کاهش تجارت ایران و اتحادیه اروپا

اگرچه جزییات آمارهای گمرک ایران از فروردین‌ماه سال 1398 منتشر نشده، اما آمارهای بین‌المللی از افت شدید تجارت کالایی ایران با اروپا حکایت دارند. براساس آمارهای یورواستات، در سال 2019 ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا، کاهش قابل توجه 93 درصدی را نسبت به سال 2018 تجربه کرده است؛ البته بخش قابل توجهی از این کاهش را باید به افت صادرات فرآورده‌های نفتی ایران نسبت داد. در همین حال ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز بیش از 49 درصد کاهش یافته است. براساس آمارهای بین‌المللی از اواسط سال 2018، با تشدید تحریم‌ها صادرات ایران به این منطقه با کاهش شدیدی مواجه شد؛ به‌طوری‌که از یک هزار و 218 میلیون یورو در ماه ژوئن 2018 به 112 میلیون یورو در دسامبر 2018 رسید. با شروع سال 2019، صادرات ایران به اتحادیه اروپا از این رقم نیز کمتر شد. تا جایی که بیشترین رقم ثبت شده صادرات ماهانه ایران به اتحادیه اروپا در سال 2019 مربوط به ماه ژوئن و معادل 74 میلیون یورو گزارش شده است.

    تجارت کالایی ایران با اتحادیه اروپا

براساس آمارهای یورواستات، ایران و اتحادیه اروپا طی سال 2019 حدود 5.2 میلیارد یورو تجارت کالایی داشته‌اند. این رقم نسبت به سال گذشته با افت قابل توجه 89 درصدی مواجه شده است. همچنین طی مدت زمان مورد بحث، ارزش واردات کالایی ایران از اتحادیه اروپا، افت 49 درصدی و ارزش صادرات ایران به این اتحادیه، کاهش قریب به 93 درصدی را تجربه کرده است. براین اساس، تراز تجاری ایران با اتحادیه اروپا نیز با کسری بالغ بر 3.8 میلیارد یورویی همراه بوده است. این در حالی است که در سال 2018 ایران در تجارت با اتحادیه اروپا، مازاد تراز تجاری 0.56 میلیارد یورویی را تجربه کرده بود.

    صادرات کالایی از ایران

در سال 2019، ایران بیش از 701 میلیون یورو کالا به اتحادیه اروپا صادر کرده است. ارزش صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال 2018 حدود 9.5 میلیارد یورو برآورد شده بود که در سال 2019 و در پی تشدید تحریم‌ها با افت 93 درصدی همراه شد. مهم‌ترین گروه کالایی که بیشترین کاهش 93 درصدی صادرات ایران به اتحادیه اروپا را از آن خود کرد، محصولات نفتی بودند. صادرات کالاهایی چون سوخت‌های معدنی، روغن‌های معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری؛ موم‌های معدنی، به اتحادیه اروپا در سال 2018 حدود 8.3 میلیارد یورو بوده و در سال 2019 با کاهش قابل توجه 99.8 درصدی به رقم بسیار کم 13 میلیون یورو رسیده است. افت شدید صادرات محصولات نفتی ایران به اتحادیه اروپا، سهم بیش از 87 درصدی از افت 93 درصدی کل صادرات ایران به اروپا را طی سال 2019 نسبت به سال 2018 تشکیل می‌دهد.

علاوه بر این، صادرات غیرنفتی ایران به اتحادیه اروپا نیز در سال 2019 با کاهش 41 درصدی نسبت به سال 2018، روبرو شد. در همین حال صادرات ایران به اروپا از نظر مقداری نیز کاهش داشته است. مقدار صادرات ایران از 21.6 میلیون تن در سال 2018 به تنها 661 هزار تن در سال 2019 کاهش یافته است. طی این مدت، متوسط قیمت کالاهای صادراتی ایران به اتحادیه اروپا با افزایش همراه بوده است. در حالی که متوسط قیمت صادراتی ایران به اروپا در سال 2018، معادل 436 یورو بر هر تن بوده، در سال 2019 به یک هزار و 27 یورو بر هر تن رسیده است.

از اواسط سال 2018، با تشدید تحریم‌ها و کاهش خرید نفت ایران از سوی اتحادیه اروپا، صادرات ایران به این منطقه با کاهش شدیدی مواجه شد؛ به‌طوری‌که از یک هزار و 218 میلیون یورو در ماه ژوئن 2018 به 112 میلیون یورو در دسامبر 2018 رسید. با شروع سال 2019، صادرات ایران به اتحادیه اروپا از این رقم نیز کمتر شد و به تنها 59 میلیون یورو در ژانویه 2019 رسید. طی سال 2019 روند ماهانه صادرات ایران به اتحادیه اروپا نوسان‌های کوچکی را تجربه کرد و تقریبا در همین سطح باقی ماند. بیشترین رقم ثبت شده صادرات ماهانه ایران به اتحادیه اروپا در سال 2019 نیز مربوط به ژوئن و معادل 74 میلیون یورو بوده است. همچنین باید اذعان کرد روند صادرات ایران به اتحادیه اروپا در سال 2019، تفاوت معناداری را تجربه کرده است. میوه‌های خوراکی، مرکبات و همانند آنها، بیشترین ارزش صادراتی را در سال 2019 به خود اختصاص دادند. در این سال، 145 میلیون یورو از گروه کالایی یاد شده به اتحادیه اروپا صادر شد؛ درحالی که این رقم برای سال 2018، حدود 238 میلیارد یورو بود. یعنی صادرات این گروه کالایی افت نزدیک به 39 درصدی داشته است. گروه کالایی چدن، آهن و فولاد در رتبه دوم جدول صادرات ایران قرار دارد. میزان صادرات این گروه در سال گذشته میلادی برابر 110 میلیون یورو اعلام شده است. میزان صادرات این گروه در سال 2019، در مقایسه با سال 2018، افت بیش از 57 درصدی داشته است. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که افت صادرات چدن، آهن و فولاد در سال 2019، سهم 1.5 واحد درصدی از افت کل صادرات ایران به اتحادیه اروپا طی این سال را به خود اختصاص داده است.

در همین حال صادرات مواد پلاستیکی و اشیا ساخته شده از این مواد نیز در سال 2019 برابر 109 میلیون یورو عنوان شده که نسبت به صادرات این محصولات در سال 2018، افت نزدیک به 40 درصدی را از آن خود کرده است. قهوه، چای، ماته و ادویه نیز با صادرات 40 میلیون یورویی در سالی که گذشت، در رتبه چهارم بزرگ‌ترین کالاهای صادر شده به اروپا بودند. صادرات این کالاها در مقایسه با سال 2018، تنها افت 5.7 درصدی، داشت. ارزش صادرات فرش و سایر کف‌پوش‌ها نیز با افت 13.5 درصدی در سال 2019، حدود 31 میلیون یورو، عنوان شد.

همچنین باید افزود آلمان بزرگ‌ترین مقصد صادراتی ایران در اتحادیه اروپا و طی سال 2019 بود و حدود 192 میلیون یورو کالا از ایران خریداری کرد، با این وجود صادرات ایران به این کشور در سال 2019 و در مقایسه با سال 2018، بیش از 52 درصد کاهش یافت. ایتالیا و اسپانیا نیز با صادرات 152 و 81 میلیون یورو، دومین و سومین مقاصد صادراتی ایران بودند. در همین حال در سال 2019، صادرات ایران به 6 کشور از 28 کشور عضو اتحادیه اروپا، افزایشی بود. البته که رقم صادرات به این کشورها درمجموع بسیار کم است. از جمله این کشورها می‌توان به بلغارستان، لتونی و لوکزامبورگ اشاره کرد.

  واردات کالایی به ایران

در سال 2019، ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا 4.5 میلیارد یورو بوده که نسبت به سال 2018 با کاهش 49 درصدی مواجه شده است. به لحاظ وزنی نیز واردات ایران از اتحادیه اروپا 1.6 میلیون تن بوده که نسبت به سال گذشته حدود 3 درصد رشد داشته است. متوسط قیمت کالاهای وارداتی ایران از اتحادیه اروپا در سال 2019 حدود 2 هزار و 835 یورو بر هر تن بوده که نسبت به سال 2018 قریب به 50 درصد افت داشته است. مهم‌ترین عامل کاهش واردات ایران از اتحادیه اروپا در سال 2019، کاهش واردات محصولاتی چون رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار و آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها بوده است.  با این وجود همچنان بیشترین واردات ایران از اتحادیه اروپا در سال 2019 به رآکتورهای هسته‌ای، دیگ‌های بخار و آب گرم، ماشین‌آلات و وسایل مکانیکی، اجزا و قطعات آنها، تعلق گرفته است. ارزش واردات این محصولات از اتحادیه اروپا به ایران در سال 2019، برابر یک هزار و 1455 میلیون یورو برآورد شده که نسبت به سال 2018، بیش از 64 درصد کاهش یافته است. محصولات دارویی دومین رده کالاهای وارداتی به ایران بودند. میزان واردات این محصولات در سالی که گذشت در مقایسه با سال 2018، افت 5.3 درصدی را تجربه کرد.

واردات دستگاه‌های اپتیک، عکاسی، سینماتوگرافی، سنجش، کنترل، دقت‌سنجی؛ دستگاه‌های طبی و جراحی اجزا و قطعات و متفرعات آنها در سال 2019 برابر 558 میلیون یورو عنوان شده که درمقایسه با سال 2018، نزدیک به 11 درصد کاهش یافته است. واردات ماشین‌آلات و دستگاه‌های برقی و اجزا و قطعات آنها، دستگاه‌های ضبط و پخش صوت و تصویر تلویزیونی، اجزا و قطعات متفرعات این دستگاه‌ها در سال 2019 نیز برابر 231 میلیون یورو عنوان شده که نسبت به سال 2018، حدود 71 درصد کمتر شده است. با این وجود غلات تنها گروهی بوده که واردات آن بیشتر شده است. واردات غلات از اتحادیه اروپا به کشور در سال 2019 نسبت به سال 2018، افزایش 229 درصدی را تجربه کرده و به 185 میلیون یورو رسیده است.

در همین حال باید افزود بیشترین واردات ایران از اتحادیه اروپا از کشورهای آلمان، ایتالیا، هند، فرانسه، بلژیک، اسپانیا، دانمارک، اتریش و انگلستان، انجام گرفته است. بیشترین واردات ایران از اتحادیه اروپا مربوط به آلمان با واردات 1.5 میلیارد یورو بوده است. با این وجود، واردات ایران از آلمان در سال 2019 نسبت به 2018 افت حدود 44 درصدی را تجربه کرده و با این کاهش بالغ بر 13 واحد درصد از افت 49 درصدی ارزش واردات ایران از اتحادیه اروپا به این کشور اختصاص داشته است. ایتالیا دومین و هلند سومین مبدا وارداتی ایران در اتحادیه اروپا بوده‌اند. ایران در سال 2019 از هر کدام به ترتیب 824 میلیون یورو و 484 میلیون یورو واردات داشته است. همچنین در سال 2019 واردات ایران از 91 کشور اتحادیه اروپا تنها در 5 کشور با رشد مثبت نسبت به سال 2018 همراه بود. بیشترین رشد واردات از کشورهای عضو اتحادیه اروپا در سال 2019 برای بلغارستان و به میزان تنها 0.3 درصد ثبت شد.