رویکرد «بورل» به تعهدات برجامی اروپا

نخستین سفر «جوسپ بورل» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران در حالی قرار است امروز انجام شود که بررسی سخنان او درباره برجام و عملکرد اروپا بیانگر بی‌نتیجه بودن تلاش‌ها برای تحقق تعهدهای تروییکای اروپایی است؛ با این حال انتظار می‌رود این سفر، بروکسل را در موضعی قرار دهد که بتواند انتظارات برجامی ایران را محقق کند. ایرنا با بیان این مطلب در گزارشی افزود: شورای اروپا مردادماه امسال این دیپلمات ۷۲ ساله اسپانیایی را به جای فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا منصوب و از اول دسامبر به‌طور رسمی کار خود را در این مسند آغاز کرد. شروع به کار بورل در مسند جدید همسو شد با چند گام برجامی ایران از جمله مهم ترین آن، یعنی گام پنجم. این گام ایران با واکنش‌های مختلفی از سوی طرف‌های اروپایی از جمله مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا همراه شد. واکاوی سخنان بورل از پیش از پذیرفتن مسوولیت جدید در اتحادیه اروپا و پس از آن، هرچند حمایت از برجام را نشان می‌دهد اما درون مایه این سخنان تاکنون در همان حدی بوده که سه کشور اروپایی برجام شامل فرانسه، انگلیس و آلمان در عملیاتی کردن تعهدات برجامی خود ناتوان بوده است. البته بورل یک روز پس از اعلام گام پنجم برجامی ایران، در یک پیام توییتری نوشت: به همکاری با همه طرف‌های برجام برای حفظ و اجرای این توافق ادامه می‌دهد. در شرایط کنونی، اجرای کامل برجام بیش از هرزمان دیگر برای ثبات و امنیت منطقه‌ای و جهانی مهم است. بررسی اظهارات بورل از زمان پیش و بعد از حضور در مسند سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که او نگاه منطقی به برجام و نقض عهد امریکا در این زمینه دارد و بارها از پایبندی ایران به برجام سخن گفته و اینکه خارج از چارچوب آن عمل نکرده است. او درباره رویکرد کاخ سفید در این زمینه گفته «اقدام ترامپ نه تنها نقض برجام، بلکه اساساً خروج از آن بود.» با توجه به گام‌های نخست برجامی ایران، بورل اردیبهشت‌ماه امسال بعد از گام‌های اولیه برجامی ایران تصریح کرد که «ایران برجام را نقض نکرده… بالاتر رفتن میزان اورانیوم غنی‌سازی شده فقط در راستای مسائل فنی بوده و فکر نمی‌کنم اراده دیگری پشت این تصمیم ایران بوده باشد... خوشبختانه ایران توافق هسته‌ای را پاره نکرد و باید مانع از پاره شدن کامل آن شد... » اواسط مهرماه امسال نیز مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا در نشستی در پارلمان اروپا، تصریح کرد باید این توافق را برای دفاع از منافع و امنیت خود حفظ و از رویدادهای بدتر اجتناب کنیم زیرا حفظ برجام برای اتحاد سیاسی در اتحادیه اروپا حیاتی است.

آذرماه امسال نیز مسوول جدید سیاست خارجی و امنیت مشترک اتحادیه اروپا در گفت‌وگو با روزنامه ال پاییس اسپانیا بر لزوم انجام تلاش‌های همه‌جانبه برای «زنده نگه داشتن» برجام تاکید کرد. بورل نشان داده که برجام، از موضوع‌های اصلی اظهارات و توییت‌هایش در چند ماه اخیر بوده و این مساله، اهمیت توافق‌ هسته‌ای را برای سیاست خارجی اتحادیه اروپا روشن می‌کند.

منفعت اروپا از برجام، موضوعی است که بورل بارها در سخنان و مصاحبه‌های خود به آن اشاره کرده است، از جمله اواخر آذرماه امسال در مصاحبه با شبکه «فرانس۲۴» با رد عبور ایران از حدود برجام، تصریح کرد که تهران در چارچوب آن حرکت می‌کند. نماینده عالی اتحادیه اروپا در امور سیاست خارجی که از او به عنوان یکی از مخالفان سرسخت سیاست یکجانبه‌گرایی دولت ترامپ یاد می‌شود، تلاش کرده در هر نشستی با موضوع امنیت بین‌المللی در جهان، سیاست‌های تنش‌زای ترامپ را به باد انتقاد گرفته و خواستار بازگشت به اقدامات دیپلماتیک برای حل‌وفصل مناقشات شده است. او دی‌ماه امسال در کنفرانس بین‌المللی رایسینا در دهلی‌نو با موضوع نگاهی به مسائل مهم جهانی، به انتقاد از سیاست کاخ سفید در خروج از برجام پرداخت و گفت: با خروج امریکا از توافق هسته‌ای، پیشرفت‌های به دست آمده به سوی یک رژیم جهانی باثبات و صلح، از بین رفت.

او همچنین در حاشیه این کنفرانس در نخستین دیدارش با محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی بر اهمیت حفظ برجام تاکید کرد و گفت که اتحادیه اروپا علاقه‌مند به حفظ توافق‌ هسته‌ای است. به ویژه آنکه تنش‌ها در خاورمیانه و منطقه خلیج‌فارس افزایش یافته است. در نخستین سفر جوسپ بورل به ایران که قرار است با مقام‌های ارشد دیدار و گفت‌وگو کند، نگاه‌ها را به نتایج این سفر معطوف کرده است.

یکی از مهم‌ترین خواسته‌های ایران در اجرای تعهدات برجامی اروپا، انجام ۱۱ تعهد رسمی آنها در قبال جمهوری اسلامی و برجام است؛ ‌تعهدهایی که مهم‌ترین آن برقراری سازوکار مالی و بانکی و تسهیل خرید نفت و دریافت ارز حاصل از فروش آن اعلام شده است. با وجود آنکه در نشست کمیسیون برجام در ۱۵ آذرماه، اعضاء از تصمیم دولت‌های بلژیک، دانمارک، فنلاند، هلند، سوئد و نروژ برای پیوستن به کانال مالی موسوم به اینستکس و چشم‌انداز گشایش آن برای فعالان اقتصادی دولت‌های ثالث استقبال کردند اما همچنان هدف نهایی که «تسهیل تجارت قانونی با ایران» است، محقق نشده و در حد حرف باقی‌مانده است. با توجه به تحولات رخ داده، انتظار می‌رود مسوول جدید سیاست خارجی اروپا، با دست پُر به تهران سفر کند زیرا رویکرد کنونی تروییکای اروپایی در قبال تعهدات برجامی، تاکنون پیامدی جز نزدیک شدن به سیاست‌های مورد نظر کاخ سفید به ویژه در به سرانجام نرسیدن برجام، نبوده است.