رهبران اروپایی چطور از برجام عقب نشستند
مقامات اروپایی که داعیه بازیگری موثر و تعیین‌کننده در عرصه بین‌المللی دارند و از تشکیل ارتش واحد اروپایی دم می‌زنند، در عمل نسبت به حفظ برجام به عنوان توافقی که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن مذاکره کردند، ناتوان مانده و با یک تشر رییس‌جمهوری امریکا عقب نشستند. این وضعیت بیش از پیش «پادویی» اروپا برای امریکا را که رهبر انقلاب به آن اشاره کردند به اثبات می‌رساند.
به گزارش ایرنا، از اردیبهشت پارسال که امریکا از توافق هسته‌ای خارج شد تاکنون بسیاری چشم به سه کشور اروپایی عضو برجام دوخته بودند تا بلکه در مقابل «دونالد ترامپ» رییس‌جمهوری امریکا، راهی برای رفع تحریم‌ها و حفظ برجام بیابند؛ انتظاری که روز به روز و رفته رفته رنگ باخت و اینک مشخص شده اروپا در مقابل یکجانبه‌گرایی ترامپ از هیچ ابتکار و قدرت عملی برخوردار نیست. در این مدت، آلمان، فرانسه و انگلیس در ظاهر نشان داده‌اند که در تکاپویی خستگی‌ناپذیر، راهکارهایی را برای دور زدن تحریم‌ها در دست بررسی دارند؛ سازوکارهایی که به رغم بوق و کرنای رسانه‌ای هرگز وارد فاز عملیاتی نشد. در همین ارتباط رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه دو روز پیش، بخشی از سخنان خود را به تعهدگریزی و بی‌اعتمادی به اروپا اختصاص داده و بیان‌داشتند: بنده از اوّل هم گفتم، بعد از خروج امریکا از برجام که این سه دولت مدام حرف می‌زدند، مدام یاوه‌گویی می‌کردند، بنده همان روز هم گفتم من به اینها اعتمادی ندارم، اینها کاری نخواهند کرد، در خدمت امریکا خواهند بود؛ امروز کاملاً واضح شده است، بعد از گذشت حدود یک سال معلوم شده است که اینها به معنای واقعی کلمه، پادو امریکا هستند.»
چند روز پیش از بیانات مقام معظم رهبری، اعضای تروییکای اروپا با انتشار بیانیه‌ای مشترک از راه‌اندازی مکانیسم حل اختلاف مندرج در برجام خبر دادند. سران برلین، لندن و پاریس اعلام‌داشتند که «پس از نقض مکرر برجام از سوی ایران» به این تصمیم رسیده‌اند ولی همچنان به توافق هسته‌ای متعهداند. این گام اعضای اروپایی برجام زمانی برداشته شد که برخی انتظار شنیدن خبری راجع به اجرای سازوکارهای مالی و تجاری اروپا را داشتند. بر پایه گزارش‌های فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران همواره به تعهدات برجامی خود پایبند بوده تا شاید در غیاب و کارشکنی امریکا، طرف اروپایی به تعهدات خود جامه عمل بپوشاند.
آلمان، انگلستان و فرانسه در ماه نخست سال ۲۰۱۹ از راه‌اندازی سازوکار «اینستکس» برای حفظ مزایای اقتصادی ایران از برجام خبر داده بودند. این سازوکار که با عنوان اختصاری عبارت «ابزار مبادلات تجاری» به ثبت رسیده و مقر آن در پاریس است تاکنون اقدام قابل توجهی در راستای ادای تعهدات اروپایی انجام نداده است.
تعهدگریزی و تکرار وعده‌های بی‌پشتوانه و بی‌سرانجام اروپا در نهایت تهران را به سمت کاهش تدریجی تعهدات برجامی سوق داد تا اینکه جمهوری اسلامی میانه دی‌ماه پنجمین و به عبارتی آخرین گام خود را در توافق هسته‌ای برداشت که این گام، پایانی بر محدودیت‌های مندرج در توافق بود. در بیان جزییات این گام لازم به توضیح است که برنامه هسته‌ای ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و از این به‌بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت. اینکه چرا اروپا از تعهدات خود روی برگرداند و ایران را به فعال کردن «مکانیسم حل اختلاف» در برجام که برخی عمدا یا سهوا آن را با «مکانیسم ماشه» اشتباه می‌گیرند، تهدید کرد جای بحث و بررسی دارد. یکی از دلایل مطرح شده از سوی ناظران و رسانه‌ها، تهدید ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه‌های ۲۵ درصدی بر واردات خودرو از اروپاست.
از این منظر، افزایش ۲۵ درصدی تعرفه گمرکی واردات خودروهای ساخت اروپا می‌تواند زیانی هنگفت برای صنایع خودروسازی سه کشور اروپایی یاد شده به‌ویژه آلمان در پی داشته باشد. حدود یک‌سوم صادرات خودروی اروپا روانه بازارهای امریکا می‌شود. به این ترتیب، امریکا سالانه ده‌ها میلیارد دلار خودرو از اروپا وارد می‌کند. از این‌رو، وضع تعرفه گمرکی سنگین بر واردات خودروهای ساخت اروپا می‌تواند صنایع خودروسازی این سه کشور به‌ویژه آلمان را با چالشی جدی روبه‌رو کند. هر چند خبر تهدید اروپا از سوی ترامپ در روزنامه «واشنیگتن‌پست» انتشار یافت اما «آنگرت کرامپ کارنبائور» وزیر دفاع آلمان نیز نخستین مقام عالیرتبه تروییکا بود که خبر فوق‌الذکر را رسانه‌ای کرد. وی در زمینه اخبار مبنی بر تهدید امریکا علیه کشورهای اروپایی برای اعمال تعرفه گمرکی ۲۵ درصدی بر صادرات خودروهای اروپایی در صورت حمایت این کشورها از برجام گفت: بیان یا تهدید، هرطور که می‌خواهید تعبیر کنید؛ بله آن را تایید می‌کنم. نتیجه گرفتن ترامپ از یک تهدید اعلانی و نه اعمالی، گویای این واقعیت است که شعار و موضع‌گیری اروپایی‌ها بیشتر در قالب پوششی برای حفظ پرستیژ و تامین منافع آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد و سیاست اعلانی و اعمالی اروپایی‌ها فرسنگ‌ها با هم فاصله دارد. از این رو «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در صفحه توییتر خود خطاب به اروپایی‌ها با بیان اینکه «شما هیچ موقعیت برتر اخلاقی و حقوقی ندارید» نوشت: جلب رضایت ایالات متحده تایید شد. سه کشور اروپایی باقی‌مانده برجام را فروختند تا از تعرفه‌های جدید ترامپ رهایی پیدا کنند. دوستان من، این کار فایده‌ای نخواهد داشت. فقط اشتهای وی را تندتر می‌کنید.
باج دادن یا به عبارت دیگر تبعیت سران اروپا از تصمیمات کاخ سفید، موضوع تازه‌ای نیست و همواره از اروپا و امریکا در عرصه بین‌المللی به عنوان پلیس خوب و بد یاد می‌شود. پارسال همین موقع (دی‌ماه) «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه به دنباله‌روی اروپا از امریکا خرده گرفت و گفت: متاسفانه، همکاران اروپایی ما، که ما می‌خواهیم آنها در اقدامات خود استقلال داشته باشند، این‌گونه نیستند و آنها از امریکا پیروی می‌کنند حتی زمانی که این کار به‌طور مستقیم علیه منافع آنها باشد. در مجموع، پیروی سران اروپا از تصمیمات نامشروع و خودسرانه کاخ سفید استقلال عمل اتحادیه را زیر سوال می‌برد؛ اتحادیه اروپایی که داعیه بازیگری موثر و تعیین‌کننده در عرصه بین‌المللی دارد و از تشکیل ارتش واحد اروپایی دم می‌زند در عمل نسبت به حفظ برجام به عنوان توافقی که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن مذاکره کرده، ناتوان مانده و با یک تهدید تعرفه‌ای از این دستاورد خود چشم پوشیده است.
