اثر درآمد خانوار و حق بیمه بر تعداد خودروهای بیمه شده

گروه بانک و بیمه | حسین بداغی|

در حال حاضر بیش از 22 میلیون خودرو در کشور فعال است که با توجه به تعداد حدود 8 میلیون موتور سیکلت بیش از 32 میلیون خودرو و موتور سیکلت در کشور در حال تردد است از این تعداد حدود 5میلیون خودرو در تهران در حال تردد است. این میزان خودرو با توجه به جمعیت 83 میلیون نفری کشور به معنای وجود یک دستگاه خودرو به ازای هر 3.7 نفر است. به عبارت دیگر، به‌طور میانگین به ازای هر خانوار 4نفره ایرانی یک خودرو در کشور در حال تردد است.  به گزارش تعادل، با توجه به برآورد تولید ناخالص داخلی 1900 هزارمیلیارد تومانی جاری کشور در سال 1398، سرانه تولید ناخالص یا درآمد سالانه به ازای هر نفر 23 میلیون تومان در سال است که برای هر خانوار 4 نفره معادل 92 میلیون تومان در سال ارزیابی می‌شود و هر خانوار ماهانه 7.7 میلیون تومان درآمد یا تولید سرانه خانوار دارد.   از سوی دیگر، هزینه حق بیمه اجباری شخص ثالث هرخودرو بین 500هزار تومان تا 2 میلیون تومان اعلام شده که به‌طور میانگین هر خودرو در سال‌های گذشته، حدود 650 هزار تومان یا تقریبا 50 دلار حق بیمه پرداخت کرده است این رقم در کشورهای صنعتی معادل 1600 دلار است.

به عبارت دیگر، رقم حق بیمه در کشورهای صنعتی معادل 32 برابر حق بیمه شخص ثالث در ایران است.  کل حق بیمه تولیدی بیمه اجباری شخص ثالث حدود 14.6 هزار میلیارد تومان در سال 97 گزارش شده است. آمار سال 97 نشان می‌دهد که از 31 میلیون خودرو و موتور سیکلت، معادل 22.6 میلیون دستگاه خودرو و موتورسیکلت بیمه شخص ثالث شده و حدود 12 میلیون خودرو و موتور سیکلت فاقد بیمه‌نامه بوده‌اند و به عبارت دیگر، حدود 38 درصد فاقد بیمه شخص ثالث برآورد می‌شود.  براین اساس، میانگین هزینه بیمه شخص ثالث هر خودرو معادل 650 هزار تومان است که نسبت به درآمد ناخالص متوسط 92 میلیون تومانی یک خانوار در طول سال معادل 7 دهم درصد است. در حالی که نسبت حق بیمه خودرو به درآمد خانوار در کشورهای صنعتی و هشت کشور صنعتی مانند آمریکا معادل 3.3 درصد گزارش شده است.  البته میزان درآمد سرانه خانوار در کشورهای صنعتی غرب معادل 61 هزار دلار گزارش شده که 10 برابر درآمد 6 هزار دلاری خانوار ایرانی است.  براین اساس، با وجود 10 برابر بودن درآمد سرانه خانوار در کشورهای صنعتی، نسبت حق بیمه به درآمد در کشورهای صنعتی 5 برابر نسبت حق بیمه به درآمد خانوار در ایران است. به عبارت دیگر، در اقتصاد ایران، مهم‌ترین نکته در رابطه با گسترش صنعت بیمه، پایین بودن درآمد سرانه است که موجب شده باوجود اجباری بودن بیمه شخص ثالث، تعدادی از خودروها و موتورسیکلت‌ها بیمه نباشند و همچنین از بیمه‌های بدنه، سرنشین و... به اندازه بیمه شخص ثالث استقبال نشود.

  120 سال سابقه بیمه خودرو در جهان

اولین بیمه خودرو، در سال ۱۸۹۸ و پنج سال بعد از ساخت اولین خودروی گازوئیلی در آمریکا صادر شد و این موضوع نشان می‌دهد که از ابتدا، موضوع بیمه خسارات بدنه خودرو، شخص ثالث و حوادث جانی و مالی و... مورد توجه بوده و حتی در شرایطی که تعداد خودرو محدود بوده و جاده‌ها و خیابان‌ها تردد اندک خودروها را شاهد بوده‌اند، بازهم نیاز به بیمه مشهود بوده و لذا پنج سال بعد از ساخت و تردد خودروها، موضوع بیمه خودرو نیاز جامعه احساس شده است. براین اساس، با رشد تعداد خودروها در جهان و از جمله در ایران که اکنون بیش از 20 میلیون خودرو در حال تردد است، نیاز راننده‌ها و خانوارها به بیمه‌های خودرو بیش از پیش احساس می‌شود.

پس از جنگ جهانی اول، مردم به صورت گسترده، در شهرها از خودرو استفاده کردند. این وسیله نقلیه، در کنار مزایای بی‌شماری که داشت (مثل جا به‌جایی مسافر و کالا، تسهیل در امر رفت و آمد و…)، منجر به خساراتی نیز می‌شد؛ چرا که استفاده از خودرو، به لحاظ نوع ساختار و سرعت زیاد آن، بسیار خطرناک‌تر از دیگر وسایل حمل و نقلی بود که مردم پیش از آن استفاده می‌کردند و به همین سبب، خساراتی که خودرو وارد می‌کرد، بسیار بیشتر از وسایل نقلیه دیگر بود؛ با وجود این مشکل، در هیچ کشوری، بیمه خودرو به صورت اجباری در نیامده بود و همین موجب می‌شد رانندگان و دارندگان خودرو، اغلب هزینه‌های بسیار گزافی در تصادفات بپردازند.

  بیمه اجباری از 1927

ایالت ماساچوست آمریکا در سال ۱۹۲۷ مصادف با 1306 خورشیدی یعنی 93 سال پیش، برای نخستین‌بار، قانون بیمه مسوولیت خودرو را برای دارندگان خودرو اجباری کرد و ده سال پس از آن، این بیمه در تمام آمریکا اجباری شد. در بریتانیا هم در سال ۱۹۳۰ تمام صاحبان خودروها و رانندگان در جاده‌های عمومی، برای هرگونه تصادف، آسیب یا مرگ اشخاص ثالث بیمه شدند.

 آلمان نیز در سال ۱۹۳۹ قانون مشابهی را به تصویب رساند و پس از آن کشورهای دیگر، یکی بعد از دیگری به پشتوانه قانون، افراد دارنده خودرو را ملزم به پرداخت هزینه در قبال بیمه مسوولیت خودرو (بیمه شخص ثالث) کردند تا به این وسیله، هزینه خسارت‌های وارد شده به راننده کمتر از پیش شود؛ البته در بعضی از کشورها این بیمه اختیاری محسوب می‌شود؛ برای مثال می‌توان به کشور نیوزلند اشاره کرد؛ ولی در همین کشور هم اکثر دارندگان خودرو با توجه به قابل پیش‌بینی نبودن خسارت‌های ناشی از تصادفات، وسیله نقلیه خود را بیمه می‌کنند و طبق آمار، تنها ۴ درصد از دارندگان خودرو در نیوزلند این بیمه را خریداری نکرده‌اند.

  بیمه خودرو در ایران از 1347

در ایران، قانون بیمه اجباری مسوولیت مدنی دارندگان وسایل نقلیه موتوری زمینی در قبال شخص ثالث که به بیمه شخص ثالث خودرو معروف است، در ۲۹‌ دی ماه سال ۱۳۴۷ به تصویب رسید تا بیمه‌گزار را در مقابل خسارات وارد شده به‌ اشخاص‌ ثالث‌ پس از وقوع‌ حوادث‌‌ بیمه‌ کند و این اتفاق در حالی رخ داد که هنوز بیمه مرکزی ایران تشکیل نشده بود. «بیمه مرکزی ایران» در سال ۱۳۵۰، با افزایش فعالیت‌های بیمه‌ای در کشور تأسیس شد که وظایفی را مانند تنظیم بازار بیمه کشور و هدایت آن از طریق تصویب آیین‌نامه‌ها و مقررات، توسعه و تعمیم بیمه و شبکه کارگزاری و نظارت بر فعالیت‌های شرکت‌های بیمه‌ای و… بر عهده داشت.

بیمه‌های خودرو در ایران، به سه گروه تقسیم می‌شود: 1- بیمه شخص ثالث و جبران خسارت وارده به اشخاص ثالث شامل خسارت‌های مالی و خسارت‌های جانی، 2- بیمه حوادث سرنشین و جبران خسارت وارده به سرنشینان اتومبیل مورد بیمه و 3- بیمه بدنه اتومبیل و جبران خسارات وارد به خودرو مانند تخریب، سرقت و...

   نگاهی به قوانین بیمه خودرو در امریکا

 و دیگر کشورهای اروپایی

بر اساس برآوردها حدود 276 میلیون خودرو فعال در ایالات متحده آمریکا هستند همچنین قوانین مربوط به بیمه شخص ثالث از هر ایالتی به ایالت دیگر در کشور آمریکا متفاوت است به‌طور مثال، در ایالتی مانند نیوهمشایر، بیمه برای رانندگان اجباری نیست و لازم است تا رانندگان تنها بتوانند توانمندی مالی خود را در قبال پرداخت هزینه‌های تصادف ثابت کنند. تفاوت در قوانین ایالتی باعث شده است تا هزینه بیمه خودرو در هر ایالت متفاوت باشد. دو نوع دیگر از بیمه خودرو، بیمه تصادف و بیمه جامع می‌باشد. در بیمه تصادف، آسیب‌های مالی به خودروی شخص بیمه شده در صورتی‌که مقصر حادثه باشد پوشش داده می‌شود و در بیمه جامع، خسارات مالی ناشی از سرقت، آتش‌سوزی یا بلاهای طبیعی مانند توفان یا سیل پوشش داده می‌شود.

بیمه در آمریکا فرد بیمه‌شده را درقبال حوادث و پیامدهای قانونی پوشش می‌دهد. این پوشش شامل سایر افرادی که با آن خودرو رانندگی می‌کنند نیز می‌شود. به شرطی که آنها در همان آدرس سکونت نداشته باشند یا از بیمه‌نامه مستثنی نشده باشند. بیمه‌نامه‌هایی نیز برای افرادی که ماشین ندارند وجود دارد، که این بیمه‌نامه‌ها فرد را برای راندن هر خودرویی بیمه می‌کنند، حتی اگر متعلق به فرد دیگری باشد. این بیمه‌نامه‌ها به ویژه برای کسانی مناسب است که گواهینامه رانندگی آنها به دلیل تخلف معلق شده و برای صدور المثنی یا رفع تعلیق باید بیمه‌نامه داشته باشند.

  بیمه خودرو در کشورهای اروپایی

در کشور روسیه بیمه وسیله نقلیه موتوری برای تمامی مالکین اجباری است. در اسپانیا هر وسیله نقلیه موتوری در جاده‌های عمومی باید بیمه شخص ثالث داشته باشد.

در کشور ایتالیا رانندگی بدون بیمه برای وسیله نقلیه، یک قانون شکنی محسوب شده و فرد خاطی توسط پلیس به میزان ۸۴۱ الی ۳۲۸۷ یورو جریمه می‌شود. نیروهای پلیس دارای توان قضایی برای ثبت و ضبط وسیله نقلیه بدون بیمه‌نامه ضروری را دارند. مگر اینکه مالک وسیله نقلیه، جریمه را پرداخت و بیمه‌نامه جدید برای خود خریداری نماید همین مقررات برای وسیله نقلیه ساکن در جاده عمومی نیز صدق می‌کند. نحوه پوشش بیمه‌نامه خودرو در این کشور شامل شخص ثالث (فرد آسیب‌دیده و شخص ثالثی که با خودرو حمل شده است‌) می‌باشد و راننده را دربر نمی‌گیرد. همچنین، اشخاص ثالث، تحت پوشش آتش سوزی و سرقت دربیمه‌نامه‌های معمول در این کشور هستند همچنین بیمه‌نامه‌های جامع نیز وجود دارد که آسیب‌های ناشی از خودرو که سبب تصادف یا آسیب شده را پوشش می‌دهد.. در سال ۱۹۳۰ دولت انگلستان قانونی را ارایه کرد که هر فردی را که از وسیله نقلیه در جاده استفاده می‌کند حداقل بیمه اسیب‌های فردی شخص ثالث داشته باشد امروزه این قانون توسط قانون ترافیک جاده‌ای ۱۹۸۸ تعریف شده است که در سال ۱۹۹۱ اصلاح شد. این قانون تمامی رانندگان را ملزم کرده است یا خودرو را بیمه کند یا سپرده مشخصی داشته باشند این سپرده به عنوان بیمه مسوولیت برای صدمات جسمی به دیگران برای آسیب به دیگر اموال اشخاص ثالث کاربرد دارد. استفاده از وسایل نقلیه بدون‌بیمه قانون شکنی محسوب می‌شود. راننده‌ای که هنگام رانندگی بدون بیمه دستگیر شود بعد از تفهیم اتهام توسط پلیس یا باید مجازات ثابتی را متحمل شود یا مجازات دادگاه صلح (دادگاه‌ها نسبت به جرایم خرد و کم اهمیت که حداکثر مجازات این جرایم شش ماه زندان با مجازات نقدی تا 2هزار پوند است.) را بگذراند. در انگلستان شماره ثبت وسیله نقلیه که در بیمه‌نامه من درج می‌شود به همراه دیگر اطلاعات مرتبط به صورت الکترونیکی به پایگاه داده‌های بیمه خودرو (MID) منتقل می‌شود. این پایگاه داده‌ها کمک می‌کند تا از بروز رانندگی بدون بیمه در این کشور ممانعت به عمل‌اید پلیس می‌تواند وسایل نقلیه را بر اساس ثبت دوربین‌های شناسایی پلاک خودرو فوراً شناسایی کرده و با این پایگاه داده‌ها مطابقت کند.