بازسازی فقط ۱۳ درصد از بافت‌های فرسوده کشور
گروه راه و شهرسازی|
مجید عبداللهی، رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با بیان اینکه بافت فرسوده پاشنه آشیل مدیریت بحران است، گفت: براساس سیاست‌های کلی نظام در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات حوادث و بلایای طبیعی باید در سال ۹۴، ۱۰۰ درصد بافت‌های فرسوده مقاوم و نوسازی می‌شدند در حالی که در حال حاضر فقط ۱۳ تا ۱۴ درصد از این بافت فرسوده نوسازی و بهسازی شده‌اند.
به گزارش ایلنا، عبداللهی رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور درباره تاب‌آوری شهری گفت: مفهوم تاب‌آوری به عنوان یک مفهومی است که در ادامه نظریاتی که در حوزه مدیریت بحران طرح شده، در واقع متولد شده و مد نظر قرار گرفته است، ابتدا این مفهوم در حوزه محیط‌زیست مورد استفاده قرار گرفته است و تاب‌آوری در این حوزه به معنای حداکثر ظرفیتی بود که محیط می‌تواند در قبال تغییراتی که بر آن وارد می‌شود، داشته باشد.
وی ادامه داد: مفهوم تاب‌آوری کم‌کم جای خود را در حوزه‌های دیگر پیدا کرده و وارد ابعاد مختلف برنامه‌ریزی در دنیا شده است، به‌طوری که به مفاهیم جدیدی همچون تاب‌آوری اجتماعی، تاب‌آوری اقتصادی و.... رسیدیم.
رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور گفت: دیدگاه پیشگیرانه و مدیریت ریسک در کشور ما از برنامه چهارم توسعه کشور مورد توجه قرار گرفته است. در این دیدگاه توجه به مولفه‌های کلیدی قبل از بحران است، این مولفه‌ها شامل آمادگی، پیشگیری و کاهش خطر است که به عنوان محورهای کلیدی برنامه‌ریزی قرار می‌گیرد در این دیدگاه توجه و تمرکز بر این است که هر چقدر ما بر حوزه قبل از بحران بیشتر توجه کنیم میزان آسیب‌های احتمالی که جامعه قبل از حوادث خواهند دید، بسیار کمتر خواهد بود. در واقع دیدگاه حاکم بر این موضوع دیدگاه ریسک محور است، به جای اینکه اثر خطر را مدیریت کند خطر مدیریت می‌شود و به جای اینکه منتظر باشیم تا زلزله بیاید و ساختمان را خراب کند ساختمان را مقاوم ایجاد می‌کنیم.
توسعه بافت‌های فرسوده!
او ادامه داد: در این دیدگاه اثر خطر مورد توجه نیست، بلکه خود خطر موثر بوده و برنامه‌ریزی‌ها خطر محور است. در برنامه چهارم در قالب ماده ۳۰ و ۳۱ مقاوم‌سازی مسکن شهری و روستایی را در دستور کار قرار دادیم. در سیاست‌های کلی نظام که سال ۸۴ با عنوان سیاست‌های کلی نظام در حوزه پیشگیری و کاهش اثرات حوادث و بلایای طبیعی از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده، تاکید بر این است که باید به سمت اصول پیشگیرانه برویم. در این برنامه آمده است که باید ظرف 10 سال نوسازی بافت‌های فرسوده اتفاق بیفتد. براساس این سند باید در سال ۹۴، ۱۰۰ درصد بافت‌های فرسوده مقاوم و نوسازی می‌شدند در حالی که در حال حاضر فقط ۱۳ تا ۱۴ درصد از این بافت فرسوده نوسازی و بهسازی شده‌اند. به نظر می‌رسد هر چه جلوتر رفته‌ایم به توسعه این بافت‌ها افزوده شده است به جای اینکه آنها را کمتر کنیم.
رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با اشاره به برنامه نوسازی و بهسازی بافت فرسوده روستایی گفت: در برنامه چهارم توسعه طرح ویژه‌ای در خصوص مقاوم‌سازی با عنوان طرح ویژه مقاوم‌سازی مسکن روستایی تعریف شد و از مجموع ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد روستایی در کشور تاکنون ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار واحد مسکونی مقاوم‌سازی شده‌اند.
عبداللهی با اشاره به رویکرد تاب‌آوری تصریح کرد: در رویکرد تاب‌آوری به غیر از اینکه باید به کالبد یک شهر پرداخته شود و مقاوم‌سازی مربوط به زیرساخت‌ها انجام گیرد، باید به سمت این رفت که مردم هم آگاه شوند و دیگر مولفه‌ها مانند اقتصاد نیز مقاوم شده و ابعاد اجتماعی، اقتصادی و مدیریتی نیز به ابعاد کالبدی اضافه می‌شوند. این ابعاد باعث می‌شود که اگر اثری از حادثه اتفاق افتاد این ابعاد، اثر حادثه را کاهش دهند یعنی مردم آگاه می‌شوند و خانه را مقاوم‌تر می‌سازند.
او ادامه داد: یکی از اتفاقاتی که در سیل ابتدای سال رخ داد، این بود که جامعه هر چه سریعتر به حالت و زندگی عادی خود بازگردد، بنابراین در خوزستان تلاش شد ۲۳۰ هزار هکتار سطح اراضی که دچار آبگرفتگی شده بود تخلیه و مردم برای کشت دوم آماده شوند. کشت دوم باعث شد مردم به زندگی روزمره بازگردند. به این موضوع می‌گویند تاب‌آوری اقتصادی که ریشه تاب‌آوری در حوادث را به دنبال خود خواهد داشت.
او ادامه داد: تاب‌آوری نهادی هم یکی از ابعاد عرصه نهادی و مدیریتی است که باید به سمت استفاده حداکثری از ظرفیت NGOها و تشکل‌های مردمی و همچنین شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و نهادهای محلی برویم. بنابراین تفاوت تاب‌آوری با دیگر دیدگاه‌های نظری که در دوره‌های مختلف مسیر خود را طی کرده و به اینجا رسیده این است که غیر از ابعاد کالبدی به ابعاد اجتماعی، اقتصادی، نهادسازی و مدیریتی در حوزه تاب‌آوری در مقابله با حوادث توجه می‌کند اما خود معنای تاب‌آوری به معنای حداکثر ظرفیت تغییر است یعنی یک جامعه تا چه میزان می‌تواند تغییرات مربوط به محیط را در خود هضم کند تا بتواند در مقابل آن مقاومت کند.
ریزدانگی خصلت بافت فرسوده
رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره بازسازی و نوسازی بافت فرسوده گفت: در مقررات ملی ساختمان بعد از زلزله بم که در سال ۸۲ اتفاق افتاد، نظام ساخت و ساز در ایران با تنظیم آیین‌نامه ۲۸۰۰ و مقررات ملی ساختمان تغییر چشم‌گیری پیدا کرد و نظام مهندسی ایران یک رشد جدی را تجربه کرد مانند آنچه در ژاپن در زلزله سال ۱۹۹۵ اتفاق افتاد. ساخت و ساز‌هایی که از بعد از سال ۸۲ اتفاق افتاد با قواره‌های نظام مهندسی ویژه ساخته شده است، اما در ساخت‌و سازهای موجود کشور با یک سری ساخت و ساز در شهرها مواجه‌ایم که در قالب بافت فرسوده آنها را می‌شناسیم و در ۵۴۳ شهر بافت فرسوده مطالعه شده است و براساس برخی آمارها حدود ۱۸ تا ۱۹ میلیون نفر در این بافت‌های ناکارآمد زندگی می‌کنند. اگر زلزله و حادثه‌ای اتفاق بیفتد این افراد جزو کسانی هستند که تحت تاثیر قرار می‌گیرند.
عبداللهی تصریح کرد: به نظرم آمارها در خصوص ترکیب جمعیتی که در بافت فرسوده یا ناکارآمد زندگی می‌کند درست نیست و کمتر است، چرا که اصلا مفهوم بافت فرسوده را به درستی تعریف نکرده‌ایم. برخی معتقدند که ریزدانگی بافت فرسوده یک خصلت بافت فرسوده است. یکی از ویژگی‌های مهم بافت فرسوده کوچک بودن آن است، حال اینکه ما در این کوچک بودن و ریز بودن بافت فرسوده نمی‌توانیم خدمات ارایه دهیم باید فکر دیگری برای آن کار کرد و موضوع دیگری است.
او با بیان اینکه ریزدانه بودن بافت فرسوده به معنای یک عیب تلقی نمی‌شود و بلکه یک حسن است، ادامه داد: ما با یک بافت روستایی و یک بافت شهری مواجه هستیم. در بافت روستایی اقداماتی که دولت انجام داده، چشمگیر و قابل توجه است و اگر با این روند جلو برویم حداکثر تا یک دهه دیگر تمامی بافت فرسوده روستایی نوسازی و بازسازی خواهند شد. اما متاسفانه این نوسازی‌ها به دلیل حوادثی است که اتفاق می‌افتد یعنی در حادثه سیل که در ابتدای سال اتفاق افتاد حدود ۵ هزار روستا تحت تاثیر قرار گرفتند و در همه این روستاها حدود ۶۷ هزار و ۷۱۹ واحد احداثی داشتیم و حدود ۵۸ هزار واحد به دلیل سیل نوسازی شد. در سال هم به صورت ویژه ۱۵۰ هزار تا ۲۰۰ هزار واحد روستایی نوسازی می‌شود. با این حساب با اجرای دو برنامه توسعه تمامی خانه‌های روستایی نوسازی و بازسازی خواهند شد.
رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با بیان اینکه در حوزه شهری دستگاه مجری مشخصی برای نوسازی بافت فرسوده نداریم، تصریح کرد: در مناطق شهری سازمان مشخصی مانند بنیاد مسکن که در روستاها متولی است، نداریم البته شرکت باز‌آفرینی شهری در وزارت راه و شهرسازی متولی این موضوع است، اما نقش آن بیشتر سیاستگذاری است و به زعم ما کسانی که می‌توانند در نوسازی بافت شهری اقدام کنند شهرداری‌ها هستند یعنی شهرداری‌ها می‌توانند به نمایندگی از دولت مجری این کار شوند. البته باید از ظرفیت مردمی نیز استفاده کنیم. هر چند در برخی نقاط نوسازی صورت گرفته است و در شهرداری‌ها پرونده‌های تشویقی فراوانی برای افرادی که قصد دارند در بافت فرسوده فعالیت کنند، تشکیل شده است.
وی ادامه داد: در حال حاضر نوسازی بخش عمده بافت فرسوده در کشور توسط افراد انجام می‌شود که به آن مساکن خودمالکی گفته می‌شود یعنی خودمالکان پروانه ساخت دریافت می‌کنند و شهرداری به آنها مشوق‌هایی از جمله تراکم تشویقی می‌دهد، اما برای اینکه بخش خصوصی به بافت فرسوده وارد شود باید رقابت ایجاد شود تا بخش خصوصی برای ورود به این موضوع رغبت پیدا کند. یادمان نرود بافت فرسوده یک رقیب جدی در شهر دارد با عنوان بافت غیرفرسوده و بخش خصوصی وقتی می‌بیند می‌تواند در ولنجک یا دیگر مناطق غیرفرسوده سرمایه‌گذاری کند، احتمالا دیگر به مناطقی مانند سیروس و هرندی برای سرمایه‌گذاری نمی‌رود و باید مشوق‌های فراوانی برای آنها ایجاد کنیم تا ترغیب شوند و در این بخش سرمایه‌گذاری کنند.
عبداللهی با بیان اینکه در حوزه شهری باید یک مجری انتخاب شود تا بتواند سرعت نوسازی و بازسازی بافت فرسوده شهری را افزایش دهد، گفت: در حال حاضر مطالعات بر بافت فرسوده شهری انجام شده و سیاستگذاری‌های آن مشخص و ناظر ملی آن معلوم است. به نظرم حلقه واسطه یک مجری قوی است که باید این کار را دنبال کند.در برخی جاها دولت ورود کرده، اما نمی‌دانم چقدر موفق بوده است و باید یک مدل خوب مانند آنچه در بخش روستایی ارایه شده است، ایجاد کنیم. مدلی که تسهیلات بدهد و حمایت کند البته پیچیدگی‌های بسیاری در این خصوص وجود دارد.
رییس مرکز مطالعات برنامه‌ریزی شهری و روستایی سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور با بیان اینکه بافت فرسوده پاشنه آشیل مدیریت بحران است، گفت: ما با یک حجم از بافت فرسوده شهری مواجه هستیم که یا باید بهسازی شود یا باید تخریب و نوسازی شود مانند محله سنگ‌سیاه در شیراز و شیرآباد در زاهدان. در سطح شهر تهران نیز حدود ۲ هزار و ۳۶۵ هکتار بافت فرسوده داریم. اگر حادثه‌ای اتفاق بیفتد قاعدتا بیشترین جایی که آسیب می‌بیند بافت فرسوده است.
