از شایعه تا واقعیت بارورسازی ابرها
گروه انرژی|
موضوع بارورسازی ابرها و حواشی مربوط به میزان اثرگذاری و مضرات احتمالی آن دیروز باز هم سر زبان‌ها افتاد. خبرگزاری ایسنا از قول فرید گلکار، رییس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها نوشت که تجهیزات مورد نیاز بارورسازی ابرها فراهم شده و این مرکز از دو هفته دیگر آماده خواهد بود که هر گاه شرایط برای بارورسازی ابرها فراهم بود، دست به اقدام بزند. اظهارات گلکار که البته از سوی برخی به اشتباه تعبیر به آغاز عملیات بارورسازی ابرها از دو هفته دیگر شد، واکنش سحر تاج‌بخش، رییس سازمان هواشناسی را نیز برانگیخت. تاج‌بخش ضمن بیان اینکه بارورسازی ابرها سبب رفع خشکسالی کشور یا افزایش ذخایر آب زیرزمینی نمی‌شود، اظهار کرد که برای بارورسازی ابرها نیاز به اطلاعات جوی و هواشناسی است و سازمان هواشناسی تاکنون تبادل اطلاعات هواشناسی با دستگاه‌های مختلف برای بارورسازی ابرها نداشته است؛ هر چند بانک اطلاعاتی مشترکی از اطلاعات هواشناسی بین دستگاه‌های مختلف وجود دارد که ممکن است برای بارورسازی ابرها از آن اطلاعات استفاده کنند. به گزارش «تعادل»، برای بارورسازی ابرها در ایران که نخستین عملیات آن در سال 95 انجام شد، در قانون بودجه کشور به شکل رسمی ردیف بودجه‌ای در نظر گرفته شده و اعتبار منظور شده برای آن در سال 96 معادل 10 میلیارد تومان، برای سال 97 معادل 6 میلیارد تومان و برای سال 98 معادل 8 میلیارد تومان بوده است. در صورتی که بارورسازی ابرها اثری بر رفع خشکسالی یا افزایش ذخایر آب زیرزمینی نداشته باشد، پس بارورسازی ابرها چه فایده‌ای دارد و این هزینه‌ها با چه انگیزه‌‌ای پرداخت می‌شود؟
در سال‌های اخیر، هر بار که آسمان رفتاری نامتعارف از خود نشان داده، انگشت اتهام اول از همه به سمت پروژه‌های بارورسازی ابرها نشانه رفته؛ به گونه‌ای که اکنون شبه خرافه‌ای درباره تبعات و آثار بارورسازی ابرها شکل گرفته است. به عنوان مثال، بهار سال 97 که بارش‌های جوی زیادی را تجربه کرد، افکار عمومی به طرح بارورسازی ابرها ظنین شد. خبرنگار «روزنامه تعادل» به سراغ فرید گلکار، رییس مرکز بارورسازی ابرها رفت تا ربط میان آن مرکز و بارش‌های اردیبهشت آن سال را جویا شود. اما پاسخ منفی بود و گلکار اعلام کرد که مرکز بارورسازی ابرها در آن تاریخ دست به بارورسازی ابرها نزده است. باران‌های سیل‌آسای فروردین‌ماه امسال نیز بستری برای تقویت شایعات درباره پیامدهای نابخردانه بارورسازی ابرها شد.
به‌طور کلی، از سال 95 که پروژه‌های بارورسازی ابرها در ایران آغاز شدند، عواملی نگرش‌های منفی درباره این اقدام را تقویت کردند، در حالی که به گفته گلکار، بارورسازی ابرها بیش از 70 سال قدمت دارد و بیش از 60 کشور در جهان از این تکنولوژی استفاده می‌کنند و حتی سازمان جهانی هواشناسی و سایر مراجع معتبر جهانی هم آن را تأیید کرده‌اند.
دیروز گلکار به ایسنا گفت که پس از ایجاد یک وقفه در پروژه بارورسازی ابرها، تجهیزات و امکانات آن اکنون فراهم شده و مرکز بارورسازی ابرها تا دو هفته دیگر به‌طور 100 درصد آماده خواهد بود که هرگاه شرایط جوی آماده بود، برای بارورسازی ابرها اقدام کند. به گفته او، طی قراردادی که با نیروی هوافضای سپاه منعقد شده است، یک هواپیما و تعدادی پهپاد آماده انجام این عملیات در اختیار مرکز بارورسازی ابرها قرار گرفته است.
شهاب جمشیدی، نماینده نیروی هوافضای سپاه نیز اظهار کرده است که یگان پهپادی با ماموریت بارورسازی در نیروی هوافضای سپاه تشکیل و توسط وزارت نیرو آموزش‌های مرتبط با بارورسازی ابرها طی شد و هم‌اکنون این یگان‌ها در ۵ منطقه کشور مستقر و آماده اجرای عملیات هستند.
این سخنان واکنش سحر تاج‌بخش، رییس سازمان هواشناسی را در پی داشت که مفید بودن بارورسازی ابرها برای فرار از خشکسالی یا تأمین آب سفره‌های زیرزمینی را مردود دانست. به گفته تاج‌بخش، شاید بارورسازی ابرها در حد بارش برای یک مزرعه پاسخگو باشد اما به هیچ‌وجه در مقیاس کلان جوابگو نخواهد بود و سبب افزایش ذخایر آبی کشور نمی‌شود.
پرسش اینجاست که اگر بارورسازی ابرها تأثیری در رفع خشکسالی و کمک به سفره‌های آب زیرزمینی ندارد، پس چه منفعتی از این کار عاید می‌شود که 60 کشور در جهان آن را انجام می‌دهند؟ «تعادل» بررسی کرد که طی سه سال گذشته برای بارورسازی ابرها در قانون بودجه مبلغی در نظر گرفته شده است. بدین‌ترتیب که در سال 96 معادل 10 میلیارد تومان، برای سال 97 معادل 6 میلیارد تومان و برای سال 98 معادل 8 میلیارد تومان بودجه برای این منظور اختصاص یافته است. گلکار نیز دیروز گفت که امسال 7 میلیارد تومان بودجه برای این مساله در نظر گرفته شده است. سوال اینجاست که این هزینه‌ها با هدف چه فوایدی
انجام می‌شود؟
تولید آب شیرین ارزان
رییس مرکز ملی تحقیقات و مطالعات بارورسازی ابرها پیش‌تر گفته بود که در صورتی که در نتیجه عملیات بارورسازی ابرها یک تا 2 درصد افزایش بارش صورت گیرد، کل هزینه‌های بارورسازی جبران می‌شود و هیچگونه هزینه کلانی برای بارورسازی ابرها در کشور انجام نشده است. به گفته او آنچه در این زمینه عاید می‌شود، فقط سود قابل توجه است.
گلکار به »تعادل« گفته بود: «بارورسازی ابرها یکی از ارزان‌ترین روش‌های تولید آب در جهان به حساب می‌آید. به عنوان مثال، هزینه شیرین‌سازی آب حتی در خلیج گرگان که آب خیلی شوری ندارد، به ازای هر متر مکعب، دست کم 3 هزار تومان است. همچنین باید هزینه مضاعفی برای انتقال آب شیرین در نظر گرفت. حال اگر اثر زیست‌محیطی چنین اقداماتی را نیز در نظر بگیریم، هزینه‌های جبران خسارات وارده، کمترین مقوله‌ای است که باید مورد محاسبه قرار بگیرد. هزینه شیرین کردن آب در خلیج فارس حتی بیشتر از گرگان و در حدود 4 هزار و حتی 5 هزار تومان به ازای هر متر مکعب است. این در حالی است که بارورسازی ابرها کمتر از 50 تومان به ازای هر متر مکعب هزینه دارد.»
اما در حالی این قیاس در خصوص هزینه بارورسازی ابرها نسبت به شیرین کردن آب صورت گرفته که عموما یک اصل به قوت خود باقیست که بارورسازی یک پروژه کوتاه‌مدت و حتی موقتی است، کمااینکه میزان تامین آب توسط بارورسازی در یک منطقه با انتقال آب شیرین که عمری بلندتر دارد، به راحتی قابل مقایسه نیست.
در دنیا نسبت سود به هزینه بارورسازی ابرها 20 به یک است، ولی وقتی آثار غیرمستقیم آن را هم محاسبه می‌کنند، این نسبت 49 یا 50 به یک می‌شود. به گفته رییس مرکز بارورسازی ابرها، در ایران، دقیقأ به همین نسبت‌ها و حتی بهتر از آن هم رسیده‌ایم و نسبت سود به هزینه باروری ابرها، کمتر از 20 به یک نیست، بلکه خیلی بیشتر است که البته باید صحت این ادعا ثابت شود.
بارورسازی ابرها ادعا ندارد که می‌تواند مساله خشکسالی را حل کند یا سال‌ها اضافه برداشت آب‌های زیرزمینی در ایران را جبران کند. اما با توجه به آنکه میزان بارندگی ایران یک سوم سطح بارش جهانی بوده و به‌شدت به آب محتاج است، و همچنین این حقیقت که منابع آب‌های زیرزمینی ایران به دلیل استفاده بیش از حد و دست‌اندازی به سهم آبی آیندگان دچار فقر آبی شده است، باید به همه منابع تأمین آب توجه شود و تمام ابزارها از جمله، افزایش منابع آب و مدیریت مصرف آب به کار گرفته شود. بارورسازی ابرها یکی از ابزارهای به نسبت ارزان برای کاهش اثر دست‌درازی ساکنان فعلی ایران به سهم آیندگان از منابع آبی است اما آیا وزارت نیرو توانایی انجام این کار را دارد؟
