مشکل اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در بالادست رودخانه‌ها

گروه بنگاه‌ها|

در شرایطی که بارندگی‌های سیل‌آسا ۲۰ تا ۲۲ دی‌ماه در جنوب سیستان و بلوچستان خسارات زیادی به‌ویژه در بخش‌های زیر ساختی، راه، آب، برق، فضاهای آموزشی، بهداشتی، مسکونی و اراضی کشاورزی وارد کرد؛ هنوز ریشه اصلی وقوع این حادثه که خسارات زیادی را در بخش‌های کشاورزی، صنعتی، تولیدی، گردشگری و...وارد ساخت، مشخص نشده است. دلیل اصلی طغیان‌های رودخانه‌های استان سیستان و بلوچستان پرسشی است که بعد از وقوع سیل در استان‌های جنوبی و شرقی کشورمان در فضای رسانه‌ای و عمومی کشورمان مطرح شد؛ اما پاسخی متناسب به آن داده نشد، دیروز رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان در تشریح چرایی وقوع این نوع حوادث نکات تازه‌ای را مطرح کرد که می‌تواند در زمینه کاهش چنین حوادثی در آینده موثر باشد. عابدی می‌گوید: «بررسی صورت گرفته از مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان، نشان می‌دهد که اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در بالادست رودخانه کاجو، دلیل اصلی سیلاب اخیر در این خطه و وارد شدن خسارت‌های فراوان بود.»

مشکلی که ردپای آن در بسیاری از مشکلات و آسیب‌های برآمده از حوادث غیر مترقبه پیداست؛ همین 2 روز قبل بود که مسوولان ارشد استان گیلان اعلام کردند در صورتی که سرمایه‌گذاری مناسبی در بخش‌های زیربنایی استان صورت می‌گرفت، بارش‌های اخیر این دامنه وسیع از خسارات را ایجاد نمی‌کرد؛ این وضعیت در خصوص سیل در استان خوزستان نیز به شکل دیگری محقق شده است؛ بر اساس اعلام مسوولان استان خوزستان سرمایه‌گذاری 10میلیاردی روی شبکه آب و فاضلاب استان می‌توانست از صدها میلیارد تومان خسارت بعدی جلوگری کند.

     وقتی کاجو  وحشی می‌شود

اما رودخانه «کاجو» در حدفاصل شهرستان‌های نیکشهر و قصرقند و نزدیکی چابهار در استان سیستان و بلوچستان به سبب آب زیاد به‌ویژه هنگام بارندگی‌های موسمی «وحشی» خوانده می‌شود و در نهایت به سد «زیردان»در نزدیکی دریای عمان می‌ریزد. این رودخانه از جمله زیستگاه‌های طبیعی تمساح پوزه کوتاه تالابی (گاندو) است.

رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان دیروز در جمع خبرنگاران اظهار داشت: هیاتی از این دانشگاه هفته گذشته با سفر به سیستان و بلوچستان، مسائل فنی و علمی و خسارت‌های سیل اخیر در این خطه را بررسی و ارزیابی و راهکارهای تخصصی برای پیشگیری از آن ارایه کرد.

جهانگیر عابدی کوپایی با بیان اینکه در این بازدید، وضعیت بستر و سواحل رودخانه کاجو از نظر هیدرولیک (دانشی که در مورد مایعات در حال حرکت بحث می‌کند)، مهندسی رودخانه، ژئوتکنیک (مکانیک خاک و پی) و اراضی کشاورزی ارزیابی شد، افزود: این بررسی‌ها نشان داد که اجرا نشدن طرح‌های آبخیزداری در بالادست رودخانه مذکور در مناطق عورکی و زرآباد باعث ایجاد رسوبات بسیار بر اثر سیلاب و وارد شدن آنها به مزارع و باغ‌ها و ایجاد خسارت‌های فراوان به‌ویژه به باغ‌های موز شد.

این استاد دانشگاه گفت: بی‌توجهی به حریم بستر رودخانه کاجو، گسترش اراضی کشاورزی در محدوده رودخانه، خشکسالی‌های متوالی و غفلت از ظرفیت این رودخانه، منجر شد تا سیلاب چهار هزار متر مکعبی بر ثانیه در بالادست سد زیردان پس از سرریز شدن از سد، دبی ۲ هزار و ۲۰۰ متر مکعب بر ثانیه در رودخانه کاجو ایجاد کند.

وی شرایط اقلیمی و نوع خاک منطقه که «مارن» و فرسایش‌پذیر است را نیز در سیلاب و خسارت‌های وارد شده اخیر در سیستان و بلوچستان موثر خواند و خاطرنشان کرد: لازم است از پوشش‌های گیاهی ویژه برای جلوگیری از فرسایش و شسته شدن خاک منطقه استفاده شود.

    خسارات به زیرساخت‌ها

عابدی کوپایی به خسارت‌های وارد شده به زیرساخت‌های آب و برق سیستان و بلوچستان بر اثر سیل اخیر نیز اشاره و اضافه کرد: تاسیسات انتقال برق و آب این استان باید به صورت اصولی ایجاد شود به عنوان مثال، برق از طریق دکل منتقل شده و لوله‌های عبور آب از زیر جاده‌ها وجود داشته باشد.

به گفته رییس دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان، با توجه به تغییر اقلیم‌های صورت گرفته باید منتظر سیل‌هایی با دورهای برگشت زیاد باشیم و بروز سیلاب در اسفند و فروردین امسال در کشور نیز دور از انتظار نیست. روابط عمومی دانشگاه صنعتی اصفهان نیز در این زمینه اعلام کرد: ۶ عضو هیات علمی دانشکده‌های مهندسی کشاورزی، مهندسی عمران و مهندسی حمل و نقل دانشگاه صنعتی اصفهان با حضور در مناطق سیل‌زده سیستان و بلوچستان به ارایه دیدگاه‌ها و راهکارهای پیشگیری از این بحران پرداختند.

این اقدام در راستای ایفای مسوولیت اجتماعی دانشگاهیان در مسائل و بحران‌‌های ملی، بررسی چالش‌‌های فنی خسارت‌‌های سیل و ارایه راهکارهای تخصصی برون‌‌رفت یا پیشگیری از بحران‌‌های مشابه به پیشنهاد این دانشگاه و با حضور و همکاری هشت عضو هیات علمی از دانشگاه‌‌های سیستان و بلوچستان و علوم دریایی چابهار انجام شد.

انجام طرح‌های سازه‌‌ای و غیرسازه‌ای در سرشاخه‌های بالادست رودخانه‌های مناطق در معرض سیل شامل احداث بندهای مخزنی و تاخیری، گابیون‌بندی، حفاظت سواحل، شیب‌کاهی بستر سرشاخه‌ها و کنترل رسوب، بندهای رسوب‌گیر و عملیات آبخیزداری، لایروبی و پاکسازی بستر همه رودخانه‌‌های درگیر در سیل و عملیات بهسازی و پایدارسازی سواحل رودخانه‌ها، تهیه آیین‌نامه تعیین حریم بستر و آزادسازی حریم رودخانه‌‌ها و جلوگیری از تصرفات در بستر و حریم رودخانه‌‌ها، بازنگری و باز طراحی سد کاریانی با در نظر گرفتن سیلاب اخیر و انجام اصلاحات در طرح سد و تأسیسات هیدرولیکی مربوطه، انجام مطالعات خاک منطقه، بررسی امکان کشت گیاهان مثمر با هدف تثبیت خاک و کمک به اقتصاد کشاورزی منطقه و مطالعه جامع و تفصیلی بحران سیل در منطقه از منظر چهار مرحله پیشگیری، آماده‌‌سازی، مقابله و بازسازی در بحران از جمله پیشنهادهای این هیات برای مقابله و پیشگیری از خسارت سیل‌های مشابه بود.