خطاهایی به قیمت جان

قصور پزشکی، موضوعی است که تا چند سال پیش برای مردم شناخته شده نبود، در باور عمومی اینکه پزشک و کادر درمان اشتباه کنند آن هم اشتباهی که به قیمت از دست رفتن جان بیمار تمام شود، وجود نداشت اما چند سالی است که این واژه میان مردم می‌چرخد و هرازچندی اخباری درباره مرگ بیمار به دلیل قصور پزشکی در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود، حالا این فرض در افکار عمومی شکل گرفته که پزشک هم می‌تواند دچار اشتباه شود اما قصور پزشکی نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا به عنوان یکی از مهم‌ترین دلایل مرگ و میر شناخته می‌شود تا جایی که بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی، در هر دقیقه، پنج نفر در دنیا جان خود را به دلیل قصور یا خطای پزشک از دست می‌دهند و سالانه بیش از ۱۳۸ میلیون نفر در جهان به دلیل اشتباهات پزشکان آسیب می‌بینند. با این حال کارشناسان معتقدند این آمار در ایران در مقایسه با سایر کشورها بالا نیست اما آمارهای سازمان پزشکی قانونی که روز گذشته اعلام شد حکایت از آن دارد که در سال ۹۸ تاکنون بیش از ۲۲ هزار پرونده در خصوص قصور پزشکی در کمیسیون‌های پزشکی تشکیل شده است که رشد پنج درصدی نسبت به سال‌ گذشته داشته و علاوه بر افزایش آمار پرونده‌های تشکیل شده با این موضوع، قصور پزشکی هم در سال جاری نسبت به سال گذشته، ۱۱ درصد افزایش پیدا کرده است.

   وضعیت قصور پزشکی در ایران

سال گذشته حدود ۱۷تا ۱۸ هزار مورد شکایت در زمینه قصور پزشکی در سازمان پزشکی قانونی مطرح شده که ۵۰ درصد آنها در دادسراهای نظام پزشکی مورد بررسی قرار گرفته است. از سوی دیگر تنها در سال 1396، برای 2 هزار و 746 پرونده ارجاعی به پزشکی قانونی، قصور پزشکی محرز شد، این وضعیت در حالی است که 51 درصد پرونده‌های خطای پزشکی مربوط به تهران بوده که ۴۰ درصد قصور‌ محرز می‌شود و ۶۰ درصد پرونده‌ها هم تبرئه می‌شوند. عباس مسجدی، رییس پزشکی قانونی کشور، روز گذشته با ارایه آمار تازه درباره این موضوع بیان کرد: در ۹ ماهه امسال ۲۲ هزار و ۵۹۸ پرونده در کمیسیون‌ها به نتیجه رسیده است که این پرونده‌ها شامل پرونده‌های قصور پزشکی، پزشکی قانونی و روان‌پزشکی قانونی است که این آمار در مقایسه با ۹ ماهه سال ۹۷ که تعداد پرونده‌های به نتیجه رسیده ۲۱ هزار و ۵۲۴ مورد بود، رشد پنج رصدی را نشان می‌داد. وی با اشاره به آمار قصور پزشکی افزود: در ۹ ماهه امسال ۷۳۴۹ مورد پرونده قصور پزشکی به کمیسیون‌ها ارجاع شده که منجر به تبرئه ۳۸۷۶ مورد و محکومیت ۳۴۷۳ مورد شده است که این آمار در مقایسه با سال قبل که مجموع پرونده‌های قصور پزشکی در ۹ ماهه ۹۷ شش هزار و ۸۰۵ مورد بود، رشد هشت درصدی را نشان می‌دهد. در عین حال میزان محکومیت‌ها نیز در مقایسه با ۹ ماهه سال ۹۷ که ۳۱۲۸ مورد بوده رشد ۱۱ درصدی را نشان می‌دهد.

اظهارات رییس سازمان پزشکی قانونی کشور در حالی است که کارشناسان معتقدند آمار قصور پزشکی در ایران نسبت به کشورهای دیگر زیاد نیست. ایرج خسرونیا، رییس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، درباره این موضوع به «تعادل» گفت: قصور پزشکی در ایران در مقایسه با سایر کشورها کمتر اتفاق می‌افتد، جراحان ایرانی هنگام عمل، دقت بیشتری بر کاری که انجام می‌دهند، دارند. اما، نکته‌ای که نباید فراموش کرد، این است که اصولا درمان با عارضه همراه است. در اعمال جراحی سخت و دشوار، باید منتظر اتفاقات ناخواسته و ناگوار باشیم. زیرا  ممکن است که بیمار به علت خونریزی فوت کند. قصور می‌تواند ناشی از به موقع نرسیدن پزشک بر بالین بیمار باشد. یا اینکه درمانی را عهده‌دار شود که تبحر و مهارت کافی برای انجام آن را ندارد و نباید قبول کند. این قبیل موارد را می‌توان قصور پزشکی دانست. او با بیان این مطلب که قصور در تمامی رشته‌های پزشکی وجود دارد، افزود: این قبیل اشتباهات در رشته‌های مختلف پزشکی، کم و زیاد است. به‌طوری که یک متخصص داخلی می‌تواند با تجویز اشتباهی دارو یا آندوسکوپی، دچار قصور شود. وقتی یک پزشک جراح روزی ۵ تا ۶ عمل جراحی انجام می‌دهد، ممکن است دچار خطا شود.اما یک سری از عوارض درمان‌ها قابل پیش بینی و جلوگیری نیست. رییس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران، با عنوان این مطلب که خطاهای ناشی از درمان در همه جای دنیا اتفاق می‌افتد، افزود: اگر اعمال جراحی، انتخابی باشد، قطعا عوارض کمتری به دنبال خواهد داشت. این در حالی است که برخی پزشکان اصرار دارند که همه بیماران را تحت عمل جراحی قرار دهند.

خسرونیا بیان کرد: آنچه نباید فراموش کرد توجه به این موضوع است که در بررسی این موضوع، دو مبحث مختلف را باید ابتدا از هم جدا کرد؛ اول خطای پزشکی است که شامل تشخیص نادرست و درمان ناصحیح، اعم از اینکه باعث ایجاد عارضه شود یا خیر است و دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، قصور پزشکی است. اصولا اگر یک پزشک یا یکی از شاغلان حرف پزشکی در اقدامات و خدمات بهداشتی، تشخیصی، درمانی و مراقبتی برای یک فرد بیمار یا مصدوم موازین علمی و فنی آن کار را به درستی رعایت نکند و بر اثر این عدم‌رعایت، آسیبی ایجاد شود قصور پزشکی رخ می‌دهد.

    نگاه به آمار سازمان بهداشت جهانی

آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی حکایت از آن دارد که قصور پزشکی علت مهم در مرگ و میر در سراسر جهان است. بر اساس گزارش این سازمان در هر دقیقه، پنج نفر در دنیا جان خود را به دلیل قصور یا خطای پزشک از دست می‌دهند و سالانه بیش از ۱۳۸ میلیون نفر در جهان به دلیل اشتباهات پزشکان آسیب می‌بینند. از سوی دیگر تنها اشتباهات مرتبط با تجویز نادرست دارو هزینه‌ای حدود ۴۲ میلیارد دلار به سیستم خدمات و درمان جهان تحمیل می‌کند.

سازمان بهداشت جهانی در بررسی‌های اخیر خود اعلام کرد که بسیاری از کارکنان مراکز درمانی، جرات بیان اشتباهات خود را ندارند و در بسیاری از مواقع از بیم مجازات، ترجیح می‌دهند آن را پنهان کنند. این در حالی است که موضوع خطاهای پزشکی را نباید در کنار اشتباهات و قصور پزشکی قرار داد. زیرا، آنچه مسلم است اینکه خطای پزشکی ناخودآگاه و بدون قصد، ممکن است رخ دهد. اما، اشتباه پزشکی را نمی‌توان نادیده گرفت. قصور و اشتباه پزشکی شامل اشتباه در تشخیص، اشتباه در تجویز دارو و درمان، و مصرف نادرست داروها است و این سه فاکتور از دلایل اصلی آسیب دیدن بیماران محسوب می‌شوند.

از سوی دیگر آمار و ارقام ارایه‌شده از سوی سازمان بهداشت جهانی حکایت از آن دارد که قصور پزشکی، تنها مربوط به کشورهای کم‌درآمد و فقیر که 80 درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، نیست بلکه در کشورهای پیشرفته هم، یک بیمار از هر ۱۰ بیمار قربانی اشتباهات پزشکی می‌شود. از جمله نمونه‌های خطای پزشکی می‌توان به استفاده از داروها به شیوه‌ای نادرست، اشتباه در انتقال خون و اشعه‌های X و در موارد فاجعه‌بارتر، قطع اشتباه یک عضو بدن یا جراحی اشتباه یک طرف مغز به جای طرف دیگر اشاره کرد.

   قانون در برابر اشتباهات پزشکان  چه موضعی دارد؟

در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 مصادیق تقصیر پزشکی یا همان خطای جزایی شامل «بی‌احتیاطی» و «بی‌مبالاتی» شده و نبود مهارت و رعایت نکردن نظامات دولتی، به عنوان زیرمجموعه‌ای از بی‌احتیاطی و بی‌مبالاتی قرار می‌گیرند. این وضعیت در حالی است که بیشتر شکایات بیماران یا اطرافیان آنها از پزشکان در خصوص «خطا در تشخیص»، «بی‌احتیاطی» و «بی‌مبالاتی در معالجه و درمان بیماران» یا «مراقبت‌های بعد از عمل جراحی» است. از سوی دیگر برابر قانون، تخلف‌های پزشکی شامل سهل‌انگاری در انجام وظیفه؛ رعایت نکردن موازین علمی، شرعی و قانونی؛ افشا کردن اسرار و نوع بیماری؛ انجام اعمال خلاف شؤون پزشکی و جذب بیمار از طریق تبلیغات گمراه‌کننده است.