نیز پیش‌بینی می‌شود.

    حکمرانی انرژی‌های پاک آغاز می‌شود؟

این گزارش نتیجه‌گیری کرده است که با توجه به افزایش حدود 2 برابری میزان تولید و مصرف نفت خام، افزایش حدود 3.5 برابری تولید و مصرف گاز طبیعی و افزایش 2.5 برابری تولید و مصرف زغال‌سنگ در دنیا از سال 1971 تا سال 2016، و از طرفی محدودیت این منابع، و همچنین با توجه به افزایش 30 درصدی تقاضای انرژی تا سال 2040، بایستی به دنبال راهکارهایی برای تأمین انرژی مورد نیاز بود. لازم به ذکر است که بخش اعظمی از این افزایش تقاضای انرژی مربوط به کشورهای در حال توسعه همچون هند و کشورهای آفریقایی است.

افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر از جمله انرژی آبی، بادی، خورشیدی، زمین‌گرمایی و زیست‌توده راهکار موثری برای تأمین انرژی مورد نیاز دنیا در سالیان آتی است. البته در استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بایستی ملاحظاتی را در نظر گرفت که مهم‌ترین آنها عدم قطعیت‌های موجود در استفاده از انرژی‌های بادی، خورشیدی و زمین‌گرمایی است. انرژی آبی نیز با توجه به محدودیت ظرفیت، امکان افزایش قابل توجهی را در سالیان آتی نخواهد داشت. همچنین باید به این نکته اساسی اشاره کرد که هزینه سرمایه‌گذاری برای استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به مراتب بالاتر از سوخت‌های فسیلی است. اما با توجه به محدودیت‌های اعمال شده در حوزه محیط زیست نظیر معاهده‌های اقلیمی بین‌المللی که توجه ویژه‌ای به جلوگیری از افزایش گرمای زمین، کاهش تولید گازهای آلاینده و کاهش تولید کربن دارند، افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیرناگزیر خواهد بود.

علاوه بر این، استفاده از انرژی هسته‌ای می‌تواند راهکاری برای تأمین انرژی مورد نیاز جهان باشد. این نوع از انرژی طی سالیان اخیر رشد قابل توجهی داشته و سهم مهمی در تأمین انرژی به خصوص در کشورهای توسعه یافته داشته است. همچنین مواردی از قبیل افزایش بهره‌وری انرژی با شکل‌گیری و استفاده از بازارهای بهره‌وری و گواهی‌نامه‌های سبز راهکار موثر دیگری است که منجر به کاهش مصرف انرژی در بخش‌های مختلف علی‌الخصوص بخش‌های خانگی، صنعت و حمل و نقل می‌شود.