حمله به فروغی در مجلس

پنجم بهمن 1320، محمدعلی فروغی نخست‌وزیر در آستانه بستن پیمان اتحادیه سه‌جانبه میان ایران، روسیه و انگلیس به هنگام برشمردن اهداف آن در مجلس شورای ملی، مورد هجوم یکی از حاضران قرار گرفت و به‌شدت زخمی شد. محمدعلی فروغی نقش مهمی در انتقال قدرت از رضاشاه به محمدرضا پهلوی و تحمیل پیمان سه‌جانبه به مردم ایران داشت.  برخی از فروغی به عنوان فردی که مانع از تجزیه ایران شد یاد می‌کنند و در این رابطه به دو اقدام مهم او در انتقال قدرت از رضاشاه به فرزندش و تحمیل پیمان سه‌جانبه اشاره می‌کنند؛ اما برخی معتقدند که متفقین مایل نبودند ایران تجزیه شود؛ چرا که تامین منافع آنان یعنی پشتیبانی از شوروی و دریافت نفت ایران در گرو ایرانی امن و آرام بود. آنها رضاشاه را کنار گذاشتند، چون مردم ایران از اقدامات او به شکوه آمده بودند و قیام‌هایی علیه دیکتاتور پهلوی شکل گرفته بود که اگر آن قیام‌ها ادامه می‌یافت و اعتراضات مردمی شکل می‌گرفت، ساختار سیاسی ایران دچار هرج و مرج می‌شد و کنترل از دست اشغالگران و سفارتخانه‌های آنان خارج می‌شد.

 پیمان سه‌جانبه‌ای هم از سوی فروغی به مجلس شورای ملی که بیشتر نمایندگان آن وابسته به دربار بودند، ارسال شد و به تصویب رسید، در ظاهر به نفع ایران و حفظ حاکمیت ایران بود، اما این پیمان موجب دست‌اندازی بیشتر اشغالگران به امکانات کشور را فراهم کرد. پس از پایان جنگ جهانی دوم و تسلیم شدن آلمان، متفقین در پتسدام آلمان کنفرانسی برگزار کردند. بین اعضای کنفرانس در مورد تخلیه ایران یادداشتی به امضا رسید که طبق آن ایران طی سه مرحله تخلیه می‌شد. در مرحله نخست نیروهای انگلیسی و روسی شهر تهران را ترک می‌کردند. در مرحله دوم هم بخشی از نیروهای انگلیسی در آبادان و مناطق نفتی جنوب و بخشی از نیروهای شوروی در شمال‌شرقی و شمال‌غربی ایران باقی ماندند. در مرحله پایانی نیز نیروهای روس و انگلیس همزمان ایران را ترک می‌کردند. اما شوروی از اجرای تعهدات سر زد و تا سال 1326 خاک ایران را ترک نکرد.