احیای کسب‌وکارهای سنتی با اقتصاد دیجیتال
گروه دانش و فن
اینترنت و دیجیتالی‌شدن باعث تغییرات زیادی در دنیای امروز شده که بعضا در جهات مثبت یا منفی بوده است. کشور ما نیز از این تغییرات جدا نبوده و نخواهد بود. با بهبود بستر اینترنت در کشور این امکان برای کسب‌وکارها فراهم آمده که بتوانند در این بستر فعالیت کنند. افراد و شرکت‌ها و حتی کشورهای جهان سالانه میلیاردها دلار هزینه می‌کنند تا بتوانند اطلاعات بیشتری کسب و از این اطلاعات برای سودآوری بیشتر استفاده کنند. یکی از مهم‌ترین تغییراتی که اینترنت در دنیای اقتصاد ایجاد کرده، افزایش حجم و سرعت انتقال اطلاعات است. بدون دراختیارداشتن این حجم از اطلاعات و سرعت انتقال آن، بسیاری از مشاغل به‌شکل امروزی‌شان وجود نداشتند. بااین‌حال، کار به‌همین‌جا ختم نمی‌شود. اینترنت، تنها بستری برای انتقال اطلاعات را ایجاد کرده است و کسب‌وکارهای اینترنتی باید از این بستر برای بهبود جامعه استفاده کنند. پیشرفت‌های تکنولوژی اگر قاعده‌مند و متناسب با شرایط اجتماعی انجام شود، می‌تواند بهبود زیادی در زندگی اقتصادی مردم داشته باشد. خروج تدریجی اقتصاد دستوری و متمرکز از چرخه اقتصادی کشور و تمرکز دولت بر قانون‌گذاری به‌جای دخالت مستقیم در بازار، می‌تواند زمینه‌ساز پویایی هرچه‌بیشتر اقتصاد شود. همچنین، دولت موظف است با ایجاد بسترهای مناسب، راه را برای ورود کسب‌وکارهای نوظهور بازکند. ناگفته نماند کسب‌وکارهای اینترنتی نیز می‌توانند باتوجه بیشتر به مسوولیت‌های اجتماعی‌شان، باعث پویایی بیشتر بازار شوند. خوشبختانه در ایران توجه کسب‌وکارهای اینترنت به جامعه در سطح مطلوبی است؛ اما می‌تواند و باید افزایش یابد. کسب‌وکارهای آنلاین در ۱۰ سال گذشته تغییرات زیادی در اقتصاد ایران ایجاد کرده‌اند. بررسی این تغییرات می‌تواند به پیشرفت اقتصادی کشور کمک و از مشکلاتی جلوگیری کند که در آینده پیش خواهد آمد. زومیت در گزارشی، به چند نمونه از مزایا و معایبی که کسب‌وکارهای اینترنتی به‌همراه دارند پرداخته است.
ثبات و یکسان‌سازی قیمت‌ها
و کاهش واسطه‌گری
تا پیش از ایجاد خرده‌فروشی‌های آنلاین، مجبور بودید برای خرید گوشی تلفن‌همراه چندین و چند فروشگاه را بازدید کنید تا از قیمت‌ها مطلع شوید. هیچ‌کس اطلاع دقیقی از قیمت گوشی‌های تلفن‌همراه نداشت و تنها روش برای مطمئن‌شدن از قیمت واقعی تلفن‌های همراه بازدید از چندین فروشگاه بود. از طرفی با ایجاد کوچک‌ترین مشکل اقتصادی در کشور، قیمت‌ها شدیدا نوسان می‌کرد؛ اما امروزه اگرچه همچنان این نوسان‌ها وجود دارد، فروشگاه‌های آنلاین به عنوان مرجع قیمتی پذیرفته شده‌اند و هیچ خرده‌فروش غیرآنلاینی نمی‌تواند از قیمتی فراتر رود که فروشگاه‌های اینترنتی و سرویس‌های ارایه قیمت روی کالایی خاص وضع کرده است؛ چراکه مشتریان با استناد به قیمت درج‌شده در فروشگاه‌های آنلاین، در پی خرید با قیمت ارزان‌تر خواهند بود. البته باید به این نکته اشاره کرد که وجود اینترنت و رقابت برای جذب مشتری باعث شده فروشگاه‌های اینترنتی نیز در رقابت با یکدیگر تا حد امکان ارزان‌ترین قیمت را ارایه کنند؛ چراکه به اقبال عمومی دست نخواهند یافت یا درصورت تفاوت قیمت‌ها، پذیرای آماج حملات کاربران خواهند بود. این ثبات و یکسان‌سازی قیمت از توزیع یکنواخت اطلاعات نشات می‌گیرد. امروزه فردی در سنندج، تبریز، شیراز، زاهدان، مشهد و تهران می‌تواند تلفن‌همراه دلخواهش را با قیمت مشخص بخرد؛ اتفاقی که در گذشته امکان‌پذیر نبود. در گذشته، به‌دلیل توزیع نابرابر اطلاعات خرده‌فروشان بهراحتی می‌توانستند قیمت‌ها را تغییر دهند. هنگامی که برای خرید تلفن‌همراه از چندین فروشگاه بازدید می‌کردید، در‌واقع مشغول افزایش اطلاعات خود بودید؛ اما محدودیت‌های فیزیکی به شما اجازه نمی‌داد قیمت‌ها را با تهران یا سایر شهرهای بزرگ مقایسه کنید؛ قابلیتی که خرده‌فروشی‌های آنلاین و به‌طورکلی اینترنت دراختیار شما قرار می‌دهد.
از طرفی مدیریت ارتباط با مشتری (CRM) یکی از مهم‌ترین عوامل دنیای تجارت مدرن است. مدیریت ارتباط با مشتری شامل اطلاعاتی از مشتری است که علایق و دیدگاه‌های او را ثبت و به او در خریدهای آتی کمک می‌کند. همچنین، مشتری می‌تواند با ثبت انتقادات خود، در بهبود محصول و راهنمایی سایر کاربران برای داشتن تجریه خریدی بهتر همکاری کند. تا پیش از به وجود‌آمدن فضای دیجیتالی در کسب‌وکار، ایجاد بانک اطلاعات مشتری و دریافت بازخورد از خریدار به‌سختی و با هزینه بسیار زیاد انجام می‌گرفت؛ اما این کار در دنیای دیجیتال با صرف هزینه بسیار کم و سرعتی بسیار زیاد شدنی است. مشتریان با ثبت بازخورد خود از خرید در قالب دیدگاه‌ها و رتبه‌دهی به محصول، در بهبود آن نقش موثری ایفا می‌کنند و فروشنده نیز با ردگیری تراکنش‌های مشتریان می‌تواند پایگاه داده مطمئنی برای ارتباط موثر با آنها ایجاد کند. همچنین، فروشندگان می‌توانند با تحلیل کلان‌داده‌ها، ترند و روند بازار را ردگیری کنند و به‌موقع به نیاز مشتریان پی ببرند و در مسیر ارایه خدمات متناسب با آن نیازها تلاش کنند.
یکی از مشکلات عمده در کشورهای غیرپیشرفته واسطه‌گری است؛ البته واسطه‌گری لزوما پدیده مذمومی نیست. واسطه‌ها کارشان انتقال اطلاعات و استفاده از اطلاعات است. تصور کنید در نقطه‌ای از ایران کمبود گندم وجود دارد و فردی از این موضوع مطلع است؛ پس، به سرعت مقداری گندم می‌خرد و با فروش گندم در منطقه دچار کمبود گندم سود می‌کند و البته افرادی را نیز از گرسنگی نجات می‌دهد. هیچ برنامه‌ریزی متمرکزی نمی‌تواند قدرت واسطه‌ها را داشته باشد؛ چراکه واسطه‌ها اطلاعات را از سراسر کشور جمع و با نیرو محرکه سود از این اطلاعات استفاده می‌کنند و درکنار آن به جامعه نیز سود می‌رسانند. امروزه به‌کمک اینترنت می‌توان این نقص را جبران کرد. درحالی که واسطه‌گری همواره به این دلیل شکل می‌گیرد که فردی اطلاعاتی دارد که سایر افراد از آن اطلاعات بی‌بهره‌اند، اینترنت و کسب‌وکارهای اینترنتی می‌توانند این اطلاعات را از سراسر کشور جمع کنند و در بستری منسجم به مردم ارایه دهند. بازار سهام یکی از بهترین نمونه‌ها برای این توزیع نابرابر اطلاعات است. تا پیش از شکل‌گیری اینترنت، خریدوفروش سهام به‌صورت دستی انجام می‌شد. در این بستر کمتر کسی توانایی حضور در بازار را داشت؛ اگرچه سفته‌بازی و خریدوفروش‌های صوری به‌صورت محدود وجود داشت. دلالان و واسطه‌گران با اطلاعاتشان به سرعت رشد می‌کردند و مردم عادی عموما در این میان متضرر می‌شدند؛ اما امروزه و با پیشرفت اینترنت، بازار سهام نه‌تنها رونق بیشتری گرفته، بلکه از انحصار دلالان و واسطه‌گران نیز خارج شده است. امروزه، هرکس در خانه‌اش نه‌تنها می‌تواند سهام خریدوفروش کند؛ بلکه به‌صورت لحظه‌ای از تغییرات شرکت‌ها و سهام آگاه می‌شود؛ اتفاقی که احتمالا بدون استفاده از اینترنت امکان‌پذیر نبود.کاهش واسطه‌گری، تنها ازطریق توزیع اطلاعات میسر نشده، بلکه افزایش ارتباطات نیز در این موضوع دخیل بوده است. به عنوان مثال، تاکسی‌های اینترنتی را در نظر بگیرید. راننده تاکسی در گذشته مجبور بود به آژانس تاکسیرانی رجوع یا از اداره تاکسیرانی مجوز کسب کند، اما امروزه تمام این واسطه‌ها حذف شده و راننده مستقیما با مسافر در ارتباط است. رشد انواع فروشگاه‌های اینترنتی با حوزه‌های کاری متفاوت باعث شده واسطه‌گری کاهش یابد، در‌نتیجه قیمت‌ها بیش‌از‌پیش کمتر شود. حتی پای فروشگاه‌های اینترنتی به کارگاه‌های کوچک و خانگی نیز باز شده است؛ از‌این‌رو، دسترسی به محصولات افزایش و با کاهش واسطه‌گری، تجربه خرید بهبود یافته است.یکی از مشکلات کشورهایی با زیرساخت اطلاعاتی ضعیف، نبود آمار مطمئن در حوزه‌های مختلف است. این مشکل در کشور ما نیز بسیار بروز می‌کند. اینترنت به کشورها اجازه داده بتوانند بهراحتی این اطلاعات و آمار را از سراسر کشور جمع‌آوری و استفاده کنند. به عنوان مثال، خرده‌فروشی‌های آنلاین توانسته‌اند بستری ایجاد کنند که میزان مصرف بعضی کالاها و همین‌طور میزان تقاضا برای آنها بهراحتی قابل اندازه‌گیری باشد. همچنین با استفاده از اینترنت، می‌توان بسیاری از مشکلات دیگر را نیز در کشور حل کرد. به عنوان مثال، در بحث سیاست‌گذاری کلان کشور به‌دلیل نبود اطلاعات کافی از میزان مصرف و تولید محصولات کشاورزی، در یک سال بعضی محصولات بیش‌از‌حد تولید و در سال بعد، کشور به کمبود آنها دچار می‌شد. اینترنت و کسب‌وکارهای اینترنتی می‌توانند با استفاده از بستر اینترنت به کمک سیاست‌گذاران بیایند و به پیشرفت کشور کمک کنند. مبحث آمارگیری آنلاین در کشور آنقدر جدید و نوین است که می‌تواند محل مناسبی برای درآمدزایی و ایجاد کسب‌وکارهای آنلاین باشد؛ چراکه بسیاری از شرکت‌های آمارگیری و تحلیل بازار همچنان از روش‌های سنتی برای آمارگیری استفاده می‌کنند. افراد خلاق می‌توانند با استفاده از کلان‌داده‌های موجود در سطح اینترنت به‌کمک تحلیلگران بازار بیایند و از این راه کسب درآمد کنند.
افزایش بهره‌وری و رقابت
یکی دیگر از بهبودهایی که اینترنت و کسب‌وکارهای اینترنتی به دنیای ما داده‌اند، افزایش بهره‌وری است. زمانی برای ارایه محصولی که تولید کرده‌اید، باید آن را در فروشگاه‌های خاصی قرار می‌دادید و انتظار می‌کشیدید مردم آن را ببینند و بخرند. بیشتر تولیدکنندگان در این راه شکست می‌خوردند و نمی‌توانستند محصولات خود را بفروشند؛ اما امروزه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی و مارکت‌پلِیس‌ها آمده‌اند تا افراد بتوانند بهراحتی و بدون هزینه زیاد محصولات خود را به‌تعداد زیادی از مشتریان ارایه کنند. این افزایش بهره‌وری بدون استفاده از اینترنت ناممکن بود. مثال دیگر، تاکسی‌های اینترنتی هستند. بدون تاکسی‌های اینترنتی راننده تاکسی مجبور بود مدت‌ها منتظر بماند تا مسافر سوار کند؛ اما امروزه آنان هرجا باشند، می‌توانند بهراحتی مسافران خود را داشته باشند تا هم در وقت و هم در هزینه‌هایشان صرفه‌جویی کنند.
اینترنت همچنین فضایی بسیار ایده‌آل برای رقابتی‌شدن بازار است. هیچ‌یک از کالاها و محصولات داخلی نمی‌تواند با قیمت‌های غیرواقعی در خرده‌فروشی آنلاین حضور داشته باشد؛ چراکه افراد به‌دلیل گزینه‌های زیادشان می‌توانند از خرید این محصول صرف‌نظر کنند. همچنین، افرادی که می‌توانند همان محصول را با همان کیفیت، اما قیمت ارزان‌تر تولید کنند، دست به کار می‌شوند و رقابت با آن محصول را آغاز می‌کنند. اگرچه در گذشته نیز در سطح کلان چنین رقابتی وجود داشت، امروزه کسب‌وکارهای محلی نیز می‌توانند با یکدیگر رقابت کنند و این رقابت درنهایت به‌نفع مصرف‌کننده و به‌طورکلی صنعت است.
خطرات و معایب
همچون هر پدیده دیگری، پدیده‌های نوظهوری که در اقتصاد دیجیتال و فضای کسب‌وکار آنلاین ایران و حتی جهان شاهدشان هستیم، خطرها و معایبی دارند که با قانون‌گذاری صحیح می‌توان از آنها جلوگیری کرد. یکی از این معایب، ایجاد انحصار است. هرنوع انحصاری در اقتصاد موجب استثمار و رکود بازار می‌شود. برای مثال، خودروسازی نمونه بازاری راکد و استثماری و انحصاری در ایران است. هر شرکتی که به بازاری بکر دست می‌یابد، به‌دنبال انحصاری‌کردن آن بازار برای خودش است تا بتواند حاشیه سودش را به بیشترین حد ممکن برساند و در این راه از هیچ کاری دریغ نمی‌کند. به عنوان مثال، یکی از تاکسی‌های اینترنتی زمانی به رانندگان خود اجازه نمی‌داد اپلیکیشن‌های سایر تاکسی اینترنتی‌ها را روی تلفن‌همراهشان نصب کنند. این نوعی تلاش برای انحصاری‌کردن بازار بود. قانون‌گذاران باید همواره هوشیار باشند و اجازه ندهند شرکت‌ها بازار را انحصاری کنند. از طرفی تاکسی‌های اینترنتی برخلاف شرکت‌های تاکسیرانی، مسوولیتی درقبال رانندگان خود ندارند. برای مثال، آنها رانندگان را بیمه نمی‌کنند و رانندگان حتی اگر برای مدتی خودرویی نداشته باشند، نمی‌توانند هزینه زندگی خود را تأمین کنند. قانون‌گذاران باید درمقابل این تغییرات هوشیار باشند و قوانینی متناسب با شرایط جدید وضع کنند.
همچنین ممکن است به‌نظر برسد پیشرفت سریع همواره به‌نفع جامعه است، اما واقعیت این است که گاهی پیشرفت سریع تکنولوژی باعث بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی می‌شود. یکی از مهم‌ترین این مشکلات بیکاری است. در اوایل شروع به کار تاکسی‌های اینترنتی، رانندگان سنتی که موجودیت خود را در خطر می‌دیدند، به اعتراض و اعتصاب گسترده‌ای دست زدند. همچنین، به دفاتر تاکسی‌های اینترنتی چندین‌بار حمله شد و افرادی نیز آسیب دیدند. هنگام ورود تکنولوژی‌ای که باعث ایجاد تغییرات اجتماعی می‌شود، همواره باید مواظب بود این تغییرات، به‌صورت تدریجی رخ دهند تا جامعه فرصت داشته باشد خود را با شرایط جدید وفق دهد؛ چراکه هرگونه تغییرات سریع عموما با مقاومت جامعه همراه خواهد شد.
