هرنوع تحرک نظامی، بازار انرژی خاورمیانه را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد

محمدرضا مقدم

معاون سابق وزیر نفت

آنچه به دنبال ترور سردار قاسم سلیمانی توسط امریکایی‌ها شاهدش هستیم، ایجاد التهاب‌ها و افزایش تنش‌ها در منطقه است که این شرایط تنها محدود به ایران نبوده و سایر کشورهای منطقه را نیز تحت‌الشعاع خود قرار داده است. به تبع این رخدادها و تنش‌ها نیز شاهد آن بودیم که قیمت نفت در بازار جهانی با رشد قابل ملاحظه‌ای همراه شده است. خاورمیانه مخزن بزرگ انرژی جهان است و طبیعتا هر تحرک سیاسی و امنیتی در منطقه بر بازار انرژی چه در حوزه نفت و چه گاز تاثیرگذار خواهد بود. در شرایط فعلی و باتوجه به تنش‌های موجود می‌توان پیش‌بینی کرد که میزان عرضه و تقاضای انرژی در منطقه برای مدتی و تاحدودی دچار اختلال شود. برهمین اساس بعید به نظر می‌رسد که بازار انرژی و قیمت رو به رشد نفت در کوتاه‌مدت آرام گرفته و به حالت قبل بازگردد. میزان تولید نفت در کشورهای منطقه عملا تا زمانیکه رخدادی به صورت عملی از جنس تهدید ذخایر نفتی در منطقه رخ ندهد، ادامه خواهد داشت اما تنش‌های موجود آثار روانی خود را به همراه خواهد داشت که این آثار روانی عمدتا در زمینه قیمت‌ جهانی خود را نشان خواهد داد. قطعا اگر جنگی در منطقه رخ دهد، با کاهش قابل ملاحظه تولید نفت و رشد بالای قیمت این محصول روبرو خواهیم شد.

اما باید به این مساله نیز توجه داشت که تبعات هر نوع رخداد عملی در منطقه تنها معطوف به ایران نخواهد بود و بر وضعیت تولید نفت و گاز سایر کشورهای منطقه نیز تاثیر مستقیم خواهد داشت. حتی تهدید ذخایر نفتی ایران یا عراق، می‌تواند ذخایر و تاسیسات نفتی سایر کشورها حتی عربستان، قطر و ... را نیز در معرض تهدید قرار دهد. معتقدم تهدید حمله به تاسیسات و ذخایر نفتی ایران از سوی برخی مقامات ایالات متحده امریکا دیوانگی محض است گرچه امریکا با ترور سردار سلیمانی نشان داد که هیچ نوع دیوانگی از امریکا بعید نیست.

در مقطع زمانی فعلی باید دید که مقامات کشور چه تصمیمی برای پاسخ به اقدام امریکا خواهند گرفت، در حال حاضر نوع این پاسخ و زمان و مکانش مشخص نیست. با این حال قطعا تصمیمی گرفته خواهد شد که در آن منافع ملی کشور مورد توجه باشد. چه بسا که مجلس عراق نیز در واکنش به اقدام خصمانه امریکا تصمیم به اخراج نیروهای ارتش امریکا از این کشور گرفت که این تصمیم نیز ابعاد گسترده‌ای خواهد داشت. بالاخره پس از سال‌ها تحمل ملت عراق نیز به سرآمده و این کشور نیز به صورت یکپارچه خواستار خروج امریکا از خاکش شده است که اجرای این تصمیم نیز می‌تواند بر وضعیت بازارها اثرگذار باشد.

به‌طور کلی باید توجه داشت که حیات خاورمیانه و ساکنان آن به انرژی و تاسیسات آن گره خورده و هر تصمیمی که موجب خللی در بهره‌برداری انرژی در منطقه شود با منافع ملی کشورها در تضاد خواهد بود. همانطور هم که اشاره شد تبعات هر رخدادی در منطقه تنها به ایران یا عراق محدود نخواهد ماند و منافع ملی سایر کشورهای نفتی را نیز تحت الشعاع قرار خواهد داد. بدون شک هر نوع حمله نظامی در منطقه یا هدف قرار دادن تاسیسات نفتی و گازی بازارهای جهانی را با شوک قیمتی دیگری مواجه خواهد ساخت، کمااینکه اگر اتفاقی در این زمینه رخ دهد باید مدت‌ها منتظر ماند تا بازارها بتوانند به شرایط عادی خود بازگردند. تبعات هرگونه اتفاقی در این زمینه نیز بازارهای جهانی را دچار چالش خواهد ساخت، به ویژه اروپا که خود یکی از مصرف‌کنندگان انرژی خاورمیانه است. در واقع عملیات نظامی در خاورمیانه می‌تواند به بحرانی اقتصادی برای اروپا و دیگر مصرف‌کنندگان بزرگ انرژی خاورمیانه تبدیل شود. باید توجه داشت که تبعات رشد قیمت نفت تنها یک وجه از چنین بحرانی خواهد بود و دامنه آن بسیار گسترده‌ است.