سازمان حفاظت محیط زیست، از شعار تا شعار
ریحانه جاویدی|
«آلودگی هوا سالانه حدود ۳۰ هزار نفر کشته و فوتی بر جا می‌گذارد در حالی که تصادفات جاده‌ای ما حدود ۱۶ هزار نفر تلفات دارد. یعنی آلایندگی هوا به‌خصوص در کلان‌شهرها در کشور ما دو برابر حوادث جاده‌ای تلفات دارد.» این آخرین اظهارنظر عیسی کلانتری، رییس سازمان حفاظت‌محیط‌زیست کشور است؛ سازمانی که متولی محیط‌زیست کشور بوده و بر اساس متن قانون، به عنوان نهاد ناظر بر عملکرد سایر سازمان‌های مرتبط با این حوزه تعیین شده است، همچنین این سازمان براساس وظیفه قانونی خود می‌تواند به تخلفات محیط‌زیستی ورود کرده و اقدام حقوقی هم انجام دهد. اما کارشناسان محیط‌زیست معتقدند در سال‌های اخیر تنها اقدامی که مسوولان این سازمان حداقل پیرامون معضل آلودگی هوا انجام دادند، ارایه آمار بوده و به نظر آنها با توجه به کمبود بودجه این سازمان، مساله‌ای مانند آلودگی هوا و بسیاری از معضلات محیط‌زیستی دیگر در کشور به منبعی برای کسب درآمد این سازمان تبدیل شده است. در واقع سازمان حفاظت محیط زیست اقدام عملی‌ای نداشته که بگوییم از شعار تا عمل فاصله بوده است؛ بلکه تنها مساله، زمانی بوده که از یک شعار تا شعار بعدی، هدر رفته است. اگرچه رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست معتقد است تحریم‌ها سبب نیمه‌کاره ماندن بسیاری از طرح‌های محیط‌زیستی از جمله برنامه‌های مرتبط با آلودگی هوا مانند نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی شده، اما فعالان محیط‌زیست بر این موضوع تاکید دارند که محیط‌زیست ایران بیش از آنکه از تحریم لطمه بخورد، گرفتار مدیریت ناصحیح و نبود آینده‌پژوهی شده است چرا که فرسودگی وسایل نقلیه عمومی یا تجهیز نبودن نیروگاه‌ها به سیستم کاهش آلاینده مسائلی نیستند که یک‌شبه ایجاد شده یا در سال‌های تحریم رخ داده باشند.
محیط‌زیست؛ انتخاب اجباری
عیسی کلانتری روز گذشته، در بیست و یکمین همایش ملی واحدهای صنعتی و خدمات سبز محیط‌زیست را یک انتخاب اجباری دانست و بیان کرد: ما سال‌های طولانی به طبیعت فشار وارد کرده‌ایم همچنین افزایش جمعیت و افزایش نیاز سبب وارد شدن آسیب‌هایی به طبیعت شده است. امروزه هیچ صنعت و فعالیتی وجود ندارد که دوستدار محیط زیست باشد. در حال حاضر ما با دو نوع آلایندگی مواجهیم که یکی از آنها سبب تغییر اقلیم و گرم شدن زمین می‌شود و دیگری اثرات مستقیمی بر سلامت مردم دارد. دولت دوم آقای روحانی هزینه‌های بسیاری را برای حفظ محیط زیست کرده است. متاسفانه در حال حاضر برخی برنامه‌های زیست محیطی ما به دلیل تحریم نیمه تمام مانده است قرار بود ما هر سال ۷۰ هزار کامیون نوسازی کنیم و کل مینی بوس‌ها و اتوبوس‌ها تا پایان دولت نوسازی شوند همچنین قرار بود که موتور سیکلت‌های کاربراتوری ظرف ۱۰ سال حذف شوند. تمامی این موارد به ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد این در حالی است که کل درآمد دولت صرف واردات کالاهای اساسی می‌شود و اولویت اول واردات کالاهای اساسی است.کشور ما بعد از روسیه بیشترین شدت مصرف انرژی را دارد، ما روزانه ۸۵ تا ۹۰ میلیون لیتر بنزین مصرف می‌کنیم. کشور ترکیه که درآمد سرانه بیشتری نسبت به ما دارد و جمعیتی تقریبا معادل جمعیت ما دارد مصرف روزانه بنزین‌شان کمتر از یک‌پنجم مصرف ماست.
او افزود: در حال حاضر ۸۱ درصد موتورسیکلت‌های ما اسقاطی هستند و ۶۰ درصد کامیون‌ها از زمان جنگ جهانی دوم هستند ما با این وضعیت انتظار هوای پاک را هم داریم. باید گفت که ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون به صورت مستقیم وارد خون بچه‌های زیر شش ماه می‌شوند و مقصر ۶۱ درصد ذرات معلق کمتراز ۲.۵ میکرون خودروهای دیزلی هستند.
رییس سازمان حفاظت محیط زیست در پایان با انتقاد از اینکه عوارض آلایندگی محیط زیست به شهرداری‌ها و دهیاری‌ها پرداخت می‌شود و آنها صرف فعالیت‌های عمرانی و حقوق و مزایا می‌کند، اظهار کرد: در حال حاضر براساس مصوبه بودجه سال ۹۹ قرار است یک سوم این مبلغ صرف محیط زیست شود که امیدواریم این موضوع در مجلس به تصویب برسد.
در بخش دیگری از این همایش بیژن زنگنه، وزیر نفت به سخنرانی پرداخت و با بیان اینکه طبیعت خودش را به ما تحمیل کرده است، بیان کرد: در منطقه پارس جنوبی گازهایی سوزانده می‌شوند که در محدوده مجاز محیط زیستی نیستند. این مورد از جمله مواردی است که باید جزو جنایت‌های امریکا تلقی کنیم چراکه ما برای این واحدها تجهیزات رفع آلایندگی گرفته بودیم اما شرکت‌هایی که از آنها خریداری کردیم، در زمان تحریم نسبت به تعمیر و اصلاح آنها اقدام نمی‌کنند.
او افزود: در درجه اول باید گفت که شرکت‌های درجه یک کشور ما را تحریم کرده بودند و مجبور شدیم که سراغ شرکت‌های درجه دو و سه برویم. در حال حاضر این کمپرسورها با مشکل مواجه شده است و شرکت‌هایی که از آنها خریداری کرده بودیم، به دلیل تحریم‌های امریکا نسبت به اصلاح و تعمیر آنها اقدام نمی‌کنند. اینکه امریکا می‌گوید با مردم ایران کاری نداریم، اشتباه است. در واقع تمام ابعاد اینگونه تحریم‌ها به‌طور مستقیم بر مردم تاثیر می‌گذارد.
او افزود: وزیر نفت با بیان اینکه شدت انرژی در ایران بسیار بالاست و این موضوع هم جنبه‌های اقتصادی و محیط زیستی فراوانی دارد تصریح کرد: تنها راه برای تعادل عرضه و تقاضا این است که تقاضا معقول شود. طی روزهای اخیر ۶۰۰ میلیون متر مکعب روزانه انرژی مصرف شده است که نزدیک به کل مصرف یک قاره بزرگ است و ما متاسفانه در این زمینه مراعات نمی‌کنیم. ما جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان کربن دی اکسید هستیم و در مواقعی که ما صادرات برق انجام می‌دهیم، مسوولیت کاهش کربن دی اکسید هم بر عهده خودمان است. این یعنی برق را ما تولید و صادر می‌کنیم و از سوی دیگر باید کربن دی‌اکسید آن را هم کاهش دهیم. که باید برای مدیریت آن فکری کرد. وی در پایان ضمن انتقاد از اینکه عوارض آلایندگی صنایع به محیط زیست پرداخت نمی‌شود گفت: متاسفانه عوارض آلایندگی منبع مالی برای شهرداری‌ها و دهیاری‌ها شده است، در حال حاضر در عسلویه ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون تومان عوارض آلایندگی دریافت می‌شود که متاسفانه در زمینه رفع آن خرج نمی‌شود.
فرار رو به جلوی کلانتری
اظهارات کلانتری و زنگنه درحالی است که کارشناسان محیط‌زیست معتقدند بسیاری از اظهارنظرهای رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور، بیش از آنکه نشان‌دهنده اقدامات این سازمان باشد، قصور و تعلل در سازمان حفاظت محیط‌زیست را نشان می‌دهد. محمدرضا محبوب‌فر، کارشناس محیط‌زیست، عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران و عضو انجمن آمایش سرزمین ایران درباره این موضوع به «تعادل» گفت: در فصل پاییز و زمستان امسال 20 هزار نفر شهروند تهرانی با آلودگی هوا درگیر شدند و به مراکز درمانی مراجعه کردند، تعدادی جان خود را از دست دادند و برخی دیگر به بیماری‌های جدی تنفسی مبتلا شدند اما سازمان حفاظت محیط‌زیست به عنوان متولی و مسوول حفظ محیط‌زیست متاسفانه به جای آنکه به وظایف خود عمل کند فقط به ارایه آمار اکتفا کرده است. اتفاقا آماری که ارایه می‌دهند هم درست و دقیق بوده و باید گفت همین آمار نشان‌دهنده قصور، کوتاهی و بی‌کفایتی آنهاست. در بحث آلودگی هوا که آقای کلانتری هم در سخنان روز گذشته خود بر آن تاکید داشت متاسفانه گرفتار اختلاف نظر و اختلاف عملکردمیان نهادهای مرتبط هستیم و این موضوع سبب شده مدیریت واحد شهری محقق نشود، محیط‌زیست شهری به حال خود رها شود و هر روز شاهد افزایش آلاینده‌ها در کلان‌شهرها باشیم اما باید توجه کرد که سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نه تنها نهاد ناظر بر عملکرد سایر سازمان‌ها در حوزه محیط‌زیست است، بلکه این سازمان باید نقش هماهنگ‌کننده را هم ایفا می‌کرد.
او افزود: از زمانی که برنامه سوم توسعه تصویب و ابلاغ شده است تا امروز نزدیک به 70 مصوبه و قانون درخصوص آلودگی هوا تهیه شده و یازده نهاد و سازمان هم درباره این موضوع به‌طور موازی اعلام نظر کرده‌اند اما نه تنها آلودگی هوا کم نشد بلکه افزایش هم داشته است. برخلاف آنکه قانون به محیط‌زیست این اجازه را داده است که در بحث صنایع آلاینده ورود کند و با حکم این سازمان واحدهای آلاینده باید پلمب شوند اما همکاری دولت و صنعت ایجاب می‌کند که نظارت سازمان محیط‌زیست بر زمین بماند و نکته‌ای که در دوره مدیریت آقای کلانتری به چشم می‌خورد افزایش غرامت‌ها و جرایم محیط‌زیستی واحدهای آلاینده از جمله نیروگاه‌هاست. در واقع به گمان من این سازمان خود در این موضوع ذی‌نفع است، در شرایطی که سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور با کمبود بودجه مواجه بوده تاحدی که برای پرداخت حقوق پرسنل خود دچار مشکل است، این غرامت‌ها و جریمه‌های محیط‌زیستی به کمک سازمان می‌آید و این مساله سبب شده تا سازمان محیط زیست در برابر تخلفات محیط‌زیستی صنایع سکوت کند، چه بسا اگر صنایع پاک بودند و این جرایم محیط‌زیستی وجود نداشت، سازمان محیط‌زیست بخشی از درآمد خود را از دست می‌داد. در واقع آلودگی هوا به منبع درآمدی برای سازمان حفاظت‌محیط‌زیست، صنایع و شهرداری‌ها تبدیل شده است.
تاثیر تحریم امریکا بر محیط‌زیست
20 درصد است
محبوب‌فر درباره تاثیر تحریم‌های امریکا بر محیط‌زیست و این اظهارنظر که تحریم‌ها سبب شده بسیاری از طرح‌های محیط‌زیستی نیمه‌کاره باقی بماند، بیان کرد: این اظهارنظر که بگوییم تحریم امریکا شبکه حمل و نقل عمومی را زمینگیر کرده است تاحدی می‌تواند درست باشد، چراکه امروزه بخشی از ناوگان حمل و نقل عمومی با خرابی مواجه شده و تجهیزات و قطعات برای تعمیر آنها کافی نیست از سوی دیگر از نظر کمی هم نیاز به تعداد بیشتری اتوبوس و واگن قطارشهری داریم که به دلیل تحریم‌ها وارد نمی‌شود. از سوی دیگر بعد از اعمال تحریم‌های جدید بخشی از واحدهی صنعتی سوخت پاک را به دلیل نداشتن صرفه اقتصادی، از چرخه خارج کرده و به سمت استفاده از مازوت حرکت کردند که سوختی غیراستاندارد بوده و آلایندگی بالایی دارد اما با وجود آنکه تحریم‌ها بی‌تاثیر نبوده اما مدیریت نادرست و عمل نکردن سازمان حفاظت محیط‌زیست به وظایف قانونی خود نقش مهم‌ترین در آلودگی محیط‌زیستی دارد.
او افزود: بخش بزرگی از مشکلات اقتصادی کشور که به دنبال خود معضلات محیط‌زیستی را هم به وجود می‌آورد آنطور که ادعا می‌شود به دلیل تحریم نیست بلکه ناشی از ضعف نهادهای مدیریتی از جمله مدیریت سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور دارد. در واقع مسبب بیشتر تخریب‌های محیط‌زیستی، خود سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور است. اگر تحریم‌ها تاثیر 20 درصدی در بروز معضلات محیط‌زیستی داشته باشد، آنچه نقش‌پررنگ‌تری دارد، قصور و کم‌کاری، اختلاف‌نظر میان‌سازمانی و جناح‌بندی‌های سیاسی دارد که سبب شده وظایف سازمان حفاظت محیط‌زیست معطل بماند.
عضو انجمن مخاطرات محیطی و توسعه پایدار ایران به نقش آینده‌پژوهی در بروز مشکلات محیط‌زیستی اشاره کرده و گفت: موضوع دیگری که در کشور ما سبب بروز معضلات محیط‌زیستی می‌شود نبود آینده‌نگری در مسوولان است، روز گذشته آقای زنگنه، آلودگی محیط‌زیستی پارس‌جنوبی را به تحریم‌های امریکا نسبت داد اما باید پرسید آیا فیلترهای صنایع آلاینده یک شبه از کار افتاده‌اند؟ آیا ما پیش از این نمی‌دا‌نستیم که صنایع آلاینده به سیستم دفع آلودگی مجهز نیست یا اگر مجهز است این سیستم نیازمند بازسازی است؟ چرا باید در زمان تحریم تازه به این موضوع پی ببریم؟ درحالی که اگر آینده‌پژوهی داشتیم باید شرایط امروز کشور را در حوزه محیط‌زیست پیش‌بینی می‌کردیم نه اینکه فقط روبنا را بسازیم . با این حال صحبت آقایان درباره ممنوعیت واردات قطعات مورد نیاز به سبب تحریم‌ها و نبود مواد اولیه و ابزارهایی که از آلودگی جلوگیری می‌کند تایید می‌کنم. کسی منکر شرایط سخت تحریمی نیست اما با مدیریت صحیح می‌توان کاری کرد کشور در زمینه محیط‌زیست به وضعیت فعلی دچار نشود.
