منابع مطمئن تأمین مالی بخش نفت: کمتر از 37 درصد

گروه انرژی|

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درباره بررسی بخش نفت لایحه بودجه سال 1399 کل کشور که اوایل آذرماه توسط دولت دوازدهم در اختیار مجلس قرار گرفت، نشان‌دهنده آن است که نه تنها برآورد دولت در صادرات روزانه یک میلیون بشکه نفت خام در سال 99، غیرواقع‌بینانه است، بلکه بیشتر منابع درآمدی شرکت ملی نفت هم با تردید همراه است. در لایحه بودجه 99، مجموع منابع شرکت ملی نفت 142 هزار و 490 میلیارد تومان در نظر گرفته شده که حدود 90 هزار و 226 میلیارد تومان، معادل 27/63 درصد از آن قرار است از محل وام‌های داخلی و خارجی و سایر دریافت‌ها تأمین شود و فقط 52 هزار 265 میلیارد تومان آن از محل ذخایر و اندوخته‌ها به عنوان تنها بخش قابل اتکا شرکت ملی نفت تأمین می‌شود. گزارش مرکز پژوهش‌ها می‌نویسد که این در حالی است که مبلغ بازپرداخت بدهی‌های شرکت ملی نفت در سال 99 حدود 50 هزار و 949 میلیارد تومان (فقط کمی کمتر از تنها منبع قابل اتکای درآمدی این شرکت) است و با این تفاسیر، منابع و مصارف شرکت ملی نفت به بازنگری اساسی نیاز دارد.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است که طی دهه‌های گذشته رابطه مالی دولت و نفت در فرایند بودجه‌ریزی کشور به گونه‌ای تنظیم شده است که منابع حاصل از صادرات نفت، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی بین دولت (خزانه)، شرکت ملی نفت و صندوق توسعه ملی تقسیم می‌شود. ابتدا بخشی از آن، در منابع بودجه عمومی دولت و در قسمت واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای لحاظ می‌شود. مبنای محاسبه منابع نفتی حاصل ضرب قیمت نفت، نرخ تسعیر دلار در بودجه و حجم صادرات نفت بوده است. در لایحه بودجه سال 1399 کل کشور میزان صادرات نفت خام، روزانه یک میلیون بشکه با قیمت هر بشکه 50 دلار در نظر گرفته شده است. با این فروض سرجمع منابع نفتی حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی، خالص صادرات گاز طبیعی 1399 برابر 22.25 میلیارد دلار است. بر اساس این گزارش، در لایحه بودجه سال 1399 کل کشور میزان صادرات نفت خام، روزانه یک میلیون بشکه با قیمت هر بشکه 50 دلار در نظر گرفته شده است. اما عملکرد صادرات نفت در سال 1398 نشان داد که تحقق این میزان صادرات محل تردید است.

مطابق لایحه بودجه سال 1399 کل کشور، منابع شرکت ملی نفت ایران حدود 1424.9 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شده است. از محل وام‌های داخلی حدود 259.15 هزار میلیارد ریال منابع برای شرکت ملی نفت در نظر گرفته شده که با توجه به عدم توانایی این شرکت در بازپرداخت بدهی‌های قبلی تحقق آن دور از انتظار است. بیش از 284.03 هزار میلیارد ریال از محل وام خارجی بوده که پیش‌بینی آن از محل قراردادهای فاینانس، EPCF، قراردادهای بیع متقابل/IPC است. با توجه به محدودیت‌های پیش رو، امکان انعقاد قراردادهای نفتی با شرکت‌های نفتی خارجی بسیار ضعیف می‌شود که از نشانه‌های آن، خروج شرکت‌های نفتی خارجی در قراردادهای نفتی فعال (تنفیذ شده) و ترک مذاکره قراردادهای در شرف انعقاد ازسوی شرکت‌های نفتی خارجی است. همچنین بیش از 359.03 هزار میلیارد ریال منابع از محل سایر دریافت‌هاست، که به نظر می‌رسد تحقق آن بعید است.

با این حال، بیش از 522.65 هزار میلیارد ریال منابع شرکت از محل ذخایر و اندوخته‌ها تأمین خواهد شد. درواقع، می‌توان گفت تنها منبع قابل اتکا شرکت ملی نفت (بدون وام خارجی و داخلی) همین رقم 522.65 هزار میلیارد ریال است. اما باید توجه داشت که حدود 506.49 هزار میلیارد ریال به منظور بازپرداخت بدهی‌های شرکت در سال 1399 در نظر گرفته شده است و همه منبع قابل اتکا شرکت ملی نفت با فرض صادرات یک میلیون بشکه در روز برابر 522.65 هزار میلیارد ریال است.

منابع حاصل از ارزش صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز طبیعی به مبلغ 454.986 میلیارد ریال در ردیف 210101 درج شده است. این رقم در قانون بودجه سال 1398 کل کشور 1.370.362 میلیارد ریال بود. این رقم در مقایسه با رقم قانون بودجه سال 1398، حدود 67 درصد کاهش یافته است. هرچند که در عمل منابع در نظر گرفته شده در قانون بودجه سال 1398 نیز به علت بیش‌برآورد، درصد تحقق پایینی داشته است.

سهم مناطق محروم و نفت‌خیز از صادرات نفت خام (3 درصد) به مقدار 280.000 میلیارد ریال در ردیف 210109 درج شده است. این رقم در قانون بودجه سال 1398 کل کشور 55.020 میلیارد ریال بود و مقایسه این دو رقم، کاهش 11/49 درصدی را نشان می‌دهد.

با توجه به بند »ب« ماده (7) برنامه ششم توسعه، سهم 36 درصدی صندوق توسعه ملی برابر 01/8 میلیارد دلار است، اما سهم آن در لایحه بودجه سال 1399 معادل 20 درصد (منابع حاصل از صادرات نفت خام، میعانات گازی و خالص صادرات گاز) در نظر گرفته شده است و بر اساس ردیف 31705 جدول (5 منابع حاصل از واگذاری دارایی‌های مالی) 16 درصد این سهم برابر 3.56 میلیارد دلار (معادل 302.056 میلیارد ریال) به عنوان تسهیلات برداشت و در اختیار دولت قرار می‌گیرد. مابقی آن برابر 4.45 میلیارد دلار است. شایان ذکر است در بند «ه» تبصره «4»به دولت اجازه برداشت از منابع صندوق به صورت تسهیلات (معادل 43/3 میلیارد یورو) داده شده است که این میزان نسبت به عدد متناظر در قانون بودجه سال 1398، به میزان 44.2 درصد افزایش داشته است.

مرکز پژوهش‌ها پیشنهاد کرده است که با توجه به ماده واحده، تبصره‌ها و ردیف‌های لایحه بودجه سال 1399 کل کشور اصلاحات زیر در بخش نفت این لایحه صورت گیرد:

1- بودجه وزارت نفت اصلاح و رقم واقعی بودجه این وزارتخانه در جدول شماره 7 ردیف 143000 درج شود.

2- مطابق بند «ح» اساسنامه صندوق توسعه ملی (ماده (16) قانون احکام دایمی برنامه‌های توسعه‌ای) رقم دقیق سهم صندوق توسعه ملی از منابع نفتی در تبصره «1» ذکر شود.

3- به منظور افزایش شفافیت بودجه، برآورد خالص صادرات نفت خام، میعانات گازی و گاز طبیعی در تبصره «1» درج شود. بدین‌ترتیب که «سهم صندوق توسعه ملی از منابع حاصل از صادرات نفت و میعانات گازی و خالص صادرات گاز بیست درصد (%20) و به مقدار ..... ریال تعیین می‌شود. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است در طول سال و متناسب با وصول منابع، بلافاصله نسبت به واریز این وجوه و سهم چهارده‌ونیم درصد (%14.5) شرکت ملی نفت ایران از کل صادرات نفت خام و میعانات گازی (معاف از تقسیم سود سهام دولت) و به مقدار ...... ریال و سهم چهارده‌ونیم درصد (%14.5) شرکت دولتی تابعه وزارت نفت از محل خالص صادرات گاز طبیعی (معاف از تقسیم سود سهام و مالیات با نرخ صفر) و به مقدار ...... ریال و همچنین سهم سه درصد (%3) موضوع ردیف درآمدی 210109 جدول شماره (5) این قانون اقدام کند. مبالغ مذکور به صورت ماهیانه واریز و از ماه یازدهم سال محاسبه و تسویه می‌شود.»

4- مجموع منابع شرکت ملی نفت ایران در لایحه بودجه سال 1399 کل کشور بیش از 9/1454 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شده است. حدود 26/902 هزار میلیارد ریال از این مقدار (27/63 درصد کل منابع) از سه محل «سایر وام‌های داخلی»، «وام خارجی» و «سایر دریافت‌ها» در نظر گرفته شده که منابع مطمئنی نیست. در نتیجه منابع شرکت ملی نفت نیاز به بازنگری اساسی دارد.

5- مجموع مصارف شرکت ملی نفت ایران در لایحه بودجه سال 1399 کل کشور بیش از 9/1424 هزار میلیارد ریال پیش‌بینی شده است. حدود 670.7 هزار میلیارد ریال از این مقدار (1/47 درصد کل مصارف) به منظور بازپرداخت بدهی‌های شرکت در سال 1398 در نظر گرفته شده است.

با توجه به اینکه حدود 670.7 هزار میلیارد ریال برای بازپرداخت بدهی‌های شرکت تخصیص داده شده است، همه منابع قابل اتکای شرکت (522.65 هزار میلیارد ریال) هم تکافوی این بازپرداخت را نخواهد داد. در نتیجه منابع و مصارف شرکت ملی نفت به بازنگری اساسی نیاز دارد.